نقاط قوت و ضعف ایران درباره برنامه موشکی
کوروش احمدی-کارشناس روابط بینالملل
ادعای اخیر وزیر خارجه آمریکا مبنی بر آزمایش یک موشک میانبرد توسط ایران دور جدیدی از اتهامات علیه برنامه موشکی ایران را موجب شده است. آمریکا این آزمایش را «نقض» قطعنامه 2231 دانسته و برخی کشورهای اروپایی نیز آن را «ناسازگار» با قطعنامه مذکور شمردهاند. دبیرکل سازمان ملل نیز در گزارشهای ادواری خود راجع به اجرای برجام معمولا تأکید کرده که اجماعی در بین اعضاي شورا در مورد آزمایشهای موشکی ایران و ربط آن با قطعنامه 2231 وجود ندارد.
بهلحاظ حقوقی برنامه موشکی ایران دارای سه نقطه قوت است: نخست اینکه در حقوق بینالملل منعی برای توسعه توان موشکی متعارف پیشبینی نشده و هیچ توافق یا پیمان مورد اجماع بینالمللی در این مورد وجود ندارد. در مقاطعی آمریکا همراه با فرانسه، انگلیس و آلمان مدعی وجود تعریفی از موشکهای دارای قابلیت حمل سلاح هستهای که در بند 3 ضمیمه B قطعنامه 2231 ایران از آن منع شده، بودهاند. تعریف مدنظر آنها (یعنی موشکهای دارای برد بیش از 300 کیلومتر با قابلیت حمل کلاهک بیش از 500 کیلو)، ریشه در «رژیم کنترل فناوری موشکی» MTCR دارد. این یک رژیم غیررسمی و داوطلبانه است و مورد اجماع جامعه بینالمللی نیست و تاکنون تنها 35 کشور عمدتا غربی یا غربگرا، به اضافه روسیه و هند، به آن پیوستهاند و چند کشور نیز از جمله چین، متعهد شدهاند استانداردهای آن را رعایت کنند. طبعا این رژیم با چنین ویژگیهایی نمیتواند مبنایی حقوقی برای اقدامی علیه ایران باشد.
نقطه قوت دوم ایران، نحوه تنظیم بند مربوط به موشک در قطعنامه 2231 است. این بند توسط هیئت مذاکرهکننده ایرانی بهنحوی تنظیم شده که حوزه مانور عناصر تندرو در آمریکا برای انجام اقدامی علیه ایران از کانال شورای امنیت را محدود میکند و تفاوتهایی اساسی با بند 9 قطعنامه 1929 دارد که در پی برجام لغو شد. این امر به برخی کشورها مانند روسیه امکان داده که همواره تأکید کنند در قطعنامه 2231 تعریفی در مورد موشکهایی که قادر به حمل سلاح اتمی باشند، ارائه نشده و دلیلی وجود ندارد که نشان دهد موشکهای ایران با قصد حمل سلاح اتمی ساخته شدهاند.
نقطه قوت سوم ایران پايینبودن بودجه نظامی و عدم خریدهای بسیار پرهزینه تسلیحاتی به شکلی که توسط برخی از همسایگان انجام میشود، است. بر این مبنا ایران پیوسته تأکید کرده که برنامه موشکی بخش لاینفکی از نظام دفاعی و بازدارندگی ایران است و هر گونه تعلل در توسعه آن نهتنها تهدیداتی را متوجه کشور خواهد کرد بلکه صلح و امنیت در منطقه را نیز به خطر خواهد انداخت.
اما بهلحاظ سیاسی و دیپلماتیک ایران در موقعیت چندان خوبی قرار ندارد. برخلاف برجام، در این مورد سه کشور اروپایی معمولا با آمریکا همسو بودهاند و سابقه نشان داده که روسیه و چین هم در این رابطه کم اهل معامله نیستند. ضمن اینکه گذشت زمان و برخی تحولات موجب تقویت موضع ایران نشده است. ویژگی ادعایی اخیر در مورد آزمایش موشکی ایران این است که در شرایط بعد از اعاده تحریمهای آمریکا و تلاش تیم ترامپ برای واداشتن اروپا به همراهی با واشنگتن مطرح شده است. در این چارچوب، روشن است که آمریکا این تحول را یک فرصت استثنایی برای ایجاد خدشه در اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام فرض کرده و در این جهت میکوشد. اظهارات اخیر برخی اروپاییها ظاهرا تیم ترامپ را به کسب نتیجهای در این زمینه دلگرم کرده است. ادعاهایی از سوی مقامات دانمارک و قبل از آن مقامات آلمان، بلژیک و فرانسه در مورد عملیات ترور، تیم ترامپ را بیشازپیش امیدوار کرده است. اتهامات اخیر در مورد انتقال موشک و فناوری موشکی توسط ایران به سوریه، حزبالله و حوثیها تحولی جدید دیگری در این رابطه است که ممکن است شرایط کیفی متفاوتی را ایجاد کرده باشد. البته آنچه آمریکا در قدم اول
از اروپا خواسته اعمال تحریم در ارتباط با اشخاص و نهادهای ذیربط در حوزه موشکی ایران است. قطعا تیم ترامپ امیدوار است که چنین قدم اولیه و نه چندان مؤثری از نظر عملی، موجبات تیرگی روابط ایران و اروپا را فراهم کرده و موجب فرسایش اراده اروپا در حمایت از برجام شود.
