گاز، ابزار دیپلماتیک ایران در مذاکرات
شکوفه حبیب‌زاده: همواره مطرح بود که نفت به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین کالاهای صادراتی ایران برای مذاکرات سیاسی و اقتصادی در بُعد دیپلماسی تجاری است اما در‌همین‌حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند که گاز، می‌تواند رکورد نفت را هم بشکند و ایران را تبدیل به هاب منطقه در زمینه قیمت‌گذاری کند. آنها معتقدند این کالا، می‌تواند موقعیت استراتژیک ایران را در منطقه تقویت کند و درعین‌حال، درآمدسازی شایان‌توجهی را برای کشور به همراه آورد. این در حالی است که قطر به‌عنوان رقیب گازی ایران در منطقه، قیمت سیاسی برای گاز تعیین کرده است؛ در معنای دیگر با پایین درنظرگرفتن قیمت گاز، مشتری‌های ایران را می‌رباید. در چنین شرایطی که ضرورت دارد ایران بازار را از دست این رقیب سیاس بیرون آورد، دلواپسان در ایران بر این نکته تأکید دارند که ایران به‌دنبال ارزان‌فروشی یک منبع مهم کشور است. قرارداد ایران با ترکیه و نروژ در زمینه صادرات گاز و قرارداد معروف ایران با دوبی با نام کرسنت که هنوز نیز درگیری دادگاه آن پابرجاست، در این دسته قرار می‌گیرند. این در حالی است که بنا بر پیشنهاد بخش خصوصی، ایران می‌تواند برای عبور از تحریم،
قراردادهای گازی را در قالب کنسرسیوم‌های سه‌جانبه با کشورهای همسایه به پیش برد و حتی مشتریان منطقه‌ای آن نیز اکنون آماده این همکاری هستند و مجوز دولت برای برقراری این فرایند، هنوز هم فراهم نیست. در ادامه نگاهی داریم به دیدگاه یکی از کارشناسان ارشد نفت و گاز و نماینده بخش خصوصی در مذاکرات گازی ایران با همسایگان کشور که در پی می‌آید.
اقتصاد سیاسی ایران مانع اصلی قیمت‌گذاری گاز صادراتی
مهدی حسینی، کارشناس‌ارشد نفت و دبیر سابق کمیته قراردادهای نفتی در گفت‌وگو با «شرق» از مزیت‌های بازار صادراتی گاز برای ایران این‌گونه می‌گوید: نفت یک بازار بین‌المللی است و گاهی با گاز قابل جایگزینی است. مزیت بزرگی که ما در زمینه گاز داریم، این است که اولا گاز فراوانی داریم و این گاز را باید از زمین خارج کنیم. گرفتاری اصلی ما این است که تا‌به‌حال اقتصاد سیاسی ما اجازه نداده در بازار گاز اثرگذار باشیم اما ما 15 کشور همسایه داریم که منهای یکی، دو کشور مثل ترکمنستان، تا حدودی جمهوری آذربایجان، همه به گاز احتیاج دارند و ارزان‌ترین شکل صادرات از طریق خط لوله است. این کارشناس با بیان اینکه امروز آمریکا هم وارد بازار گاز شده و الانجی از آمریکا تحویل دوبی و کویت می‌شود، ادامه می‌دهد: گاز الانجی بسیار گرا ن است. سرمایه‌گذاری زیادی برای تحویل این الانجی می‌شود. به نظر شما آنها از ما گاز نمی‌خریدند؟ سال‌ها مرتب از ما تقاضای گاز داشتند. کویت، امارات و عمان همسایگان جنوبی ما هستند. تصور کنید اگر قرار بود به اندازه کافی به این کشورها که تشنه گاز هستند، گاز می‌فروختیم، چه درآمدی داشتیم؟ عمان به صادرات الانجی
وابسته است و تعهداتی به شرکت شیل دارد، کویت به گاز نیاز دارد، دوبی و شارجه همین‌طور، دیگر کشورهای منطقه به‌جز قطر نیازمند گاز هستند. قطر با خط لوله گاز دلفین، گاز را به امارات و عمان صادر می‌کند. حسینی با تأکید بر اینکه قیمت‌گذاری گاز منطقه‌ای است نه بین‌المللی، می‌گوید: قیمت گاز در کشورهای مختلف متفاوت است. امروز گاز در آمریکا ارزان و کمتر از دو دلار است، در کانادا قیمت تفاوت دارد. در اروپا قیمت دو، سه برابر و بالای چهار دلار است. در ژاپن شاید بیش از هشت دلار باشد.
