مرثیه در آینه حماسه
محمد کوکب
نام و یاد حسین (ع) در دل تک‌تک مردم ما جای دارد و فریاد «یاحسین» امت حسینی از دهه اول محرم تا اربعين در کوی و برزن شهرها و روستاهای این مرزوبوم، نشان از آن دارد که چنان‌که زینب کبری (س) در مجلس یزید فرمود، یاد سیدالشهدا محوناشدنی و اسلام - این آخرین پیام وحیانی- نامیرا و زوال‌ناپذیر است. (فو الله لا تمحو ذکرنا و لا تمیت وحینا) به خدا قسم نمی‌توانی یاد ما را محو کنی و وحی ما را بمیرانی). حادثه کربلا دو چهره دارد؛ چهره‌ای تاریک و غم‌انگیز که مظهر جنایت یزیدیان از یک سو و مظلومیت حسین بن علی(ع) و یاران وفادار و خاندان مکرم او از سوی دیگر است. واکنش هر ناظری نسبت به این چهره کربلا چیزی جز اشک و ناله و ماتم و عزا نیست، اما این حادثه عظیم چهره دیگری نیز دارد و آن چهره روشن و نورانی آن است که نشان‌دهنده حماسه و صلابت و ظلم‌ستیزی جبهه حق در برابر جبهه باطل است. آنچه در مجالس عزای حسینی در جامعه ما بروز و ظهور دارد، بیشتر جنبه رثایی این حادثه و شرح و توصیف فجایعی است که در حق آل‌الله صورت گرفته است. مرثیه‌سرایان ما در مراثی خود بیشتر به این چهره از کربلا توجه می‌کنند و به تحریک عواطف و احساسات مخاطبان خود می‌پردازند. این در حالی است که بزرگانی مانند استاد شهید آیت‌الله مطهری معتقدند جنبه حماسی کربلا بر جنبه جنایی آن می‌چربد و اگر بر مظلومیت سیدالشهدا و یاران باوفایش باید جامه عزا و ماتم پوشید و گریست، نه به این خاطر است که آن حضرت به زعم عده‌ای در یک اقدام ناخواسته و کنش‌پذیرانه به دست سپاه جرار یزید به شهادت رسید - که این به نوعی تحریف نهضت حسینی است- بلکه به آن سبب است که گریه در رثای قهرمانی چون حسین (ع) شرکت در حماسه او و هماهنگی با روح او و حرکت در موجی است که در جان و روح آزادی‌خواهان و عدالت‌طلبان ایجاد کرده است. از منظر عالمان آگاه به گوهر و حقیقت اسلام، قیام خونین کربلا وقتی می‌تواند الهام‌بخش و عبرت‌آموز باشد که جنبه رثایی این قیام در پرتو جنبه حماسی آن مورد بهره‌برداری قرار گیرد و به بیان دیگر مرثیه از معبر حماسه بگذرد تا جان انسان عزادار، مالامال از عشق به فضایل انسانی مانند عزت و شرف و آزادگی و سرشار از نفرت و انزجار نسبت به رذایلی مانند ذلت و حقارت و ظلم‌پذیری شود.
آسیب‌شناسی عزاداری‌ها اقتضا می‌کند که علمای آگاه و متعهد و زمان‌شناس، پیوسته مضمون و محتوای مجالس عزای امام حسین(ع) را با هدف مقدسی که از برگزاری این مجالس مدنظر پیشوایان دینی بوده است محک بزنند و به رفع نقاط ضعف و آسیب آنها همت گمارند.
نام و یاد حسین (ع) در دل تک‌تک مردم ما جای دارد و فریاد «یاحسین» امت حسینی از دهه اول محرم تا اربعين در کوی و برزن شهرها و روستاهای این مرزوبوم، نشان از آن دارد که چنان‌که زینب کبری (س) در مجلس یزید فرمود، یاد سیدالشهدا محوناشدنی و اسلام - این آخرین پیام وحیانی- نامیرا و زوال‌ناپذیر است. (فو الله لا تمحو ذکرنا و لا تمیت وحینا) به خدا قسم نمی‌توانی یاد ما را محو کنی و وحی ما را بمیرانی). حادثه کربلا دو چهره دارد؛ چهره‌ای تاریک و غم‌انگیز که مظهر جنایت یزیدیان از یک سو و مظلومیت حسین بن علی(ع) و یاران وفادار و خاندان مکرم او از سوی دیگر است. واکنش هر ناظری نسبت به این چهره کربلا چیزی جز اشک و ناله و ماتم و عزا نیست، اما این حادثه عظیم چهره دیگری نیز دارد و آن چهره روشن و نورانی آن است که نشان‌دهنده حماسه و صلابت و ظلم‌ستیزی جبهه حق در برابر جبهه باطل است. آنچه در مجالس عزای حسینی در جامعه ما بروز و ظهور دارد، بیشتر جنبه رثایی این حادثه و شرح و توصیف فجایعی است که در حق آل‌الله صورت گرفته است. مرثیه‌سرایان ما در مراثی خود بیشتر به این چهره از کربلا توجه می‌کنند و به تحریک عواطف و احساسات مخاطبان خود می‌پردازند. این در حالی است که بزرگانی مانند استاد شهید آیت‌الله مطهری معتقدند جنبه حماسی کربلا بر جنبه جنایی آن می‌چربد و اگر بر مظلومیت سیدالشهدا و یاران باوفایش باید جامه عزا و ماتم پوشید و گریست، نه به این خاطر است که آن حضرت به زعم عده‌ای در یک اقدام ناخواسته و کنش‌پذیرانه به دست سپاه جرار یزید به شهادت رسید - که این به نوعی تحریف نهضت حسینی است- بلکه به آن سبب است که گریه در رثای قهرمانی چون حسین (ع) شرکت در حماسه او و هماهنگی با روح او و حرکت در موجی است که در جان و روح آزادی‌خواهان و عدالت‌طلبان ایجاد کرده است. از منظر عالمان آگاه به گوهر و حقیقت اسلام، قیام خونین کربلا وقتی می‌تواند الهام‌بخش و عبرت‌آموز باشد که جنبه رثایی این قیام در پرتو جنبه حماسی آن مورد بهره‌برداری قرار گیرد و به بیان دیگر مرثیه از معبر حماسه بگذرد تا جان انسان عزادار، مالامال از عشق به فضایل انسانی مانند عزت و شرف و آزادگی و سرشار از نفرت و انزجار نسبت به رذایلی مانند ذلت و حقارت و ظلم‌پذیری شود.
آسیب‌شناسی عزاداری‌ها اقتضا می‌کند که علمای آگاه و متعهد و زمان‌شناس، پیوسته مضمون و محتوای مجالس عزای امام حسین(ع) را با هدف مقدسی که از برگزاری این مجالس مدنظر پیشوایان دینی بوده است محک بزنند و به رفع نقاط ضعف و آسیب آنها همت گمارند.