لازم به یادآوری است که سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه از آگوست 2017 متمایل به اعمال فشار بر ایران در مورد برنامه موشکی و نیز سیاست منطقهای ایران بودهاند و در مارس (فروردین) گذشته نیز این سه کشور پیشنهادی در رابطه با تحریم نهادها و اشخاص مربوطه ارائه کرده بودند که با مخالفت برخی از کشورهای اروپایی مانند ایتالیا مسکوت ماند. ایران نیز طبعا چون نمیتواند در مورد برنامه موشکی دفاعی خود عقبنشینی کند، همواره بر مواضع خود پای فشرده است. بااینحال، تحولات مورد اشاره از فروردین تاکنون ممکن است فرانسه، آلمان و انگلیس را نسبت به جلب اجماع اروپایی علیه برنامه موشکی ایران امیدوارتر کرده باشد. در این رابطه عنایت به نشست وزرای اروپایی در 19 نوامبر و انجام بحثی در مورد اعمال تحریمهایی علیه برخی اشخاص و نهادهای ایرانی در ارتباط با ادعای دو طرح ترور ضروری است. این تحولات به اضافه اظهارات اخیر مقامات فرانسوی و انگلیسی و اقدام آنها به برگزاری یک نشست شورای امنیت در مورد آزمایش موشکی ایران و نیز درپیشبودن نشست وزرای خارجه اروپا در 10 دسامبر نمیتواند موجب نگرانی نباشد.
ادعای اخیر وزیر خارجه آمریکا مبنی بر آزمایش یک موشک میانبرد توسط ایران دور جدیدی از اتهامات علیه برنامه موشکی ایران را موجب شده است. آمریکا این آزمایش را «نقض» قطعنامه 2231 دانسته و برخی کشورهای اروپایی نیز آن را «ناسازگار» با قطعنامه مذکور شمردهاند. دبیرکل سازمان ملل نیز در گزارشهای ادواری خود راجع به اجرای برجام معمولا تأکید کرده که اجماعی در بین اعضاي شورا در مورد آزمایشهای موشکی ایران و ربط آن با قطعنامه 2231 وجود ندارد.
بهلحاظ حقوقی برنامه موشکی ایران دارای سه نقطه قوت است: نخست اینکه در حقوق بینالملل منعی برای توسعه توان موشکی متعارف پیشبینی نشده و هیچ توافق یا پیمان مورد اجماع بینالمللی در این مورد وجود ندارد. در مقاطعی آمریکا همراه با فرانسه، انگلیس و آلمان مدعی وجود تعریفی از موشکهای دارای قابلیت حمل سلاح هستهای که در بند 3 ضمیمه B قطعنامه 2231 ایران از آن منع شده، بودهاند. تعریف مدنظر آنها (یعنی موشکهای دارای برد بیش از 300 کیلومتر با قابلیت حمل کلاهک بیش از 500 کیلو)، ریشه در «رژیم کنترل فناوری موشکی» MTCR دارد. این یک رژیم غیررسمی و داوطلبانه است و مورد اجماع جامعه بینالمللی نیست و تاکنون تنها 35 کشور عمدتا غربی یا غربگرا، به اضافه روسیه و هند، به آن پیوستهاند و چند کشور نیز از جمله چین، متعهد شدهاند استانداردهای آن را رعایت کنند. طبعا این رژیم با چنین ویژگیهایی نمیتواند مبنایی حقوقی برای اقدامی علیه ایران باشد.