ایران می‌تواند هاب منطقه در صادرات گاز باشد
او با نقد اینکه در منطقه‌ای که بیشترین گاز دنیا وجود دارد، ما قیمت‌گذاری نداریم، تصریح می‌کند: کشوری که بیشترین گاز را دارد، باید قیمت‌گذاری کند. ما می‌توانیم هاب منطقه برای صادرات گاز باشیم. ما می‌توانیم در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس قیمت‌گذاری گاز را انجام دهیم. این کارشناس نفت و گاز با بیان اینکه قطر با زرنگی خط لوله کشیده و قیمت سیاسی تعیین کرده است، می‌گوید: این کشور قیمت بسیار پایینی روی گاز گذاشته تا ما نتوانیم وارد این رقابت شویم. ما هم که در داخل به این قضایا دامن می‌زنیم، درحالی‌که بازار، دنبال رقابت است و ما باید در این رقابت حرکت کنیم. همسایگانمان یک فرصت طلایی هستند.
بهره‌گیری از مزیت گاز در دیپلماسی کشور
او در پاسخ به این نقد که از سوی برخی در داخل مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه گاز تولید داخل باید صرف مصرف داخلی شود، می‌گوید: یک عده می‌گویند ما گاز کافی نداریم، بله شاید به اندازه کافی استخراج نکرده‌ایم، چون مصارفمان بالاست و بسیار هدررفت دارد. حجم زیاد فلرهایی را که در حال سوختن است، باید جمع‌آوری کنیم. حجم بسیار زیادی گاز در زیر زمین داریم که باید استخراجش کنیم. بنده هم معتقدم اولویت این است که گاز را به میادین تزریق کنیم، اما به این معنی نیست که یک چیز، جای چیز دیگری را بگیرد. ما گاز برای مصرف داخلی، تزریق و صادرات داریم که بازار دنیا را از نظر سیاسی و اقتصادی متأثر کنیم. امروز بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا چین است که نیاز زیادی به گاز دارد. این کشور هنوز از زغال‌سنگ استفاده می‌کند. به‌جز همسایه‌ها می‌توانیم به چین به‌صورت «الانجی» گاز صادرات کنیم. دست‌کم یک واحد «الانجی» را تکمیل نکرده‌ایم که وارد این بازار شویم. اینها عقب‌افتادگی‌های ماست و اختلاف‌نظرهایی که اجازه نداده تولید بیشتر و توسعه ظرفیت داشته باشیم. به گفته او، ایران می‌تواند با استفاده از این مزیت نسبی در تمام دیپلماسی‌های کشور؛ دیپلماسی تجاری و
دیپلماسی سازمان‌های بین‌المللی اثرگذار باشد و اقتصادهای دنیا را به خود وابسته کند.
