باري که مجلس بر دوش دستگاه ديپلماسي گذاشت
وزارت امور‌خارجه در خط مقدم
نمايندگان مجلس وزارت خارجه را موظف کردند که براي تعطيلی پايگاه‌هاي آمريکايي در منطقه تلاش کند. اين محتواي ماده 6 طرح اقدام متقابل در برابر اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به‌عنوان سازمان تروريستي از سوي ايالات متحده آمريکا است. اين ماده روز گذشته با ۱۵۷ رأي موافق، چهار رأي مخالف و سه رأي ممتنع از مجموع ۲۰۶ نماينده حاضر در مجلس تصويب شد. طبق اين ماده، «وزارت خارجه با همکاري ساير دستگاه‌ها موظف است با استفاده از ظرفيت‌هاي حقوقي، سياسي و ديپلماسي دفاعي براي تعطيلي پايگاه‌هاي آمريکايي در منطقه تلاش کرده و بهره‌مندي نيروهاي آمريکايي از تأسيسات، تجهيزات و منابع مالي و ساير کمک‌هاي احتمالي کشورهاي منطقه را خاتمه دهد».
ايالات متحده، بعد از جنگ جهاني دوم و به‌ویژه در دو دهه اخير، يعني پس از فروپاشي شوروي، پايگاه‌هاي نظامي خود را در سراسر جهان توسعه داد. آمريکا تمايلي ندارد که اطلاعات دقيق و کامل پايگاه‌هاي نظامي خود را منتشر کند، باوجوداين، گزارشگران زيادي تلاش کرده‌اند تا ابعاد اين پايگاه‌ها را شرح دهند. کمپاني رسانه‌اي politico در گزارشي که در آگوست 2015 منتشر کرد، کوشید تصويري از پايگاه‌هاي نظامي خارجي آمريکا به دست آورد: «با اينکه آمريکا صدها پايگاه نظامي خود را در عراق و افغانستان تعطيل کرده اما همچنان 800 پايگاه نظامي ديگر در بيش از 70 کشور جهان دارد؛ از پايگاه‌هاي غول‌آساي معروف به «آمريکاي کوچک» تا مجموعه‌هاي راداري کوچک‌تر». اين گزارش در ادامه تعداد پايگاه‌ها نظامي خارجي سه کشور انگليس، فرانسه و روسيه را روي‌هم‌رفته 30 عدد عنوان کرد تا عدد 800 پايگاه نظامي خارجي ملموس‌تر شود. «پليتيکو» نوشت: «در سال مالي 2014، هزينه نگهداري و نظاميان آن سوي آب چيزي حدود 85 تا صد ميليارد دلار بود. اگر به اين عدد نظاميان و پايگاه‌هاي واقع در مناطق جنگي هم اضافه شود، به هزينه در مجموع 160 الي 200 ميليارد دلار افزايش مي‌يابد».
«پوليتيکو» هزينه بالاي نگهداري پايگاه‌هاي نظامي برون‌مرزي را موجب بحث‌‌وجدل‌هاي زيادي در جامعه آمريکا توصيف کرد.
ترکيه
پايگاه هوايي اينجرليک: در بين فهرست مراکز نظامي آمريکا در منطقه، پايگاه هوايي اينجرليک ترکيه از جايگاه ممتازي برخوردار بوده و آن را می‌توان با پايگاه الحديد قطر مقايسه کرد. اين پايگاه در فاصله 875کيلومتري از مرزهاي ايران و در شمال‌غربي مرزهاي سوريه و در شهر آدانا کشور ترکيه قرار دارد و بزرگ‌ترين هواپيماهاي زرادخانه نظامي آمريکا در آن مستقر بودند.
کويت
نزديک به 15 هزار نيروي نظامي آمريکا در کويت حضور دارد. اين نيرو‌ها در پايگاه‌هاي هوايي علي السالم، احمد الجابر و کمپ اريفجان مستقر هستند و اسکادران هواپيماهاي جنگي و سامانه‌هاي موشکي آمريکا معمولا در پايگاه‌هاي کويت مستقر مي‌شوند.
