خارج از محدوده زبان رسمي
فرهنگ مردم (کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه و اسلنگ مردم آمریکا) تأليف ريچرد الن اسپيرز كه بهتازگی به فارسي ترجمه شده، مجموعهای است از اصطلاحات عامیانه، گفتاری و محاورهای که در آمریکا متداول است و بسیاری از مردم کوچه و خیابان بر زبان میآورند، هرچند برخی از آنها به گوش همگان آشنا نیستند و فقط در جمع معدودی از گروههای اجتماعی مانند خلافکاران، پزشکان و پرستاران، دانشجویان، نوجوانان پرسهزن کوچه و خيابان، «بروبچههای» سواحل کالیفرنیا، بورسبازهای والاستریت، زندانیها، موجسوارها، معتادها، دخترهای بالاشهری سنفرناندینوی کالیفرنیا، سیاهپوستها و «زیباییکارها» کاربرد داشته باشد. بدنه این فرهنگ را اصطلاحات باب روز، کلمات مجازی و بازیواژهها (واژههایی که محصول بازی با کلمات هستند) تشکیل میدهند. اين فرهنگ همچنين در برگیرنده کلمات، تعابیر، عبارات و اصطلاحات عاميانه جدیدي است که در چند سال اخیر در کوچهها و خیابانها و همچنین در مدرسهها و دانشگاههای آمریکا ساخته و باب شدهاند. اصطلاحات روز معمولا عمری کوتاه دارند، اما سایر تعابیر اسلنگی چهبسا رواج بیشتری یافته تا سالیان سال به حیات خود ادامه دهند.
هرقدر این اصطلاحات بیشتر رواج یابند، ماندگارتر خواهند شد. اگر به قدر کافی عمر کنند، بر سر زبانها میافتند و در زمره گونه معیار زبان انگلیسی قرار میگیرند. بسیاری از این تعابیر اسلنگی به جمع عظیم اصطلاحات مشابه راه مییابند و بر اثر کثرت استعمال، کلمات جدید جایگزین آنها میشوند. در بیش از 200 سال اخیر اصطلاحات زبان جاهلی و لمپنی یا زبان خلافکاران یکی از منابع اساسی تولید واژگان و تعابیر اسلنگی بودهاند.
در ابتداي فرهنگ، مترجمان فارسي مقدمهای ۱۲۰ صفحهای در دو بخش با عنوان «جستاري در چيستي اسلنگ» آوردهاند در شرح مفهوم slang و كلمات خویشاوند، ابهامزدایی از این مفهوم با تکیه بر تحقیقات مفصل اسلنگپژوهان نامآور دیروز و امروز، مروری بر سیر تاریخی تحولات اسلنگنگاری در آمریکا و ایران همراه با معرفی و بررسی اجمالی ۲۷ فرهنگ عامیانه و گفتاری در زبان فارسی از «تعریفات» عبید زاکانی تا «فرهنگ لغات عامیانه» جمالزاده و از «کتاب کوچه» احمد شاملو تا «فرهنگ فارسی عامیانه» ابوالحسن نجفی است. بناي مترجمان در اين مقدمه ابهامزدايي از چند مسئله يا نكته مهم در فرهنگنگاري دوزبانه يا به تعبير ديگر، فرهنگهاي ترجمهاي/ دوزبانه اسلنگ است. مترجمان پارهاي از واژههاي هممعنا در طيف معنايي slang را با توجه به برابرنهادهاي موجود در فرهنگهاي انگليسي- فارسي بررسي ميكنند، اجمالا به تاريخچه فرهنگ اسلنگ و اسلنگنگاري (كه آن را با مسامحه ميتوان به عاميانه ترجمه كرد) ميپردازند، رد گونه محاورهاي يا نزديك به محاوره را در متون برجايمانده ميگيرند، ويژگيهاي گونه اسلنگ را از زبانشناسان و فرهنگنگاران برميشمارند، ظرفيت زبان فارسي
را در ارائه برابرنهادها عيارسنجي ميكنند و در حد وسع و حوصله كتاب ظرفيت آن را نشان ميدهند.