علاقه کشورهای همسایه برای عقد قرارداد با بخش خصوصی
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران نیز در گفت‌وگو با «شرق» از نظر اهمیتی که گاز در کشور ما از منظر 15 کشور همسایه‌مان برای صادرات دارد، می‌گوید: در کمیسیون انرژی در پارلمان بخش خصوصی مطرح کردم، تنها راه این است که ما کنسرسیوم تشکیل دهیم. کنسرسیوم بین یک شرکت ایرانی با کشورهای همسایه. به‌این‌ترتیب حتی محدودیت‌های دولت نیز محدودیت ایجاد نمی‌کند. دولت به شرکت‌های ایرانی معتبر تعیین‌صلاحیت‌شده اختیار بدهد، با همه المان‌هایی که برای دولت مهم است، برای ورود به مقوله گاز صادراتی اقدام کنند. پدیدار با اشاره به تلاش چندساله بخش خصوصی برای رایزنی ورود به بازار صادراتی گاز، ادامه می‌دهد: به عمان، قطر و افغانستان و حتی کویت پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم دادیم و در تکمیل آن پیشنهاد کردیم یک شرکت بین‌المللی هم در زمینه سرمایه‌گذاری وارد شود و بحث فاینانسینگ را انجام دهد. به‌دلیل اینکه درباره فاینانسینگ محدودیت داشتیم (کماکان هم داریم) کسی هم که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند، با اطمینان جلو می‌آید. ما سال‌هاست پیشنهاد کنسرسیوم سه‌جانبه را دادیم که تاکنون بی‌‌نتیجه مانده، اما مراودات ما به‌عنوان بخش خصوصی
با این کشورها برقرار است. هر چند‌وقت یک بار نامه می‌نویسند که تکلیف کنسرسیوم چه شد و ما فقط با آن بازی می‌کنیم و می‌گوییم به دولت رفته، تا مشتری‌ها از دست نروند.
عبور از تحریم با تشکیل کنسرسیوم گازی
او با اشاره به چگونگی تشکیل کنسرسیومی که مشکلات تحریم دولت را ندارد، می‌افزاید: مدل این کنسرسیوم در بخش خصوصی آماده است. در سال گذشته به همت کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، فدراسیون صنعت نفت و انجمن‌های چهارگانه تخصصی در حوزه نفت، به کنفرانسی در شهر بروکسل رفتیم، بیش از 30 شرکت معتبر که می‌خواستند کار فاینانس را برای ایران انجام دهند، مراجعه کردند. پدیدار در ادامه می‌گوید: در آنجا 15 قرارداد، شامل 10 قرارداد کالای استراتژیک و پنج قرارداد توسعه گاز در نظر گرفته شده بود. از این پنج قرارداد دو مورد برای عمان، دو مورد برای عراق و یک قرارداد هم برای ترکیه بود، فقط کافی بود این کار را انجام دهیم، امروز امکان نداشت دچار این هجمه تحریم‌شویم.
شکوفه حبیب‌زاده: همواره مطرح بود که نفت به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین کالاهای صادراتی ایران برای مذاکرات سیاسی و اقتصادی در بُعد دیپلماسی تجاری است اما در‌همین‌حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند که گاز، می‌تواند رکورد نفت را هم بشکند و ایران را تبدیل به هاب منطقه در زمینه قیمت‌گذاری کند. آنها معتقدند این کالا، می‌تواند موقعیت استراتژیک ایران را در منطقه تقویت کند و درعین‌حال، درآمدسازی شایان‌توجهی را برای کشور به همراه آورد. این در حالی است که قطر به‌عنوان رقیب گازی ایران در منطقه، قیمت سیاسی برای گاز تعیین کرده است؛ در معنای دیگر با پایین درنظرگرفتن قیمت گاز، مشتری‌های ایران را می‌رباید. در چنین شرایطی که ضرورت دارد ایران بازار را از دست این رقیب سیاس بیرون آورد، دلواپسان در ایران بر این نکته تأکید دارند که ایران به‌دنبال ارزان‌فروشی یک منبع مهم کشور است. قرارداد ایران با ترکیه و نروژ در زمینه صادرات گاز و قرارداد معروف ایران با دوبی با نام کرسنت که هنوز نیز درگیری دادگاه آن پابرجاست، در این دسته قرار می‌گیرند. این در حالی است که بنا بر پیشنهاد بخش خصوصی، ایران می‌تواند برای عبور از تحریم،
قراردادهای گازی را در قالب کنسرسیوم‌های سه‌جانبه با کشورهای همسایه به پیش برد و حتی مشتریان منطقه‌ای آن نیز اکنون آماده این همکاری هستند و مجوز دولت برای برقراری این فرایند، هنوز هم فراهم نیست. در ادامه نگاهی داریم به دیدگاه یکی از کارشناسان ارشد نفت و گاز و نماینده بخش خصوصی در مذاکرات گازی ایران با همسایگان کشور که در پی می‌آید.
