خیامِ فیتزجرالد و رمانی از مانکل
شرق: معروف است که شعر ترجمه‌پذیر نیست و ترجمه خوب از یک شعر، بازآفرینی آن در زبانی دیگر است نه ترجمه لغت‌به‌لغت. ترجمه موفق ادوارد فیتزجرالد از رباعیات خیام را نیز از همین نوع ترجمه‌ها دانسته‌اند. ترجمه‌ای که می‌گویند نمونه‌ای است از بازآفرینی موفق شعر از زبانی به زبان دیگر؛ حتی برخی این بازآفرینی را شعری مستقل از شاعری قدرتمند می‌دانند که عنوان «رباعیات خیام» به آن داده شده است. کتاب «سرگذشت رباعیات، درنگی بر رباعیات خیام ترجمه ادوارد فیتزجرالد» که توسط مصطفی حسینی گردآوری و ترجمه و در نشر آگه منتشر شده است، مجموعه مقالاتی است درباره فیتزجرالد و ترجمه ماندگارش از رباعیات خیام. کتاب شامل هشت مقاله است. «ادوارد فیتزجرالد،
مترجم-شاعری خلوت‌گزیده» نوشته شلدن گلدفارب، «فیتزجرالد و ادب کهن پارسی» نوشته اسماعیل زارع‌بهتاش، «اشلگل، تیلر و فیتزجرالد» نوشته هُرست فرنتس، «نکاتی تازه در باب رباعیات عمر خیام اثرِ فیتزجرالد» نوشته ادوارد هرن آلن، «سرودی جاودانه» نوشته آ.ج.آربری، «تأثیر رباعیات خیام بر ادبیات و جامعه غرب» نوشته یوس بیخستراتن، «وایتلی استوکس، اولین مروج رباعیات عمر خیامِ فیتزجرالد» نوشته جان درو و «تقویم احوال و آثار ادوارد فیتزجرالد» نوشته دنیل کارلین، عنوان‌های مقالات این کتاب است که در پیشگفتار کتاب درباره هرکدام از آنها توضیحی داده شده است. در آغاز این پیشگفتار به نقل از دیک دیویس درباره ترجمه فیتزجرالد از رباعیات خیام آمده است: «رباعیات عمر خیام ترجمه فیتزجرالد که در سال 1859 منتشر شد، معروف‌ترین ترجمه از فارسی به انگلیسی و شاید معروف‌ترین ترجمه از هر زبانی به انگلیسی باشد. اثری که احتمالا پرفروش‌ترین کتاب شعر انگلیسی است که تاکنون به زیور طبع آراسته شده است». چنان‌که گفته شد برخی ترجمه فیتزجرالد از رباعیات خیام را فراتر از ترجمه می‌دانند و در یکی از مقالات این کتاب نیز به این موضوع اشاره شده است؛ مقاله‌ای با
عنوان «نکاتی تازه در باب رباعیات عمر خیام اثرِ فیتزجرالد» نوشته ادوارد هرن آلن. نویسنده در جایی از این مقاله به نقل از پروفسور چارلز الیوت نورتن درباره فیتزجرالد و ترجمه‌اش از رباعیات خیام می‌نویسد: «او را باید مترجم نامید تنها به این علت که لفظ دیگری نمی‌توان یافت. او روح شاعرانه را از یک زبان به زبان دیگر درآورده و در قالب تازه‌ای ریخته که یکسره از قالب سابق آن متفاوت نیست، به‌علاوه آن را با مقتضیات زمانی، مکانی، عادات و رویه فکری بافت جدید سازگار کرده است. رباعیات عمر خیام کار شاعری است که ملهم از شاعر دیگری است؛ تقلیدی از آن نیست، بلکه بازآفرینی آن است؛ ترجمه نیست، بلکه بازسرایی یک الهام شاعرانه است».