در اين مقدمه كه مدخلي است جدي بر فهم دقيق واژه اسلنگ، با تكيه بر فرهنگها و منابع و آثار جامعهشناسي و زبانشناسي خصوصیات مختلفي براي اسلنگ توضيح داده شده است. خصوصياتي از قبيل محدوديت گروهي، جنبه/ وجه غيررسمي، محدوديت زماني، كوتاهدوامي
/ زودگذري، فرومرتبگي، طراوت/ تازگي، شيطنتآميزي/ بازيگوشي، شناعت، محدوديت موضوعي، بداعت، وجه شفاهي، هنجارشكني/ هنجارگريزي، غرابت، طنزآميزي و طنزگونگي، ركاكت، تمايل به اثرگذاري/ وجه تكاندهنده، دورگهگونگي (تركيب كلمات زبانهاي مختلف)، مكانمندي، رنگآميزي، حرمتشكني، برخورندگي، رازپوشي، گوشنوازي، حريمبندي، پرخاشگري، محدوديت فرهنگي، كارآمدي، فرديتنمايي، اعتبار و تشخص، وجه فني- حرفهاي، خودجوشي، شعرگونگي و... .
تنها تعداد اندکی از زبانشناسان برای تعریف و توصیفی دقیق از آنچه بهمنزله زبان عامیانه يا اسلنگ شناخته میشود تلاش کردهاند. فرهنگ اسلنگ و اسلنگنگاري بازتاب زبان زنده و واقعی مردم با تکیه بر اصول پژوهش میدانی و بررسی منابع مکتوب است. بيشتر تعريفهايي كه منابع اسلنگپژوهي از اسلنگ ذكر كردهاند حكايت از نوعي نگاه جامعهشناختي به چنين پديدهاي دارد. رويكرد مهم ديگر سبكشناختي است كه طبق آن اسلنگ را ناگزير در شمار «گونههاي زباني منطبق بر نگاه» ميدانند، از اين حيث كه اسلنگ «حاوي الفاظ و تعابيري است كه از نظر سبكي در مرتبه پايينتر زبان قرار دارند». سومين رويكرد مرتبط با اين پديده انگشت تأكيد بر جنبههاي بداعت و نوبودگي و تر و تازگي اسلنگ ميگذارد و آن را گونهای زباني وصف ميكند كه نمايانگر گرايش به نوآوري واژگاني است. در فرهنگنگاري، اغلب فرهنگهاي لغت اتفاق نظر دارند كه لفظ اسلنگ را دستکم در دو مفهوم میتوان به کار برد: نخست اسلنگ محدود به سخن یا زبان زیرگروههای حاشیهای یا متمایز جامعه است و دوم واژگان کوتاهدوام و نامتعارف که از ویژگیهای عمده آن معانی غیررسمی و بدیع است. واقعیت آن است که هنوز ملاک و
معیار دقیقی برای تشخیص اسلنگ از غیراسلنگ و گفتاری از غیرگفتاری در اختیار نیست. بسیاری از تعابیر و اصطلاحاتی که ذیل مقوله اسلنگ قرار میگیرند، اغلب حاصل بازی با کلمات و بیشتر آنها شکل دیگرگونهای از ادای کلمات عادیاند. ناگفته پیداست که کلمات گفتاری یا محاورهای در زبان گفتار و نه نوشتار ظاهر میشوند و ساده و صمیمیاند. اصطلاحات اسلنگی و گفتاری به شکلهای گوناگونی نمودار میشوند: تککلمه، کلمات مرکب، عبارتهای ساده، اصطلاحات، تعبیرات یا جملههای کامل. اینگونه کلمات و عبارات معمولا در دایره کاربرد نویسندگان و سخنگویان محتاط و محافظهکار و همچنین گفتوگوهای رسمی و تجاری جایی ندارند و برای یافتن آنها باید به فیلمها، برنامههای رادیو و تلویزیون، روزنامهها، مجلات و گفتوگوهای غیررسمی یا خودمانی رجوع کرد. بر همين اساس مترجمان نيز كوشيدهاند در يافتن معادل يا معادلهاي مناسب براي هر مدخل، به تبعيت از مؤلف فرهنگ، از همه منابع مكتوب و غيرمكتوب (اعم از فرهنگهاي عمومي و تخصصي، برنامههاي راديو- تلويزيوني، اينترنت و گفتارهاي روزمره مردم) بهره ببرند. به گفته نويسنده، این فرهنگ حاوی بسیاری از اصطلاحات این
