نفت و تغییر سیاست‌ تحریمی آمریکا

اقدام دولت آمریکا در قراردادن نام سپاه پاسداران در لیست سیاه تروریسم، نشان‌دهنده آغاز تغییرات اجباری در سیاست‌های تحریمی آمریکا علیه ایران، عبور از تمرکز بر تحریم‌های نفتی و تقویت احتمال تمدید معافیت‌های نفتی ایران در ماه آینده است. دولت ترامپ به دلایل سیاسی و داخلی، شرایط سختی را در تحریم‌های نفتی ایران و همچنین ونزوئلا در پیش دارد. افزایش قیمت نفت در پی تحولات ژئوپلیتیکی و به‌دنبال آن افزایش قیمت سوخت در آمریکا، بر موقعیت سیاسی ترامپ در داخل این کشور تأثیر منفی خواهد گذاشت و شانس او را برای انتخاب مجدد کاهش می‌دهد. برخلاف پیش‌بینی‌های اولیه، قدرت مانور ترامپ و تیم او در دولت آمریکا در موضوع تحریم نفتی ایران چندان بالا نیست و دولت آمریکا ناچار است سیاست محتاطانه‌ای در این زمینه پیش بگیرد. روند کنونی قیمت نفت در بازارهای جهانی نیز گویای این واقعیت است. آنچه تیم ترامپ می‌تواند درک کند، این است که تحولات ژئوپلیتیکی از نوع آنچه در ونزوئلا روی داد و آنچه در لیبی در حال وقوع است، پیش‌بینی می‌شد. نقش تحولات ژئوپلیتیکی برخلاف روند کاهشی گذشته، از زمان روی‌کارآمدن ترامپ در ایالات متحده رو به افزایش گذاشته است. در شرایط حاضر با توجه به رکود نسبی اقتصاد جهانی و کاهش آهنگ افزایش تقاضای نفت در بازارهای جهانی، به‌طور طبیعی قیمت جهانی نفت باید روند کاهشی را تجربه می‌کرد. این مهم حتی به‌طور مشخص در پیش‌بینی‌های مؤسسات معتبر مالی بین‌المللی در سال گذشته نیز آشکار بود؛ اما دست‌کم در نیمه نخست سال 2019 قیمت نفت در حدود 10 دلار بیش از پیش‌بینی‌های گذشته در حال معامله است و درحال‌حاضر بالای 70 دلار در هر بشکه فروخته می‌شود. بروز چنین شرایطی برای بازار نفت عمدتا تحت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی فعال و پیش‌بینی‌نشدنی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بازار نفت را متأثر کرده است. علاوه بر موضوع تحریم ایران به‌عنوان یک تحول ژئوپلیتیکی فعال، تحولات ونزوئلا و تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور، تحولات سیاسی در الجزایر به‌عنوان یکی از کشورهای عضو اوپک، تحولات سیاسی لیبی به‌عنوان کشوری که قرار بود بخشی از فشار سیاسی و اقتصادی تحریم‌های نفتی ایران را جبران کند، در این زمینه درخور توجه است. به ایستادگی سیاسی عربستان به پای توافق دسامبر گذشته اوپک مبنی بر کاهش تولید برای افزایش نسبی قیمت نفت که بی‌تأثیر از دلخوری ناشی از مواضع دولت و کنگره آمریکا در ماجرای خاشقجی نیست هم در این زمینه باید توجه شود.

شخص ترامپ و سیاست‌ها و اقدامات او در عرصه سیاسی و اقتصادی داخلی و به‌ویژه تحرکات مستقیمش در بازار نفت نیز از جمله متغیرهای ژئوپلیتیکی است که خود زمینه فعال‌شدن و تقویت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی را در بازار نفت فراهم کرده است. در واقع ترامپ آتشی را دوباره روشن کرد که خودش هم از گرمای آن در امان نیست. آتشی که شعله آن در بازار نفت چند سالی بود رو به کاهش گذاشته بود؛ بنابراین مهم‌ترین عامل التهابات و نوسانات بازار نفت در دو سال اخیر، سیاست‌ها و رفتارهای غیرمتعارف ترامپ است. اگرچه برخی اظهارنظرها، این التهابات را ساختگی و به عبارتی مدیریت‌شده از سوی دولت آمریکا برای اهداف سیاسی و اقتصادی میان‌مدت این کشور به‌ویژه در حوزه کلان نفتی ارزیابی می‌کنند؛ اما واقعیت این است که این بازی قماری است که احتمال برنده‌شدن ترامپ در آن حتمی به نظر نمی‌رسد، چراکه ترامپ برای رسیدن به اهداف خود با ابزار نفت، باید هزینه‌های سیاسی زیادی پرداخت کند. این هزینه‌ها باعث شده دولت ترامپ سیاست محتاطانه‌تری نسبت به گذشته در بازار نفت در پیش بگیرد.