اقتصاد سیاسی ایران مانع اصلی قیمت‌گذاری گاز صادراتی
مهدی حسینی، کارشناس‌ارشد نفت و دبیر سابق کمیته قراردادهای نفتی در گفت‌وگو با «شرق» از مزیت‌های بازار صادراتی گاز برای ایران این‌گونه می‌گوید: نفت یک بازار بین‌المللی است و گاهی با گاز قابل جایگزینی است. مزیت بزرگی که ما در زمینه گاز داریم، این است که اولا گاز فراوانی داریم و این گاز را باید از زمین خارج کنیم. گرفتاری اصلی ما این است که تا‌به‌حال اقتصاد سیاسی ما اجازه نداده در بازار گاز اثرگذار باشیم اما ما 15 کشور همسایه داریم که منهای یکی، دو کشور مثل ترکمنستان، تا حدودی جمهوری آذربایجان، همه به گاز احتیاج دارند و ارزان‌ترین شکل صادرات از طریق خط لوله است. این کارشناس با بیان اینکه امروز آمریکا هم وارد بازار گاز شده و الانجی از آمریکا تحویل دوبی و کویت می‌شود، ادامه می‌دهد: گاز الانجی بسیار گرا ن است. سرمایه‌گذاری زیادی برای تحویل این الانجی می‌شود. به نظر شما آنها از ما گاز نمی‌خریدند؟ سال‌ها مرتب از ما تقاضای گاز داشتند. کویت، امارات و عمان همسایگان جنوبی ما هستند. تصور کنید اگر قرار بود به اندازه کافی به این کشورها که تشنه گاز هستند، گاز می‌فروختیم، چه درآمدی داشتیم؟ عمان به صادرات الانجی
وابسته است و تعهداتی به شرکت شیل دارد، کویت به گاز نیاز دارد، دوبی و شارجه همین‌طور، دیگر کشورهای منطقه به‌جز قطر نیازمند گاز هستند. قطر با خط لوله گاز دلفین، گاز را به امارات و عمان صادر می‌کند. حسینی با تأکید بر اینکه قیمت‌گذاری گاز منطقه‌ای است نه بین‌المللی، می‌گوید: قیمت گاز در کشورهای مختلف متفاوت است. امروز گاز در آمریکا ارزان و کمتر از دو دلار است، در کانادا قیمت تفاوت دارد. در اروپا قیمت دو، سه برابر و بالای چهار دلار است. در ژاپن شاید بیش از هشت دلار باشد.
ایران می‌تواند هاب منطقه در صادرات گاز باشد
او با نقد اینکه در منطقه‌ای که بیشترین گاز دنیا وجود دارد، ما قیمت‌گذاری نداریم، تصریح می‌کند: کشوری که بیشترین گاز را دارد، باید قیمت‌گذاری کند. ما می‌توانیم هاب منطقه برای صادرات گاز باشیم. ما می‌توانیم در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس قیمت‌گذاری گاز را انجام دهیم. این کارشناس نفت و گاز با بیان اینکه قطر با زرنگی خط لوله کشیده و قیمت سیاسی تعیین کرده است، می‌گوید: این کشور قیمت بسیار پایینی روی گاز گذاشته تا ما نتوانیم وارد این رقابت شویم. ما هم که در داخل به این قضایا دامن می‌زنیم، درحالی‌که بازار، دنبال رقابت است و ما باید در این رقابت حرکت کنیم. همسایگانمان یک فرصت طلایی هستند.