حوزههاست که در سالیان گذشته در صحنه عمومی ظاهر شده، هرچند شمار بیشتری از آنها در پس درهای بسته ماندهاند. گفتنی است هرچند کلمات «ممنوع/ تابو» در معنای دقیق کلمه اسلنگ به شمار نمیروند، عمده آنها در ویراست جدید گنجانده شدهاند. اين فرهنگ حاوي بیش از هشتهزارو ۵۰۰ کلمه، تعبير، زبانزد و اصطلاح عامیانه، خودمانی و اسلنگ مردم آمریکا است: زبان خلافهای کوچه و خیابان و زندان، زبان مخفی نوجوانان، تکههای ناب برنامههای تلویزیونی و فیلمها، زبان رمزی و تلگرافی اینترنت و شبکههای اجتماعی، اصطلاحات صنفی پزشکان و بورسبازان و روزنامهنگاران و... اين اسلنگها همراه با مثالهای راهگشا، آوانگاری کلمههای دشوار، اطلاعات دستوری و گویشی، برچسبها و علائم کاربردی، توضیحات ساختاری، واژهشناختی و دایرهالمعارفی در قالب کادرهای مجزا و معادلهای کاربردی و روزآمد با توجه به نیازهای ضروری مترجمان کتاب و فیلم گردآوري شده است. این فرهنگ حاوی صدها اصطلاح روز و بازیواژههای دانشگاهی نیز هست که از دل گفتوگوهای روزمره نوجوانان برآمده، ضمن اینکه همین زیرگروه زبانی دهها لقب تمسخرآمیز یا توهینآمیز برای انواع تیپهای اجتماعی ساخته که
آنها نیز آورده شدهاند.
در اين فرهنگ، افزون بر اصطلاحات طنزآمیز یا کنایی، از زبان روزمره مردم آمریکا نیز غفلت نشده است. هرجا که ممکن بوده شواهدی از زبان زنده و طبیعی عامیانه و محاورهای ذکر شده گرچه بهلحاظ دستوری از اصول نگارش رسمی تخطی شده باشد. این شواهد مثالهايي از زبان عامیانهاند و ازهمینرو در چارچوب زبان معیار و رسمی قرار نمیگیرند. بسیاری از اسلنگواژهها بههرحال رنگوبویی از مسائل نژادی، قومی، جنسی، شغلی و جز آن دارند و ازاینرو سخت توهینآمیز و برخورندهاند، چنانكه برخي معتقدند این اسلنگواژهها را اساسا باید «ممنوع/ تابو» قلمداد کرد. بااينحال نويسنده خود را بابت چنين كلماتي بدهكار پوزش به كسي نميداند. اين اسلنگواژهها توهينآميزند كه اگر نبودند ديگر نميشد آنها را اسلنگ به شمار آورد. بااینحال همه این کلمات در این فرهنگ نیامده و رکیکترین آنها حذف شدهاند. ماهیت دستوری و نحوی هر اصطلاح به مدد مثالها یا شاهدمثالهایی آمده که پس از تعریف سرمدخل مشخص شدهاند. برخلاف زبان انگلیسی معیار، فقط شمار اندکی از واژگان و اصطلاحات محاورهای، املا یا علائم سجاوندی تأییدشده و معیار دارند. جالب اینکه خود فرهنگهای معیار نیز
در کاربرد علائم سجاوندی توافق نظر ندارند و گاه کلمات ترکیبی را بهصورت پیوسته، ناپیوسته یا همراه با تیره کوتاه بین کلمات میآورند. املای اسلنگواژهها و تعابیر اسلنگی از این نیز متنوعتر است. در این فرهنگ کوشش شده برای ضبط کلمات شکل نوشتاری آنها ملاک قرار داده شود.