پايگاه هوايي احمد الجابر: پايگاه هوايي احمد الجابر با 134 کيلومتر فاصله از مرزهاي ايران است با چهار مجموعه آشيانه مستحکم بتوني و تعداد زيادي آشيانه سايباني و باندهايي با بيشينه طول سه‌هزار متر قابليت پذيرش انواع هواپيماهاي نظامي را دارد. پايگاه هوايي علي السالم: کويت وسعت زيادي ندارد، باوجوداين توانسته دو پايگاه هوايي و 6 کمپ نيروهاي ارتش آمريکا را در خود جا دهد. پايگاه هوايي علي السالم با 115 کيلومتر فاصله از مرزهاي کشورمان قرار دارد.
بحرين
قديمي‌ترين پايگاه هوايي آمريکا در خاورميانه در بحرين قرار دارد و هم‌اکنون نزديک به هفت هزار نيروي نظامي در اين پايگاه حضور دارند. بيشترين نيروهاي هوايي آمريکا در پايگاه هوايي «شيخ عيسي» حاضر هستند. در پايگاه هوايي شيخ عيسي سامانه‌هاي موشکي پاتريوت، هواپيماهاي شناسايي و جنگنده‌هاي اف-16 و اف-18 نيز مستقر شده‌اند.
پايگاه هوايي شيخ عيسي: پايگاه هوايي شيخ عيسي نيروي هوايي در بحرين در 238 کيلومتري سواحل ايران قرار دارد.
ناوگان پنجم دريايي آمريکا: محل استقرار ناوگان پنجم دريايي آمريکا در بحرين فقط 200 کيلومتر از سواحل ايران فاصله دارد. در اين پايگاه چندين فروند ناوشکن و ناو آمريکايي با تجهيزات و تسليحات مستقر است. نيروي دريايي ايالات‌متحده حدفاصل سال‌هاي 2001 تا 2009 ميلادي 15 ميليون دلار در بحرين هزينه کرد تا زيرساخت‌هاي مناسب براي حضور خود در اين کشور را فراهم آورد.
عمان
گفته مي‌شود از سال 2004 تاکنون در عمليات‌هاي ارتش آمريکا در افغانستان يا عراق از تأسیسات نظامي عمان هيچ استفاده‌اي نشده است و حتي شمار نيروهاي نظامي آمريکا در عمان تا 200 نفر کاهش يافته است. با اين حال، آمريکا مي‌تواند از فرودگاه‌هاي نظامي خود در مسقط، مصيره، و ثمريت براي اهداف استفاده کند.
پايگاه هوايي تومريت: پايگاه هوايي تومريت عمان محل ديگري در منطقه است که فعاليت‌هاي آمريکايي‌ها در آن به چشم مي‌خورد.
قطر
پايگاه هوايي الحديد: ابَرپايگاه (Super Base) آمريکايي‌ها در منطقه پايگاه هوايي الحديد در قطر است. اين پايگاه که تقريبا در مرکز کشور کوچک قطر واقع شده، 278 کيلومتر با سواحل کشورمان فاصله دارد و کلکسيوني از انواع هواپيماهاي آمريکايي در آن يافت مي‌شود. قطر نيروي هوايي ندارد اما دولت اين کشور در سال 1996 اقدام به ساخت پايگاه هوايي الحديد با هزينه‌اي بالغ بر يک ميليارد دلار کرد. فرود و پرواز هواپيماهاي آمريکايي از سال 2001 در اين پايگاه شروع شد و تا پيش از سال 2002 ميلادي تانک‌ها، نيروهاي زرهي، زاغه‌هاي مهمات، تجهيزات پيشرفته ارتباطي و ساير ادوات ارتش آمريکا به علاوه هزاران نيروي نظامي در اين پايگاه و اطراف آن استقرار يافته بودند. دولت قطر در سال 2005 با اختصاص 400 ميليون دلار مرکز فرماندهي و کنترل پيشرفته‌اي احداث کرد که با توجه به عدم پيش‌بيني نيروي هوايي در ارتش اين کشور عملا به‌دست آمريکايي‌ها مديريت مي‌شود. پنتاگون نيز حدفاصل سال‌هاي 2001 تا 2009 ميلادي در مجموع 209 ميليون دلار براي توسعه زيرساخت‌هاي نظامي در اين شيخ‌نشين نفت‌خيز اختصاص داد.