بر این اساس به احتمال زیاد معافیت تحریم‌های نفتی ایران را برای دومین دوره و البته با شرایط و شکل متفاوتی نسبت به دوره قبل تمدید کند. کاهش تعداد کشورهای مشمول معافیت نسبت به دور قبل، کاهش مدت‌زمان معافیت از شش ماه و تعیین حد معینی از خرید نفت از ایران برای کشورهای مشمول معافیت از جمله تفاوت‌های احتمالی معافیت‌های جدید است. البته این سناریو نیز مطرح است که دولت آمریکا ممکن است تمدید معافیت‌ها را به‌صورت رسمی و علنی، اعلام نکند؛ اما به‌صورت غیررسمی این تمدید انجام شود و در عمل مشکلی برای کشورهای هدف ایجاد نکند. این تحرکات عمدتا با هدف القای جدیت دولت آمریکا در مقوله تحریم نفت ایران به مشتریان نفت ایران و جلوگیری از تضعیف روند است؛ اما واقعیت این است که قدرت مانور آمریکا در تحریم‌های نفتی گسترده نیست و همین مسئله ترامپ را وادار به تغییر روند سیاست‌های تحریمی علیه ایران و عبور از تمرکز یک‌جانبه بر تحریم‌های نفتی و ورود به حوزه‌های جدید تحریمی کرده است. این شیفت اصولا به‌گونه‌ای طراحی شده که بار روانی تحریم‌ها برای ایران دچار کاستی و ضعیف نشود. در واقع دست‌گذاشتن ترامپ روی سپاه و تحریم آن یکی از حساس‌ترین نهادهای ایران عمدتا با هدف افزایش یا دست‌کم حفظ بار روانی تحریم‌ها در داخل ایران به‌لحاظ اقتصادی و القای جدیدت آمریکا در موضوع تحریم‌های ایران برای متحدان منطقه‌ای آن و همچنین کشورهای اروپایی است. موضوعی که برخلاف انتظار با استقبال بین‌المللی و حتی منطقه‌ای مواجه نشد.

اقدام دولت آمریکا در قراردادن نام سپاه پاسداران در لیست سیاه تروریسم، نشان‌دهنده آغاز تغییرات اجباری در سیاست‌های تحریمی آمریکا علیه ایران، عبور از تمرکز بر تحریم‌های نفتی و تقویت احتمال تمدید معافیت‌های نفتی ایران در ماه آینده است. دولت ترامپ به دلایل سیاسی و داخلی، شرایط سختی را در تحریم‌های نفتی ایران و همچنین ونزوئلا در پیش دارد. افزایش قیمت نفت در پی تحولات ژئوپلیتیکی و به‌دنبال آن افزایش قیمت سوخت در آمریکا، بر موقعیت سیاسی ترامپ در داخل این کشور تأثیر منفی خواهد گذاشت و شانس او را برای انتخاب مجدد کاهش می‌دهد. برخلاف پیش‌بینی‌های اولیه، قدرت مانور ترامپ و تیم او در دولت آمریکا در موضوع تحریم نفتی ایران چندان بالا نیست و دولت آمریکا ناچار است سیاست محتاطانه‌ای در این زمینه پیش بگیرد. روند کنونی قیمت نفت در بازارهای جهانی نیز گویای این واقعیت است. آنچه تیم ترامپ می‌تواند درک کند، این است که تحولات ژئوپلیتیکی از نوع آنچه در ونزوئلا روی داد و آنچه در لیبی در حال وقوع است، پیش‌بینی می‌شد. نقش تحولات ژئوپلیتیکی برخلاف روند کاهشی گذشته، از زمان روی‌کارآمدن ترامپ در ایالات متحده رو به افزایش گذاشته است. در شرایط حاضر با توجه به رکود نسبی اقتصاد جهانی و کاهش آهنگ افزایش تقاضای نفت در بازارهای جهانی، به‌طور طبیعی قیمت جهانی نفت باید روند کاهشی را تجربه می‌کرد. این مهم حتی به‌طور مشخص در پیش‌بینی‌های مؤسسات معتبر مالی بین‌المللی در سال گذشته نیز آشکار بود؛ اما دست‌کم در نیمه نخست سال 2019 قیمت نفت در حدود 10 دلار بیش از پیش‌بینی‌های گذشته در حال معامله است و درحال‌حاضر بالای 70 دلار در هر بشکه فروخته می‌شود. بروز چنین شرایطی برای بازار نفت عمدتا تحت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی فعال و پیش‌بینی‌نشدنی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بازار نفت را متأثر کرده است. علاوه بر موضوع تحریم ایران به‌عنوان یک تحول ژئوپلیتیکی فعال، تحولات ونزوئلا و تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور، تحولات سیاسی در الجزایر به‌عنوان یکی از کشورهای عضو اوپک، تحولات سیاسی لیبی به‌عنوان کشوری که قرار بود بخشی از فشار سیاسی و اقتصادی تحریم‌های نفتی ایران را جبران کند، در این زمینه درخور توجه است. به ایستادگی سیاسی عربستان به پای توافق دسامبر گذشته اوپک مبنی بر کاهش تولید برای افزایش نسبی قیمت نفت که بی‌تأثیر از دلخوری ناشی از مواضع دولت و کنگره آمریکا در ماجرای خاشقجی نیست هم در این زمینه باید توجه شود.