بهره‌گیری از مزیت گاز در دیپلماسی کشور
او در پاسخ به این نقد که از سوی برخی در داخل مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه گاز تولید داخل باید صرف مصرف داخلی شود، می‌گوید: یک عده می‌گویند ما گاز کافی نداریم، بله شاید به اندازه کافی استخراج نکرده‌ایم، چون مصارفمان بالاست و بسیار هدررفت دارد. حجم زیاد فلرهایی را که در حال سوختن است، باید جمع‌آوری کنیم. حجم بسیار زیادی گاز در زیر زمین داریم که باید استخراجش کنیم. بنده هم معتقدم اولویت این است که گاز را به میادین تزریق کنیم، اما به این معنی نیست که یک چیز، جای چیز دیگری را بگیرد. ما گاز برای مصرف داخلی، تزریق و صادرات داریم که بازار دنیا را از نظر سیاسی و اقتصادی متأثر کنیم. امروز بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا چین است که نیاز زیادی به گاز دارد. این کشور هنوز از زغال‌سنگ استفاده می‌کند. به‌جز همسایه‌ها می‌توانیم به چین به‌صورت «الانجی» گاز صادرات کنیم. دست‌کم یک واحد «الانجی» را تکمیل نکرده‌ایم که وارد این بازار شویم. اینها عقب‌افتادگی‌های ماست و اختلاف‌نظرهایی که اجازه نداده تولید بیشتر و توسعه ظرفیت داشته باشیم. به گفته او، ایران می‌تواند با استفاده از این مزیت نسبی در تمام دیپلماسی‌های کشور؛ دیپلماسی تجاری و
دیپلماسی سازمان‌های بین‌المللی اثرگذار باشد و اقتصادهای دنیا را به خود وابسته کند.
علاقه کشورهای همسایه برای عقد قرارداد با بخش خصوصی
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران نیز در گفت‌وگو با «شرق» از نظر اهمیتی که گاز در کشور ما از منظر 15 کشور همسایه‌مان برای صادرات دارد، می‌گوید: در کمیسیون انرژی در پارلمان بخش خصوصی مطرح کردم، تنها راه این است که ما کنسرسیوم تشکیل دهیم. کنسرسیوم بین یک شرکت ایرانی با کشورهای همسایه. به‌این‌ترتیب حتی محدودیت‌های دولت نیز محدودیت ایجاد نمی‌کند. دولت به شرکت‌های ایرانی معتبر تعیین‌صلاحیت‌شده اختیار بدهد، با همه المان‌هایی که برای دولت مهم است، برای ورود به مقوله گاز صادراتی اقدام کنند. پدیدار با اشاره به تلاش چندساله بخش خصوصی برای رایزنی ورود به بازار صادراتی گاز، ادامه می‌دهد: به عمان، قطر و افغانستان و حتی کویت پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم دادیم و در تکمیل آن پیشنهاد کردیم یک شرکت بین‌المللی هم در زمینه سرمایه‌گذاری وارد شود و بحث فاینانسینگ را انجام دهد. به‌دلیل اینکه درباره فاینانسینگ محدودیت داشتیم (کماکان هم داریم) کسی هم که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند، با اطمینان جلو می‌آید. ما سال‌هاست پیشنهاد کنسرسیوم سه‌جانبه را دادیم که تاکنون بی‌‌نتیجه مانده، اما مراودات ما به‌عنوان بخش خصوصی
با این کشورها برقرار است. هر چند‌وقت یک بار نامه می‌نویسند که تکلیف کنسرسیوم چه شد و ما فقط با آن بازی می‌کنیم و می‌گوییم به دولت رفته، تا مشتری‌ها از دست نروند.
عبور از تحریم با تشکیل کنسرسیوم گازی
او با اشاره به چگونگی تشکیل کنسرسیومی که مشکلات تحریم دولت را ندارد، می‌افزاید: مدل این کنسرسیوم در بخش خصوصی آماده است. در سال گذشته به همت کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، فدراسیون صنعت نفت و انجمن‌های چهارگانه تخصصی در حوزه نفت، به کنفرانسی در شهر بروکسل رفتیم، بیش از 30 شرکت معتبر که می‌خواستند کار فاینانس را برای ایران انجام دهند، مراجعه کردند. پدیدار در ادامه می‌گوید: در آنجا 15 قرارداد، شامل 10 قرارداد کالای استراتژیک و پنج قرارداد توسعه گاز در نظر گرفته شده بود. از این پنج قرارداد دو مورد برای عمان، دو مورد برای عراق و یک قرارداد هم برای ترکیه بود، فقط کافی بود این کار را انجام دهیم، امروز امکان نداشت دچار این هجمه تحریم‌شویم.