افغانستان
پايگاه هوايي بگرام: چهار فرودگاه نظامي که بيشتر مورد استفاده نيروهاي آمريکايي است. پايگاه هوايي بگرام که محل استقرار عمده هواپيماهاي ترابري و جنگنده‌هاي آمريکايي و ساير کشورها است، در فاصله 730 و فرودگاه کابل در فاصله 732 کيلومتري مرز ايران قرار دارند. از ساير پايگاه‌ها و فرودگاه‌هاي مهم افغاني‌ها مي‌توان به فرودگاه قندهار در فاصله 387، شيندند در 124 و هرات در 122 کيلومتري مرز ايران اشاره کرد.
قرقيزستان
فرودگاه مناس: يکي ديگر از مراکزي که از سوی آمريکايي‌ها و بيشتر براي امور ترابري و تجسسي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، فرودگاه مناس در قرقيزستان است که هزارو 344 کيلومتر با مرزهاي کشور فاصله دارد. آمريکا از حدود سال 2001 و در جريان اشغال نظامي افغانستان، دو پايگاه هوايي دوره شوروي را در ازبکستان و قرقيزستان اجاره کرد تا از آنها براي پشتيباني عمليات در افغانستان استفاده کند. آمريکا در نوامبر ۲۰۰۵ پايگاه هوايي ازبکستان را تخليه کرد، اما همچنان پايگاه هوايي خود را در مناس، فرودگاه بين‌المللي پايتخت قرقيزستان، حفظ کرده است؛ با اين شرط که سه برابر اجاره سابق را به دولت محلي بپردازد.
امارات متحده عربي
براساس اظهارات مقامات اماراتي و آمريکايي نزديک به پنج هزار نيروي نظامي عمدتا از نيروي هوايي آمريکا در پايگاه هوايي «الظفره» امارات حضور دارند. مأموريت اصلي اين نيرو‌ها هدايت عمليات‌هاي هوايي جنگنده‌ها، پهپادها، هواپيماهاي سوخت‌گيري و هواپيماهاي شناسايي است. پايگاه هوايي الظفره: ديگر پايگاه بزرگ آمريکا در منطقه پايگاه هوايي الظفره در امارات متحده عربي است. اين فرودگاه در شهر ابوظبي کشور امارات متحده عربي قرار دارد. اين پايگاه بسيار بزرگ 253 کيلومتر از سواحل و 184 تا 225 کيلومتر از جزاير ايران در خليج هميشه فارس فاصله دارد. وسعت تأسيسات اين پايگاه با پايگاه الحديد قطر قابل مقايسه است.
عراق
تا پيش از تصميم پارلمان عراق در سال 2011، نزديک به 505 پايگاه نظامي آمريکا در عراق وجود داشت. از سال 2014 به اين سو دست‌کم پنج پايگاه عراق در اشغال نيروهاي آمريکايي بوده و قرار بود پايگاه‌هاي نظامي ديگري نيز ساخته شود. تا مارس 2016 نزديک به پنج‌هزار نيروي آمريکايي در يک پايگاه نظامي موقت اسکان داده شده‌اند.
عربستان سعودي
آمريکا درسال 2003 بخش زيادي از نيروهاي خود را از عربستان خارج کرده است. اطلاعات چنداني درباره شمار کنوني نيروهاي نظامي آمريکا در عربستان وجود ندارد. بخش عظيم نيروهاي آمريکا در پايگاه هوايي روستاي اسکان در 13 مايلي شهر رياض پايتخت قرار دارد.
اردن
آمريکا اگرچه هيچ‌گونه پايگاه نظامي در اردن تأسيس نکرده است، اما سال‌هاي طولاني است که به تمرين‌هاي آموزشي در اين کشور مشغول است. آمريکا پس از آغاز جنگ سوريه، بيش از هزارو 500 سرباز، يک اسکادران از جنگنده‌هاي اف-16، سامانه موشکي پاتريوت و سامانه‌های موشکي متحرک در اردن مستقر کرده است.
* در اين نوشته از گزارش‌هاي «ميزان» و «باشگاه خبرنگاران جوان» درباره پايگاه‌هاي نظامي آمريکا استفاده شده است.
