شمخاني: گفتوگوي ايران و طالبان ادامه خواهد يافت
مذاكره با طالبان عليه داعش؟
امير محمد حسيني: دبیر شورای امنیت ملی ایران گفته که گفتوگوهای ایران با طالبان ادامه خواهد یافت. این شفافترین اظهارنظر مقامات ایران در مورد ارتباط با طالبان است. رئیسجمهور آمریکا اعلام کرده نیروهای خود را از سوریه و افغانستان خارج میکند و در این خلأ قدرت، امکان سربرآوردن دوباره داعش وجود دارد. حتی اخباری مبنی بر انتقال نیروهای داعش به افغانستان نیز شنیده شده، موضوعی که علی شمخانی در کابل به آن اشاره کرد. از سوی دیگر زلمی خلیلزاد، نماینده آمریکا در مذاکره با طالبان از بهنتیجهرسیدن روند مذاکرات تا پیش از انتخابات ریاستجمهوری افغانستان، یعنی تنها تا چند ماه دیگر خبر داده است. انتخاباتی که قرار بود فروردین 98 برگزار شود و گویا سه ماه به تعویق افتاده. نکته دیگر اين است که ایران در مذاکرات طرفهای آمریکایی، پاکستانی، اماراتی و عربستانی با طالبان که در قطر و سپس امارات انجام شد، نقش چشمگیری نداشت. در این شرایط وضعیت افغانستان را در گفتوگو با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل منطقه از چند منظر بررسی کردیم؛ مواجهه طالبان با داعش در صورت ظهور در افغانستان، احتمال ارتباط ایران و روسیه با طالبان برای مهار داعش و نتیجه روند مصالحه با طالبان و نقش آینده این گروه در افغانستان.
بحث را از نقاط تحت تسلط طالبان در افغانستان آغاز کنیم.
طالبان عمدتا شرق و جنوب افغانستان، مناطقی که پشتونشین هستند و مناطق روستایی و عشایری را در اختیار دارد. در شمال هم در مناطق عشایری و روستایی تسلط نسبی و توان عملیاتی دارند. میتوانیم حضور طالبان در افغانستان را به سه منطقه تقسیم کنیم: در مناطقی کاملا مسلط هستند، در مناطقی حضور موقت و عملیات دارند و در مناطقی که امکان حضور دارند اما حضوری ندارند.
لطفا به شهرها هم اشاره کنید.
در شمال منطقه قندوز و بدخشان گاهی عملیات انجام میدهند و عقبنشینی میکنند. در شرق منطقه ننگرهار و کاپیساست. در جنوب هم منطقه قندهار، هلمند، زابل و فراه است. غرب افغانستان هم که در مرز شرقی با ایران است، طالبان کمابیش حضور دارد.
میتوان درصدی از مناطق تحت تسلط طالبان داد؟
آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد اما گفته میشود بالای 50 درصد خاک افغانستان تحت کنترل طالبان است.
به سفر آقای شمخانی به کابل بپردازیم. آقای شمخانی گفته که گفتوگو با طالبان با اطلاع دولت افغانستان ادامه پیدا میکند. فکر میکنید این گفتوگو حول چه محورهایی بوده است؟
این ماجرا ابعاد مبهم زیادی دارد. چون بعضی از مقامات ناتو و محلی در افغانستان ادعا دارند که روسیه و ایران به نیروهای طالبان آموزش میدهند و سلاح در اختیار آنها میگذارند. البته مقامات دولت افغانستان مواضعی اتخاذ نکردند. بحث آقای شمخانی را در این چارچوب میتوان تحلیل کرد که ارتباط ایران با طالبان برای قانعکردن آنها برای شرکت به مذاکرات صلح است. نکته دیگر این است که ایران به نوعی نارضایتی خود را از مذاکراتی که در ابوظبی صورت گرفت، ابراز میکند. در آن مذاکرات سه کشور از منطقه - عربستان سعودی، امارات و پاکستان - و طالبان و آمریکا بودند. نماینده آمریکا هم زلمی خلیلزاد بود. در آنجا طالبان حاضر نشدند با نماینده دولت افغانستان مذاکره کنند. طالبان در آن مذاکرات ایران که یکی از همسایگان مهم محسوب میشود، روسیه، چین و دولت افغانستان را دور زدند.