فرهنگ مردم (کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه و اسلنگ مردم آمریکا) تأليف ريچرد الن اسپيرز كه بهتازگی به فارسي ترجمه شده، مجموعهای است از اصطلاحات عامیانه، گفتاری و محاورهای که در آمریکا متداول است و بسیاری از مردم کوچه و خیابان بر زبان میآورند، هرچند برخی از آنها به گوش همگان آشنا نیستند و فقط در جمع معدودی از گروههای اجتماعی مانند خلافکاران، پزشکان و پرستاران، دانشجویان، نوجوانان پرسهزن کوچه و خيابان، «بروبچههای» سواحل کالیفرنیا، بورسبازهای والاستریت، زندانیها، موجسوارها، معتادها، دخترهای بالاشهری سنفرناندینوی کالیفرنیا، سیاهپوستها و «زیباییکارها» کاربرد داشته باشد. بدنه این فرهنگ را اصطلاحات باب روز، کلمات مجازی و بازیواژهها (واژههایی که محصول بازی با کلمات هستند) تشکیل میدهند. اين فرهنگ همچنين در برگیرنده کلمات، تعابیر، عبارات و اصطلاحات عاميانه جدیدي است که در چند سال اخیر در کوچهها و خیابانها و همچنین در مدرسهها و دانشگاههای آمریکا ساخته و باب شدهاند. اصطلاحات روز معمولا عمری کوتاه دارند، اما سایر تعابیر اسلنگی چهبسا رواج بیشتری یافته تا سالیان سال به حیات خود ادامه دهند.
هرقدر این اصطلاحات بیشتر رواج یابند، ماندگارتر خواهند شد. اگر به قدر کافی عمر کنند، بر سر زبانها میافتند و در زمره گونه معیار زبان انگلیسی قرار میگیرند. بسیاری از این تعابیر اسلنگی به جمع عظیم اصطلاحات مشابه راه مییابند و بر اثر کثرت استعمال، کلمات جدید جایگزین آنها میشوند. در بیش از 200 سال اخیر اصطلاحات زبان جاهلی و لمپنی یا زبان خلافکاران یکی از منابع اساسی تولید واژگان و تعابیر اسلنگی بودهاند.
در ابتداي فرهنگ، مترجمان فارسي مقدمهای ۱۲۰ صفحهای در دو بخش با عنوان «جستاري در چيستي اسلنگ» آوردهاند در شرح مفهوم slang و كلمات خویشاوند، ابهامزدایی از این مفهوم با تکیه بر تحقیقات مفصل اسلنگپژوهان نامآور دیروز و امروز، مروری بر سیر تاریخی تحولات اسلنگنگاری در آمریکا و ایران همراه با معرفی و بررسی اجمالی ۲۷ فرهنگ عامیانه و گفتاری در زبان فارسی از «تعریفات» عبید زاکانی تا «فرهنگ لغات عامیانه» جمالزاده و از «کتاب کوچه» احمد شاملو تا «فرهنگ فارسی عامیانه» ابوالحسن نجفی است. بناي مترجمان در اين مقدمه ابهامزدايي از چند مسئله يا نكته مهم در فرهنگنگاري دوزبانه يا به تعبير ديگر، فرهنگهاي ترجمهاي/ دوزبانه اسلنگ است. مترجمان پارهاي از واژههاي هممعنا در طيف معنايي slang را با توجه به برابرنهادهاي موجود در فرهنگهاي انگليسي- فارسي بررسي ميكنند، اجمالا به تاريخچه فرهنگ اسلنگ و اسلنگنگاري (كه آن را با مسامحه ميتوان به عاميانه ترجمه كرد) ميپردازند، رد گونه محاورهاي يا نزديك به محاوره را در متون برجايمانده ميگيرند، ويژگيهاي گونه اسلنگ را از زبانشناسان و فرهنگنگاران برميشمارند، ظرفيت زبان فارسي
را در ارائه برابرنهادها عيارسنجي ميكنند و در حد وسع و حوصله كتاب ظرفيت آن را نشان ميدهند.