نمايندگان مجلس وزارت خارجه را موظف کردند که براي تعطيلی پايگاه‌هاي آمريکايي در منطقه تلاش کند. اين محتواي ماده 6 طرح اقدام متقابل در برابر اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به‌عنوان سازمان تروريستي از سوي ايالات متحده آمريکا است. اين ماده روز گذشته با ۱۵۷ رأي موافق، چهار رأي مخالف و سه رأي ممتنع از مجموع ۲۰۶ نماينده حاضر در مجلس تصويب شد. طبق اين ماده، «وزارت خارجه با همکاري ساير دستگاه‌ها موظف است با استفاده از ظرفيت‌هاي حقوقي، سياسي و ديپلماسي دفاعي براي تعطيلي پايگاه‌هاي آمريکايي در منطقه تلاش کرده و بهره‌مندي نيروهاي آمريکايي از تأسيسات، تجهيزات و منابع مالي و ساير کمک‌هاي احتمالي کشورهاي منطقه را خاتمه دهد».
ايالات متحده، بعد از جنگ جهاني دوم و به‌ویژه در دو دهه اخير، يعني پس از فروپاشي شوروي، پايگاه‌هاي نظامي خود را در سراسر جهان توسعه داد. آمريکا تمايلي ندارد که اطلاعات دقيق و کامل پايگاه‌هاي نظامي خود را منتشر کند، باوجوداين، گزارشگران زيادي تلاش کرده‌اند تا ابعاد اين پايگاه‌ها را شرح دهند. کمپاني رسانه‌اي politico در گزارشي که در آگوست 2015 منتشر کرد، کوشید تصويري از پايگاه‌هاي نظامي خارجي آمريکا به دست آورد: «با اينکه آمريکا صدها پايگاه نظامي خود را در عراق و افغانستان تعطيل کرده اما همچنان 800 پايگاه نظامي ديگر در بيش از 70 کشور جهان دارد؛ از پايگاه‌هاي غول‌آساي معروف به «آمريکاي کوچک» تا مجموعه‌هاي راداري کوچک‌تر». اين گزارش در ادامه تعداد پايگاه‌ها نظامي خارجي سه کشور انگليس، فرانسه و روسيه را روي‌هم‌رفته 30 عدد عنوان کرد تا عدد 800 پايگاه نظامي خارجي ملموس‌تر شود. «پليتيکو» نوشت: «در سال مالي 2014، هزينه نگهداري و نظاميان آن سوي آب چيزي حدود 85 تا صد ميليارد دلار بود. اگر به اين عدد نظاميان و پايگاه‌هاي واقع در مناطق جنگي هم اضافه شود، به هزينه در مجموع 160 الي 200 ميليارد دلار افزايش مي‌يابد».
«پوليتيکو» هزينه بالاي نگهداري پايگاه‌هاي نظامي برون‌مرزي را موجب بحث‌‌وجدل‌هاي زيادي در جامعه آمريکا توصيف کرد.
ترکيه
پايگاه هوايي اينجرليک: در بين فهرست مراکز نظامي آمريکا در منطقه، پايگاه هوايي اينجرليک ترکيه از جايگاه ممتازي برخوردار بوده و آن را می‌توان با پايگاه الحديد قطر مقايسه کرد. اين پايگاه در فاصله 875کيلومتري از مرزهاي ايران و در شمال‌غربي مرزهاي سوريه و در شهر آدانا کشور ترکيه قرار دارد و بزرگ‌ترين هواپيماهاي زرادخانه نظامي آمريکا در آن مستقر بودند.
کويت
نزديک به 15 هزار نيروي نظامي آمريکا در کويت حضور دارد. اين نيرو‌ها در پايگاه‌هاي هوايي علي السالم، احمد الجابر و کمپ اريفجان مستقر هستند و اسکادران هواپيماهاي جنگي و سامانه‌هاي موشکي آمريکا معمولا در پايگاه‌هاي کويت مستقر مي‌شوند.