رئیسجمهوری آمریکا اعلام کرده که نیروهای خود را از سوریه خارج میکنند. چنین رویکردی را نسبت به افغانستان هم دارد و اعلام کرده هفتهزار نفر از نیروهای آمریکایی را خارج میکند که عدد بزرگی است.
این عدد تقریبا نصف نیروهای آمریکاست.
ممکن است در این شرایط خلأیی پدید بیاید که از دل آن داعش ظهور کند، مواجهه طالبان با داعش چطور است؟ از سوی دیگر، فکر میکنید احتمال افزایش گفتوگوهای ایران با طالبان برای مهار داعش وجود دارد؟
داعش اگر در افغانستان فعال شود، بومی است. نه مانند داعشی که در سوریه و عراق فعال بود. این داعش از نیروهای «تحریک طالبان پاکستان» است که به داعش پیوستند؛ نیروهایی که از طالبان افغانستان جدا شدند و به داعش پیوستند یا نیروهای آسیای مرکزی مثل چچنها، ازبکها، ایبورهای چین و تاجیکهایی که در سوریه و عراق جنگیدند. بر اساس یک تحلیل اگر داعش در افغانستان با این خصوصیات بومی فعال شود، بهدنبال درگیری با طالبان نیست. هرچند ممکن است در مناطقی جنگ قدرت بین دو گروه مطرح شود. اختلاف دیدگاههایی هم وجود دارد. داعش بهدنبال قدرت بومی است، اما طالبان درپی خلافت جهانی است. طبیعتا ممکن است در مناطقی اصطکاک منافع پیدا کنند و درگیر شوند؛ همانطورکه پیشتر هم به وجود آمده است. اما واقعیتی که کمتر به آن توجه شده این است که داعش و طالبان به لحاظ ایدئولوژیک تفاوت چندانی ندارند.
طالبان به اندازه داعش شیعهستیز نیستند.
بله. اما هر دو خلافتگرا هستند. بنابراین اگر داعش در مناطقی که طالبان حضور دارد، ادعایی نداشته باشد و به سوی همکاری با آمریکا برود و آمریکا هم از آنها حمایت کنند به نظر نمیآید اختلافی جدی بین داعش و طالبان به وجود بیاید. اگر در این چارچوب نگاه کنیم چنانچه مصالحهای بین طالبان و دولت مرکزی به وجود بیاید و مناطق پشتونشین در اختیار طالبان قرار گیرد و ساختار قدرت در طالبان تغییر کند (فدرالی شود)، داعش بهطور عمده در شمال افغانستان امکان حضور پیدا خواهد کرد.
آقای شمخانی در سفر کابل به این نکته هم اشاره کرده که انتقال باقی نیروهای داعش به افغانستان مشکوک و خطرناک است.
این تحلیل وجود دارد. حتی روسها گفته بودند که آمریکا با بالگردهایی شبانه در منطقه بدخشان و سرپل نیروهای داعش را پیاده میکند. گفته شد که اینها نیروهای کیفی و فرماندههای جنگی هم بودند. اما اخبار موثقی در این زمینه وجود ندارد. موضوع دیگری که مطرح میشود این است که چون داعش ممکن است مورد حمایت آمریکا قرار بگیرد (یا قرار دارد)، روسیه، چین و ایران برای مهار داعش از طالبان حمایت میکنند. اما درباره اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، تردیدهای زیادی وجود دارد. بهرهبرداری از طالبان علیه داعش بهویژه در صورت بهنتیجهرسیدن مذاکرات صلح با طالبان بعید به نظر میرسد.