شخص ترامپ و سیاست‌ها و اقدامات او در عرصه سیاسی و اقتصادی داخلی و به‌ویژه تحرکات مستقیمش در بازار نفت نیز از جمله متغیرهای ژئوپلیتیکی است که خود زمینه فعال‌شدن و تقویت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی را در بازار نفت فراهم کرده است. در واقع ترامپ آتشی را دوباره روشن کرد که خودش هم از گرمای آن در امان نیست. آتشی که شعله آن در بازار نفت چند سالی بود رو به کاهش گذاشته بود؛ بنابراین مهم‌ترین عامل التهابات و نوسانات بازار نفت در دو سال اخیر، سیاست‌ها و رفتارهای غیرمتعارف ترامپ است. اگرچه برخی اظهارنظرها، این التهابات را ساختگی و به عبارتی مدیریت‌شده از سوی دولت آمریکا برای اهداف سیاسی و اقتصادی میان‌مدت این کشور به‌ویژه در حوزه کلان نفتی ارزیابی می‌کنند؛ اما واقعیت این است که این بازی قماری است که احتمال برنده‌شدن ترامپ در آن حتمی به نظر نمی‌رسد، چراکه ترامپ برای رسیدن به اهداف خود با ابزار نفت، باید هزینه‌های سیاسی زیادی پرداخت کند. این هزینه‌ها باعث شده دولت ترامپ سیاست محتاطانه‌تری نسبت به گذشته در بازار نفت در پیش بگیرد.

بر این اساس به احتمال زیاد معافیت تحریم‌های نفتی ایران را برای دومین دوره و البته با شرایط و شکل متفاوتی نسبت به دوره قبل تمدید کند. کاهش تعداد کشورهای مشمول معافیت نسبت به دور قبل، کاهش مدت‌زمان معافیت از شش ماه و تعیین حد معینی از خرید نفت از ایران برای کشورهای مشمول معافیت از جمله تفاوت‌های احتمالی معافیت‌های جدید است. البته این سناریو نیز مطرح است که دولت آمریکا ممکن است تمدید معافیت‌ها را به‌صورت رسمی و علنی، اعلام نکند؛ اما به‌صورت غیررسمی این تمدید انجام شود و در عمل مشکلی برای کشورهای هدف ایجاد نکند. این تحرکات عمدتا با هدف القای جدیت دولت آمریکا در مقوله تحریم نفت ایران به مشتریان نفت ایران و جلوگیری از تضعیف روند است؛ اما واقعیت این است که قدرت مانور آمریکا در تحریم‌های نفتی گسترده نیست و همین مسئله ترامپ را وادار به تغییر روند سیاست‌های تحریمی علیه ایران و عبور از تمرکز یک‌جانبه بر تحریم‌های نفتی و ورود به حوزه‌های جدید تحریمی کرده است. این شیفت اصولا به‌گونه‌ای طراحی شده که بار روانی تحریم‌ها برای ایران دچار کاستی و ضعیف نشود. در واقع دست‌گذاشتن ترامپ روی سپاه و تحریم آن یکی از حساس‌ترین نهادهای ایران عمدتا با هدف افزایش یا دست‌کم حفظ بار روانی تحریم‌ها در داخل ایران به‌لحاظ اقتصادی و القای جدیدت آمریکا در موضوع تحریم‌های ایران برای متحدان منطقه‌ای آن و همچنین کشورهای اروپایی است. موضوعی که برخلاف انتظار با استقبال بین‌المللی و حتی منطقه‌ای مواجه نشد.