پايگاه هوايي احمد الجابر: پايگاه هوايي احمد الجابر با 134 کيلومتر فاصله از مرزهاي ايران است با چهار مجموعه آشيانه مستحکم بتوني و تعداد زيادي آشيانه سايباني و باندهايي با بيشينه طول سه‌هزار متر قابليت پذيرش انواع هواپيماهاي نظامي را دارد. پايگاه هوايي علي السالم: کويت وسعت زيادي ندارد، باوجوداين توانسته دو پايگاه هوايي و 6 کمپ نيروهاي ارتش آمريکا را در خود جا دهد. پايگاه هوايي علي السالم با 115 کيلومتر فاصله از مرزهاي کشورمان قرار دارد.
بحرين
قديمي‌ترين پايگاه هوايي آمريکا در خاورميانه در بحرين قرار دارد و هم‌اکنون نزديک به هفت هزار نيروي نظامي در اين پايگاه حضور دارند. بيشترين نيروهاي هوايي آمريکا در پايگاه هوايي «شيخ عيسي» حاضر هستند. در پايگاه هوايي شيخ عيسي سامانه‌هاي موشکي پاتريوت، هواپيماهاي شناسايي و جنگنده‌هاي اف-16 و اف-18 نيز مستقر شده‌اند.
پايگاه هوايي شيخ عيسي: پايگاه هوايي شيخ عيسي نيروي هوايي در بحرين در 238 کيلومتري سواحل ايران قرار دارد.
ناوگان پنجم دريايي آمريکا: محل استقرار ناوگان پنجم دريايي آمريکا در بحرين فقط 200 کيلومتر از سواحل ايران فاصله دارد. در اين پايگاه چندين فروند ناوشکن و ناو آمريکايي با تجهيزات و تسليحات مستقر است. نيروي دريايي ايالات‌متحده حدفاصل سال‌هاي 2001 تا 2009 ميلادي 15 ميليون دلار در بحرين هزينه کرد تا زيرساخت‌هاي مناسب براي حضور خود در اين کشور را فراهم آورد.
عمان
گفته مي‌شود از سال 2004 تاکنون در عمليات‌هاي ارتش آمريکا در افغانستان يا عراق از تأسیسات نظامي عمان هيچ استفاده‌اي نشده است و حتي شمار نيروهاي نظامي آمريکا در عمان تا 200 نفر کاهش يافته است. با اين حال، آمريکا مي‌تواند از فرودگاه‌هاي نظامي خود در مسقط، مصيره، و ثمريت براي اهداف استفاده کند.
پايگاه هوايي تومريت: پايگاه هوايي تومريت عمان محل ديگري در منطقه است که فعاليت‌هاي آمريکايي‌ها در آن به چشم مي‌خورد.
قطر
پايگاه هوايي الحديد: ابَرپايگاه (Super Base) آمريکايي‌ها در منطقه پايگاه هوايي الحديد در قطر است. اين پايگاه که تقريبا در مرکز کشور کوچک قطر واقع شده، 278 کيلومتر با سواحل کشورمان فاصله دارد و کلکسيوني از انواع هواپيماهاي آمريکايي در آن يافت مي‌شود. قطر نيروي هوايي ندارد اما دولت اين کشور در سال 1996 اقدام به ساخت پايگاه هوايي الحديد با هزينه‌اي بالغ بر يک ميليارد دلار کرد. فرود و پرواز هواپيماهاي آمريکايي از سال 2001 در اين پايگاه شروع شد و تا پيش از سال 2002 ميلادي تانک‌ها، نيروهاي زرهي، زاغه‌هاي مهمات، تجهيزات پيشرفته ارتباطي و ساير ادوات ارتش آمريکا به علاوه هزاران نيروي نظامي در اين پايگاه و اطراف آن استقرار يافته بودند. دولت قطر در سال 2005 با اختصاص 400 ميليون دلار مرکز فرماندهي و کنترل پيشرفته‌اي احداث کرد که با توجه به عدم پيش‌بيني نيروي هوايي در ارتش اين کشور عملا به‌دست آمريکايي‌ها مديريت مي‌شود. پنتاگون نيز حدفاصل سال‌هاي 2001 تا 2009 ميلادي در مجموع 209 ميليون دلار براي توسعه زيرساخت‌هاي نظامي در اين شيخ‌نشين نفت‌خيز اختصاص داد.