مدتی است که سیاست پاکستان هم در مورد طالبان و به طور کلی افغانستان تغییر کرده است یا حداقل از اظهارنظرهای مقامات این کشور چنین تصوری به وجود میآید. ایران از روند صلح با رویکرد درونافغانی حمایت کرده است. مذاکراتی هم در قطر و امارات با طالبان انجام شده است. آیا امکان بهنتیجهرسیدن روند صلح وجود دارد؟
شرایط نسبت به گذشته مساعدتر است. چون سه کشور حامی طالبان که در زمان قدرتگرفتن طالبان را به رسمیت شناختند؛ یعنی پاکستان، امارات و عربستان سعودی در مذاکرات حضور دارند. این سه کشور طالبان را حمایت تسلیحاتی میکردند، اما تحت فشار آمریکا به نظر میرسد پاکستان تا حدودی تغییر رویه داده است. به نظر میرسد مذاکرات نه به سرعتی که زلمی خلیلزاد مطرح کرده اما بهتدریج زمینه را برای مصالحه با طالبان فراهم کرده است. به نظر من طالبان آرامآرام پیشنهاد زلمی خلیلزاد به طالبان مبنیبر قدرتگرفتن از راه سیاسی را میپذیرد. خلیلزاد در این راستا تلاش میکند و طالبان نیز به این موضوع فکر میکند. هرچند ایدئولوژی طالبان بر مبنای تمامیتخواهی است. البته این مسئله مبنای قومی و نژادی هم دارد.
نقش ایران در مذاکرات چیست؟
جبههای متشکل از آمریکا، عربستان سعودی، پاکستان و امارات شکل گرفته است که ایران و روسیه در آن حضور ندارند.
ایران از روند صلح با رویکرد درونافغانی حمایت کرده است.
ایران از دولت مرکزی حمایت میکند و سیاستی که تا به حال پیش گرفته صلح بینالافغانستانی است؛ یعنی دولت یا طالبان بدون دخالت نیروهای خارجی مصالحه کنند.
امير محمد حسيني: دبیر شورای امنیت ملی ایران گفته که گفتوگوهای ایران با طالبان ادامه خواهد یافت. این شفافترین اظهارنظر مقامات ایران در مورد ارتباط با طالبان است. رئیسجمهور آمریکا اعلام کرده نیروهای خود را از سوریه و افغانستان خارج میکند و در این خلأ قدرت، امکان سربرآوردن دوباره داعش وجود دارد. حتی اخباری مبنی بر انتقال نیروهای داعش به افغانستان نیز شنیده شده، موضوعی که علی شمخانی در کابل به آن اشاره کرد. از سوی دیگر زلمی خلیلزاد، نماینده آمریکا در مذاکره با طالبان از بهنتیجهرسیدن روند مذاکرات تا پیش از انتخابات ریاستجمهوری افغانستان، یعنی تنها تا چند ماه دیگر خبر داده است. انتخاباتی که قرار بود فروردین 98 برگزار شود و گویا سه ماه به تعویق افتاده. نکته دیگر اين است که ایران در مذاکرات طرفهای آمریکایی، پاکستانی، اماراتی و عربستانی با طالبان که در قطر و سپس امارات انجام شد، نقش چشمگیری نداشت. در این شرایط وضعیت افغانستان را در گفتوگو با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل منطقه از چند منظر بررسی کردیم؛ مواجهه طالبان با داعش در صورت ظهور در افغانستان، احتمال ارتباط ایران و روسیه با طالبان برای مهار داعش و نتیجه روند مصالحه با طالبان و نقش آینده این گروه در افغانستان.
بحث را از نقاط تحت تسلط طالبان در افغانستان آغاز کنیم.