نقطه قوت دوم ایران، نحوه تنظیم بند مربوط به موشک در قطعنامه 2231 است. این بند توسط هیئت مذاکرهکننده ایرانی بهنحوی تنظیم شده که حوزه مانور عناصر تندرو در آمریکا برای انجام اقدامی علیه ایران از کانال شورای امنیت را محدود میکند و تفاوتهایی اساسی با بند 9 قطعنامه 1929 دارد که در پی برجام لغو شد. این امر به برخی کشورها مانند روسیه امکان داده که همواره تأکید کنند در قطعنامه 2231 تعریفی در مورد موشکهایی که قادر به حمل سلاح اتمی باشند، ارائه نشده و دلیلی وجود ندارد که نشان دهد موشکهای ایران با قصد حمل سلاح اتمی ساخته شدهاند.
نقطه قوت سوم ایران پايینبودن بودجه نظامی و عدم خریدهای بسیار پرهزینه تسلیحاتی به شکلی که توسط برخی از همسایگان انجام میشود، است. بر این مبنا ایران پیوسته تأکید کرده که برنامه موشکی بخش لاینفکی از نظام دفاعی و بازدارندگی ایران است و هر گونه تعلل در توسعه آن نهتنها تهدیداتی را متوجه کشور خواهد کرد بلکه صلح و امنیت در منطقه را نیز به خطر خواهد انداخت.
اما بهلحاظ سیاسی و دیپلماتیک ایران در موقعیت چندان خوبی قرار ندارد. برخلاف برجام، در این مورد سه کشور اروپایی معمولا با آمریکا همسو بودهاند و سابقه نشان داده که روسیه و چین هم در این رابطه کم اهل معامله نیستند. ضمن اینکه گذشت زمان و برخی تحولات موجب تقویت موضع ایران نشده است. ویژگی ادعایی اخیر در مورد آزمایش موشکی ایران این است که در شرایط بعد از اعاده تحریمهای آمریکا و تلاش تیم ترامپ برای واداشتن اروپا به همراهی با واشنگتن مطرح شده است. در این چارچوب، روشن است که آمریکا این تحول را یک فرصت استثنایی برای ایجاد خدشه در اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام فرض کرده و در این جهت میکوشد. اظهارات اخیر برخی اروپاییها ظاهرا تیم ترامپ را به کسب نتیجهای در این زمینه دلگرم کرده است. ادعاهایی از سوی مقامات دانمارک و قبل از آن مقامات آلمان، بلژیک و فرانسه در مورد عملیات ترور، تیم ترامپ را بیشازپیش امیدوار کرده است. اتهامات اخیر در مورد انتقال موشک و فناوری موشکی توسط ایران به سوریه، حزبالله و حوثیها تحولی جدید دیگری در این رابطه است که ممکن است شرایط کیفی متفاوتی را ایجاد کرده باشد. البته آنچه آمریکا در قدم اول
از اروپا خواسته اعمال تحریم در ارتباط با اشخاص و نهادهای ذیربط در حوزه موشکی ایران است. قطعا تیم ترامپ امیدوار است که چنین قدم اولیه و نه چندان مؤثری از نظر عملی، موجبات تیرگی روابط ایران و اروپا را فراهم کرده و موجب فرسایش اراده اروپا در حمایت از برجام شود.
لازم به یادآوری است که سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه از آگوست 2017 متمایل به اعمال فشار بر ایران در مورد برنامه موشکی و نیز سیاست منطقهای ایران بودهاند و در مارس (فروردین) گذشته نیز این سه کشور پیشنهادی در رابطه با تحریم نهادها و اشخاص مربوطه ارائه کرده بودند که با مخالفت برخی از کشورهای اروپایی مانند ایتالیا مسکوت ماند. ایران نیز طبعا چون نمیتواند در مورد برنامه موشکی دفاعی خود عقبنشینی کند، همواره بر مواضع خود پای فشرده است. بااینحال، تحولات مورد اشاره از فروردین تاکنون ممکن است فرانسه، آلمان و انگلیس را نسبت به جلب اجماع اروپایی علیه برنامه موشکی ایران امیدوارتر کرده باشد. در این رابطه عنایت به نشست وزرای اروپایی در 19 نوامبر و انجام بحثی در مورد اعمال تحریمهایی علیه برخی اشخاص و نهادهای ایرانی در ارتباط با ادعای دو طرح ترور ضروری است. این تحولات به اضافه اظهارات اخیر مقامات فرانسوی و انگلیسی و اقدام آنها به برگزاری یک نشست شورای امنیت در مورد آزمایش موشکی ایران و نیز درپیشبودن نشست وزرای خارجه اروپا در 10 دسامبر نمیتواند موجب نگرانی نباشد.