در اين مقدمه كه مدخلي است جدي بر فهم دقيق واژه اسلنگ، با تكيه بر فرهنگها و منابع و آثار جامعهشناسي و زبانشناسي خصوصیات مختلفي براي اسلنگ توضيح داده شده است. خصوصياتي از قبيل محدوديت گروهي، جنبه/ وجه غيررسمي، محدوديت زماني، كوتاهدوامي
/ زودگذري، فرومرتبگي، طراوت/ تازگي، شيطنتآميزي/ بازيگوشي، شناعت، محدوديت موضوعي، بداعت، وجه شفاهي، هنجارشكني/ هنجارگريزي، غرابت، طنزآميزي و طنزگونگي، ركاكت، تمايل به اثرگذاري/ وجه تكاندهنده، دورگهگونگي (تركيب كلمات زبانهاي مختلف)، مكانمندي، رنگآميزي، حرمتشكني، برخورندگي، رازپوشي، گوشنوازي، حريمبندي، پرخاشگري، محدوديت فرهنگي، كارآمدي، فرديتنمايي، اعتبار و تشخص، وجه فني- حرفهاي، خودجوشي، شعرگونگي و... .
تنها تعداد اندکی از زبانشناسان برای تعریف و توصیفی دقیق از آنچه بهمنزله زبان عامیانه يا اسلنگ شناخته میشود تلاش کردهاند. فرهنگ اسلنگ و اسلنگنگاري بازتاب زبان زنده و واقعی مردم با تکیه بر اصول پژوهش میدانی و بررسی منابع مکتوب است. بيشتر تعريفهايي كه منابع اسلنگپژوهي از اسلنگ ذكر كردهاند حكايت از نوعي نگاه جامعهشناختي به چنين پديدهاي دارد. رويكرد مهم ديگر سبكشناختي است كه طبق آن اسلنگ را ناگزير در شمار «گونههاي زباني منطبق بر نگاه» ميدانند، از اين حيث كه اسلنگ «حاوي الفاظ و تعابيري است كه از نظر سبكي در مرتبه پايينتر زبان قرار دارند». سومين رويكرد مرتبط با اين پديده انگشت تأكيد بر جنبههاي بداعت و نوبودگي و تر و تازگي اسلنگ ميگذارد و آن را گونهای زباني وصف ميكند كه نمايانگر گرايش به نوآوري واژگاني است. در فرهنگنگاري، اغلب فرهنگهاي لغت اتفاق نظر دارند كه لفظ اسلنگ را دستکم در دو مفهوم میتوان به کار برد: نخست اسلنگ محدود به سخن یا زبان زیرگروههای حاشیهای یا متمایز جامعه است و دوم واژگان کوتاهدوام و نامتعارف که از ویژگیهای عمده آن معانی غیررسمی و بدیع است. واقعیت آن است که هنوز ملاک و
معیار دقیقی برای تشخیص اسلنگ از غیراسلنگ و گفتاری از غیرگفتاری در اختیار نیست. بسیاری از تعابیر و اصطلاحاتی که ذیل مقوله اسلنگ قرار میگیرند، اغلب حاصل بازی با کلمات و بیشتر آنها شکل دیگرگونهای از ادای کلمات عادیاند. ناگفته پیداست که کلمات گفتاری یا محاورهای در زبان گفتار و نه نوشتار ظاهر میشوند و ساده و صمیمیاند. اصطلاحات اسلنگی و گفتاری به شکلهای گوناگونی نمودار میشوند: تککلمه، کلمات مرکب، عبارتهای ساده، اصطلاحات، تعبیرات یا جملههای کامل. اینگونه کلمات و عبارات معمولا در دایره کاربرد نویسندگان و سخنگویان محتاط و محافظهکار و همچنین گفتوگوهای رسمی و تجاری جایی ندارند و برای یافتن آنها باید به فیلمها، برنامههای رادیو و تلویزیون، روزنامهها، مجلات و گفتوگوهای غیررسمی یا خودمانی رجوع کرد. بر همين اساس مترجمان نيز كوشيدهاند در يافتن معادل يا معادلهاي مناسب براي هر مدخل، به تبعيت از مؤلف فرهنگ، از همه منابع مكتوب و غيرمكتوب (اعم از فرهنگهاي عمومي و تخصصي، برنامههاي راديو- تلويزيوني، اينترنت و گفتارهاي روزمره مردم) بهره ببرند. به گفته نويسنده، این فرهنگ حاوی بسیاری از اصطلاحات این