طالبان عمدتا شرق و جنوب افغانستان، مناطقی که پشتونشین هستند و مناطق روستایی و عشایری را در اختیار دارد. در شمال هم در مناطق عشایری و روستایی تسلط نسبی و توان عملیاتی دارند. میتوانیم حضور طالبان در افغانستان را به سه منطقه تقسیم کنیم: در مناطقی کاملا مسلط هستند، در مناطقی حضور موقت و عملیات دارند و در مناطقی که امکان حضور دارند اما حضوری ندارند.
لطفا به شهرها هم اشاره کنید.
در شمال منطقه قندوز و بدخشان گاهی عملیات انجام میدهند و عقبنشینی میکنند. در شرق منطقه ننگرهار و کاپیساست. در جنوب هم منطقه قندهار، هلمند، زابل و فراه است. غرب افغانستان هم که در مرز شرقی با ایران است، طالبان کمابیش حضور دارد.
میتوان درصدی از مناطق تحت تسلط طالبان داد؟
آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد اما گفته میشود بالای 50 درصد خاک افغانستان تحت کنترل طالبان است.
به سفر آقای شمخانی به کابل بپردازیم. آقای شمخانی گفته که گفتوگو با طالبان با اطلاع دولت افغانستان ادامه پیدا میکند. فکر میکنید این گفتوگو حول چه محورهایی بوده است؟
این ماجرا ابعاد مبهم زیادی دارد. چون بعضی از مقامات ناتو و محلی در افغانستان ادعا دارند که روسیه و ایران به نیروهای طالبان آموزش میدهند و سلاح در اختیار آنها میگذارند. البته مقامات دولت افغانستان مواضعی اتخاذ نکردند. بحث آقای شمخانی را در این چارچوب میتوان تحلیل کرد که ارتباط ایران با طالبان برای قانعکردن آنها برای شرکت به مذاکرات صلح است. نکته دیگر این است که ایران به نوعی نارضایتی خود را از مذاکراتی که در ابوظبی صورت گرفت، ابراز میکند. در آن مذاکرات سه کشور از منطقه - عربستان سعودی، امارات و پاکستان - و طالبان و آمریکا بودند. نماینده آمریکا هم زلمی خلیلزاد بود. در آنجا طالبان حاضر نشدند با نماینده دولت افغانستان مذاکره کنند. طالبان در آن مذاکرات ایران که یکی از همسایگان مهم محسوب میشود، روسیه، چین و دولت افغانستان را دور زدند.
رئیسجمهوری آمریکا اعلام کرده که نیروهای خود را از سوریه خارج میکنند. چنین رویکردی را نسبت به افغانستان هم دارد و اعلام کرده هفتهزار نفر از نیروهای آمریکایی را خارج میکند که عدد بزرگی است.
این عدد تقریبا نصف نیروهای آمریکاست.
ممکن است در این شرایط خلأیی پدید بیاید که از دل آن داعش ظهور کند، مواجهه طالبان با داعش چطور است؟ از سوی دیگر، فکر میکنید احتمال افزایش گفتوگوهای ایران با طالبان برای مهار داعش وجود دارد؟
داعش اگر در افغانستان فعال شود، بومی است. نه مانند داعشی که در سوریه و عراق فعال بود. این داعش از نیروهای «تحریک طالبان پاکستان» است که به داعش پیوستند؛ نیروهایی که از طالبان افغانستان جدا شدند و به داعش پیوستند یا نیروهای آسیای مرکزی مثل چچنها، ازبکها، ایبورهای چین و تاجیکهایی که در سوریه و عراق جنگیدند. بر اساس یک تحلیل اگر داعش در افغانستان با این خصوصیات بومی فعال شود، بهدنبال درگیری با طالبان نیست. هرچند ممکن است در مناطقی جنگ قدرت بین دو گروه مطرح شود. اختلاف دیدگاههایی هم وجود دارد. داعش بهدنبال قدرت بومی است، اما طالبان درپی خلافت جهانی است. طبیعتا ممکن است در مناطقی اصطکاک منافع پیدا کنند و درگیر شوند؛ همانطورکه پیشتر هم به وجود آمده است. اما واقعیتی که کمتر به آن توجه شده این است که داعش و طالبان به لحاظ ایدئولوژیک تفاوت چندانی ندارند.