رمان «کفش‌های ایتالیایی»، نوشته هنینگ مانکل و ترجمه امیر یداله‌پور، دیگر کتاب تازه‌ای است که در نشر آگه منتشر شده است. هنینگ مانکل نویسنده‌ای سوئدی بود که در سال 2015 درگذشت. او همچنین یک فعال اجتماعی بود و به بی‌عدالتی و نابرابری در کشور خود و کشورهای دیگر انتقاد و اعتراض داشت و دیدگاه انتقادی خود را در داستان‌ها و نمایش‌نامه‌هایش نیز مطرح می‌کرد. مانکل همچنین به‌خاطر آثار جنایی‌اش و خلق شخصیتی به نام کارآگاه کورت والاندر مشهور بود. رمان «کفش‌های ایتالیایی» او رمانی است در چهار بخش یا بنا به نام‌گذاری خودِ مانکل چهار موومان به نام‌های «یخ»، «جنگل»، «دریا» و «انقلاب زمستانی». آنچه می‌خوانید سطرهایی است از صفحات آغازین این رمان: «این یخ آمده که بماند. امسال، در آغاز هزاره نو، زمستان بسیار سرد است. امروز صبح وقتی در تاریکی ماه دسامبر بیدار شدم، خیال کردم که می‌توانم صدای آواز یخ را بشنوم. نمی‌دانم این فکر از کجا به سرم زده که یخ می‌تواند آواز بخواند. شاید وقتی پسربچه بودم، پدربزرگم که همین‌جا، در همین جزیره کوچک، زاده شده بود چنین چیزی به من گفته باشد. اما صبح امروز، هنوز تاریک بود که با صدایی از خواب
جستم. صدای گربه یا سگ نبود؛ دو تا حیوان دارم که خوا‌بشان از من عمیق‌تر است. گربه‌ام پیر و سنگین است و سگم گوش راستش کر شده و گوش چپش کم‌شنوا. می‌توانم بی‌آنکه بفهمد از پشت سرش چهاردست‌وپا رد شوم. اما آن صدا؟ سعی کردم در آن تاریکی هوش و حواسم را جمع کنم. کمی پیش از آن بود که بفهمم صدا باید صدای تکان‌خوردن یخ باشد، هرچند ضخامت یخِ خلیج از سی سانتی‌متر هم بیش‌تر شده...».
از هنینگ مانکل پیش از این آثار دیگری نیز به فارسی ترجمه شده که از آن جمله است چهار نمایشنامه که با ترجمه محمد حامد در کتابی با عنوان «دیدار در بعدازظهر و سه نمایشنامه دیگر» به چاپ رسیده است.
شرق: معروف است که شعر ترجمه‌پذیر نیست و ترجمه خوب از یک شعر، بازآفرینی آن در زبانی دیگر است نه ترجمه لغت‌به‌لغت. ترجمه موفق ادوارد فیتزجرالد از رباعیات خیام را نیز از همین نوع ترجمه‌ها دانسته‌اند. ترجمه‌ای که می‌گویند نمونه‌ای است از بازآفرینی موفق شعر از زبانی به زبان دیگر؛ حتی برخی این بازآفرینی را شعری مستقل از شاعری قدرتمند می‌دانند که عنوان «رباعیات خیام» به آن داده شده است. کتاب «سرگذشت رباعیات، درنگی بر رباعیات خیام ترجمه ادوارد فیتزجرالد» که توسط مصطفی حسینی گردآوری و ترجمه و در نشر آگه منتشر شده است، مجموعه مقالاتی است درباره فیتزجرالد و ترجمه ماندگارش از رباعیات خیام. کتاب شامل هشت مقاله است. «ادوارد فیتزجرالد،
مترجم-شاعری خلوت‌گزیده» نوشته شلدن گلدفارب، «فیتزجرالد و ادب کهن پارسی» نوشته اسماعیل زارع‌بهتاش، «اشلگل، تیلر و فیتزجرالد» نوشته هُرست فرنتس، «نکاتی تازه در باب رباعیات عمر خیام اثرِ فیتزجرالد» نوشته ادوارد هرن آلن، «سرودی جاودانه» نوشته آ.ج.