حوزههاست که در سالیان گذشته در صحنه عمومی ظاهر شده، هرچند شمار بیشتری از آنها در پس درهای بسته ماندهاند. گفتنی است هرچند کلمات «ممنوع/ تابو» در معنای دقیق کلمه اسلنگ به شمار نمیروند، عمده آنها در ویراست جدید گنجانده شدهاند. اين فرهنگ حاوي بیش از هشتهزارو ۵۰۰ کلمه، تعبير، زبانزد و اصطلاح عامیانه، خودمانی و اسلنگ مردم آمریکا است: زبان خلافهای کوچه و خیابان و زندان، زبان مخفی نوجوانان، تکههای ناب برنامههای تلویزیونی و فیلمها، زبان رمزی و تلگرافی اینترنت و شبکههای اجتماعی، اصطلاحات صنفی پزشکان و بورسبازان و روزنامهنگاران و... اين اسلنگها همراه با مثالهای راهگشا، آوانگاری کلمههای دشوار، اطلاعات دستوری و گویشی، برچسبها و علائم کاربردی، توضیحات ساختاری، واژهشناختی و دایرهالمعارفی در قالب کادرهای مجزا و معادلهای کاربردی و روزآمد با توجه به نیازهای ضروری مترجمان کتاب و فیلم گردآوري شده است. این فرهنگ حاوی صدها اصطلاح روز و بازیواژههای دانشگاهی نیز هست که از دل گفتوگوهای روزمره نوجوانان برآمده، ضمن اینکه همین زیرگروه زبانی دهها لقب تمسخرآمیز یا توهینآمیز برای انواع تیپهای اجتماعی ساخته که
آنها نیز آورده شدهاند.
در اين فرهنگ، افزون بر اصطلاحات طنزآمیز یا کنایی، از زبان روزمره مردم آمریکا نیز غفلت نشده است. هرجا که ممکن بوده شواهدی از زبان زنده و طبیعی عامیانه و محاورهای ذکر شده گرچه بهلحاظ دستوری از اصول نگارش رسمی تخطی شده باشد. این شواهد مثالهايي از زبان عامیانهاند و ازهمینرو در چارچوب زبان معیار و رسمی قرار نمیگیرند. بسیاری از اسلنگواژهها بههرحال رنگوبویی از مسائل نژادی، قومی، جنسی، شغلی و جز آن دارند و ازاینرو سخت توهینآمیز و برخورندهاند، چنانكه برخي معتقدند این اسلنگواژهها را اساسا باید «ممنوع/ تابو» قلمداد کرد. بااينحال نويسنده خود را بابت چنين كلماتي بدهكار پوزش به كسي نميداند. اين اسلنگواژهها توهينآميزند كه اگر نبودند ديگر نميشد آنها را اسلنگ به شمار آورد. بااینحال همه این کلمات در این فرهنگ نیامده و رکیکترین آنها حذف شدهاند. ماهیت دستوری و نحوی هر اصطلاح به مدد مثالها یا شاهدمثالهایی آمده که پس از تعریف سرمدخل مشخص شدهاند. برخلاف زبان انگلیسی معیار، فقط شمار اندکی از واژگان و اصطلاحات محاورهای، املا یا علائم سجاوندی تأییدشده و معیار دارند. جالب اینکه خود فرهنگهای معیار نیز
در کاربرد علائم سجاوندی توافق نظر ندارند و گاه کلمات ترکیبی را بهصورت پیوسته، ناپیوسته یا همراه با تیره کوتاه بین کلمات میآورند. املای اسلنگواژهها و تعابیر اسلنگی از این نیز متنوعتر است. در این فرهنگ کوشش شده برای ضبط کلمات شکل نوشتاری آنها ملاک قرار داده شود.