طالبان به اندازه داعش شیعهستیز نیستند.
بله. اما هر دو خلافتگرا هستند. بنابراین اگر داعش در مناطقی که طالبان حضور دارد، ادعایی نداشته باشد و به سوی همکاری با آمریکا برود و آمریکا هم از آنها حمایت کنند به نظر نمیآید اختلافی جدی بین داعش و طالبان به وجود بیاید. اگر در این چارچوب نگاه کنیم چنانچه مصالحهای بین طالبان و دولت مرکزی به وجود بیاید و مناطق پشتونشین در اختیار طالبان قرار گیرد و ساختار قدرت در طالبان تغییر کند (فدرالی شود)، داعش بهطور عمده در شمال افغانستان امکان حضور پیدا خواهد کرد.
آقای شمخانی در سفر کابل به این نکته هم اشاره کرده که انتقال باقی نیروهای داعش به افغانستان مشکوک و خطرناک است.
این تحلیل وجود دارد. حتی روسها گفته بودند که آمریکا با بالگردهایی شبانه در منطقه بدخشان و سرپل نیروهای داعش را پیاده میکند. گفته شد که اینها نیروهای کیفی و فرماندههای جنگی هم بودند. اما اخبار موثقی در این زمینه وجود ندارد. موضوع دیگری که مطرح میشود این است که چون داعش ممکن است مورد حمایت آمریکا قرار بگیرد (یا قرار دارد)، روسیه، چین و ایران برای مهار داعش از طالبان حمایت میکنند. اما درباره اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، تردیدهای زیادی وجود دارد. بهرهبرداری از طالبان علیه داعش بهویژه در صورت بهنتیجهرسیدن مذاکرات صلح با طالبان بعید به نظر میرسد.
مدتی است که سیاست پاکستان هم در مورد طالبان و به طور کلی افغانستان تغییر کرده است یا حداقل از اظهارنظرهای مقامات این کشور چنین تصوری به وجود میآید. ایران از روند صلح با رویکرد درونافغانی حمایت کرده است. مذاکراتی هم در قطر و امارات با طالبان انجام شده است. آیا امکان بهنتیجهرسیدن روند صلح وجود دارد؟
شرایط نسبت به گذشته مساعدتر است. چون سه کشور حامی طالبان که در زمان قدرتگرفتن طالبان را به رسمیت شناختند؛ یعنی پاکستان، امارات و عربستان سعودی در مذاکرات حضور دارند. این سه کشور طالبان را حمایت تسلیحاتی میکردند، اما تحت فشار آمریکا به نظر میرسد پاکستان تا حدودی تغییر رویه داده است. به نظر میرسد مذاکرات نه به سرعتی که زلمی خلیلزاد مطرح کرده اما بهتدریج زمینه را برای مصالحه با طالبان فراهم کرده است. به نظر من طالبان آرامآرام پیشنهاد زلمی خلیلزاد به طالبان مبنیبر قدرتگرفتن از راه سیاسی را میپذیرد. خلیلزاد در این راستا تلاش میکند و طالبان نیز به این موضوع فکر میکند. هرچند ایدئولوژی طالبان بر مبنای تمامیتخواهی است. البته این مسئله مبنای قومی و نژادی هم دارد.
نقش ایران در مذاکرات چیست؟
جبههای متشکل از آمریکا، عربستان سعودی، پاکستان و امارات شکل گرفته است که ایران و روسیه در آن حضور ندارند.
ایران از روند صلح با رویکرد درونافغانی حمایت کرده است.
ایران از دولت مرکزی حمایت میکند و سیاستی که تا به حال پیش گرفته صلح بینالافغانستانی است؛ یعنی دولت یا طالبان بدون دخالت نیروهای خارجی مصالحه کنند.