آربری، «تأثیر رباعیات خیام بر ادبیات و جامعه غرب» نوشته یوس بیخستراتن، «وایتلی استوکس، اولین مروج رباعیات عمر خیامِ فیتزجرالد» نوشته جان درو و «تقویم احوال و آثار ادوارد فیتزجرالد» نوشته دنیل کارلین، عنوان‌های مقالات این کتاب است که در پیشگفتار کتاب درباره هرکدام از آنها توضیحی داده شده است. در آغاز این پیشگفتار به نقل از دیک دیویس درباره ترجمه فیتزجرالد از رباعیات خیام آمده است: «رباعیات عمر خیام ترجمه فیتزجرالد که در سال 1859 منتشر شد، معروف‌ترین ترجمه از فارسی به انگلیسی و شاید معروف‌ترین ترجمه از هر زبانی به انگلیسی باشد. اثری که احتمالا پرفروش‌ترین کتاب شعر انگلیسی است که تاکنون به زیور طبع آراسته شده است». چنان‌که گفته شد برخی ترجمه فیتزجرالد از رباعیات خیام را فراتر از ترجمه می‌دانند و در یکی از مقالات این کتاب نیز به این موضوع اشاره شده است؛ مقاله‌ای با
عنوان «نکاتی تازه در باب رباعیات عمر خیام اثرِ فیتزجرالد» نوشته ادوارد هرن آلن. نویسنده در جایی از این مقاله به نقل از پروفسور چارلز الیوت نورتن درباره فیتزجرالد و ترجمه‌اش از رباعیات خیام می‌نویسد: «او را باید مترجم نامید تنها به این علت که لفظ دیگری نمی‌توان یافت. او روح شاعرانه را از یک زبان به زبان دیگر درآورده و در قالب تازه‌ای ریخته که یکسره از قالب سابق آن متفاوت نیست، به‌علاوه آن را با مقتضیات زمانی، مکانی، عادات و رویه فکری بافت جدید سازگار کرده است. رباعیات عمر خیام کار شاعری است که ملهم از شاعر دیگری است؛ تقلیدی از آن نیست، بلکه بازآفرینی آن است؛ ترجمه نیست، بلکه بازسرایی یک الهام شاعرانه است».
رمان «کفش‌های ایتالیایی»، نوشته هنینگ مانکل و ترجمه امیر یداله‌پور، دیگر کتاب تازه‌ای است که در نشر آگه منتشر شده است. هنینگ مانکل نویسنده‌ای سوئدی بود که در سال 2015 درگذشت. او همچنین یک فعال اجتماعی بود و به بی‌عدالتی و نابرابری در کشور خود و کشورهای دیگر انتقاد و اعتراض داشت و دیدگاه انتقادی خود را در داستان‌ها و نمایش‌نامه‌هایش نیز مطرح می‌کرد. مانکل همچنین به‌خاطر آثار جنایی‌اش و خلق شخصیتی به نام کارآگاه کورت والاندر مشهور بود. رمان «کفش‌های ایتالیایی» او رمانی است در چهار بخش یا بنا به نام‌گذاری خودِ مانکل چهار موومان به نام‌های «یخ»، «جنگل»، «دریا» و «انقلاب زمستانی». آنچه می‌خوانید سطرهایی است از صفحات آغازین این رمان: «این یخ آمده که بماند. امسال، در آغاز هزاره نو، زمستان بسیار سرد است. امروز صبح وقتی در تاریکی ماه دسامبر بیدار شدم، خیال کردم که می‌توانم صدای آواز یخ را بشنوم. نمی‌دانم این فکر از کجا به سرم زده که یخ می‌تواند آواز بخواند. شاید وقتی پسربچه بودم، پدربزرگم که همین‌جا، در همین جزیره کوچک، زاده شده بود چنین چیزی به من گفته باشد. اما صبح امروز، هنوز تاریک بود که با صدایی از خواب
جستم. صدای گربه یا سگ نبود؛ دو تا حیوان دارم که خوا‌بشان از من عمیق‌تر است. گربه‌ام پیر و سنگین است و سگم گوش راستش کر شده و گوش چپش کم‌شنوا. می‌توانم بی‌آنکه بفهمد از پشت سرش چهاردست‌وپا رد شوم. اما آن صدا؟ سعی کردم در آن تاریکی هوش و حواسم را جمع کنم. کمی پیش از آن بود که بفهمم صدا باید صدای تکان‌خوردن یخ باشد، هرچند ضخامت یخِ خلیج از سی سانتی‌متر هم بیش‌تر شده...».
از هنینگ مانکل پیش از این آثار دیگری نیز به فارسی ترجمه شده که از آن جمله است چهار نمایشنامه که با ترجمه محمد حامد در کتابی با عنوان «دیدار در بعدازظهر و سه نمایشنامه دیگر» به چاپ رسیده است.