افغانستان
پايگاه هوايي بگرام: چهار فرودگاه نظامي که بيشتر مورد استفاده نيروهاي آمريکايي است. پايگاه هوايي بگرام که محل استقرار عمده هواپيماهاي ترابري و جنگنده‌هاي آمريکايي و ساير کشورها است، در فاصله 730 و فرودگاه کابل در فاصله 732 کيلومتري مرز ايران قرار دارند. از ساير پايگاه‌ها و فرودگاه‌هاي مهم افغاني‌ها مي‌توان به فرودگاه قندهار در فاصله 387، شيندند در 124 و هرات در 122 کيلومتري مرز ايران اشاره کرد.
قرقيزستان
فرودگاه مناس: يکي ديگر از مراکزي که از سوی آمريکايي‌ها و بيشتر براي امور ترابري و تجسسي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، فرودگاه مناس در قرقيزستان است که هزارو 344 کيلومتر با مرزهاي کشور فاصله دارد. آمريکا از حدود سال 2001 و در جريان اشغال نظامي افغانستان، دو پايگاه هوايي دوره شوروي را در ازبکستان و قرقيزستان اجاره کرد تا از آنها براي پشتيباني عمليات در افغانستان استفاده کند. آمريکا در نوامبر ۲۰۰۵ پايگاه هوايي ازبکستان را تخليه کرد، اما همچنان پايگاه هوايي خود را در مناس، فرودگاه بين‌المللي پايتخت قرقيزستان، حفظ کرده است؛ با اين شرط که سه برابر اجاره سابق را به دولت محلي بپردازد.
امارات متحده عربي
براساس اظهارات مقامات اماراتي و آمريکايي نزديک به پنج هزار نيروي نظامي عمدتا از نيروي هوايي آمريکا در پايگاه هوايي «الظفره» امارات حضور دارند. مأموريت اصلي اين نيرو‌ها هدايت عمليات‌هاي هوايي جنگنده‌ها، پهپادها، هواپيماهاي سوخت‌گيري و هواپيماهاي شناسايي است. پايگاه هوايي الظفره: ديگر پايگاه بزرگ آمريکا در منطقه پايگاه هوايي الظفره در امارات متحده عربي است. اين فرودگاه در شهر ابوظبي کشور امارات متحده عربي قرار دارد. اين پايگاه بسيار بزرگ 253 کيلومتر از سواحل و 184 تا 225 کيلومتر از جزاير ايران در خليج هميشه فارس فاصله دارد. وسعت تأسيسات اين پايگاه با پايگاه الحديد قطر قابل مقايسه است.
عراق
تا پيش از تصميم پارلمان عراق در سال 2011، نزديک به 505 پايگاه نظامي آمريکا در عراق وجود داشت. از سال 2014 به اين سو دست‌کم پنج پايگاه عراق در اشغال نيروهاي آمريکايي بوده و قرار بود پايگاه‌هاي نظامي ديگري نيز ساخته شود. تا مارس 2016 نزديک به پنج‌هزار نيروي آمريکايي در يک پايگاه نظامي موقت اسکان داده شده‌اند.
عربستان سعودي
آمريکا درسال 2003 بخش زيادي از نيروهاي خود را از عربستان خارج کرده است. اطلاعات چنداني درباره شمار کنوني نيروهاي نظامي آمريکا در عربستان وجود ندارد. بخش عظيم نيروهاي آمريکا در پايگاه هوايي روستاي اسکان در 13 مايلي شهر رياض پايتخت قرار دارد.
اردن
آمريکا اگرچه هيچ‌گونه پايگاه نظامي در اردن تأسيس نکرده است، اما سال‌هاي طولاني است که به تمرين‌هاي آموزشي در اين کشور مشغول است. آمريکا پس از آغاز جنگ سوريه، بيش از هزارو 500 سرباز، يک اسکادران از جنگنده‌هاي اف-16، سامانه موشکي پاتريوت و سامانه‌های موشکي متحرک در اردن مستقر کرده است.
* در اين نوشته از گزارش‌هاي «ميزان» و «باشگاه خبرنگاران جوان» درباره پايگاه‌هاي نظامي آمريکا استفاده شده است.