ژاپن و لغو تحریم دولت مصدق
نعمت احمدی-حقوقدان
تاجاییکه سقف تولید نفت در عربستان 60 درصد افزایش پیدا کرد. صادرات نفت کویت هم 94 درصد افزایش پیدا کرد، ونزوئلا هم 15 درصد به تولید نفتی خود افزود. همه این افزایشها از طرف شرکت سابق نفت ایران و انگلیس خریداری میشد تا مشتریان خود را از دست ندهند. آخرین ضربهای که دولت انگلیس به کار برد، اعلام این مطلب بود که چون دولت ایران بعد از خلع ید از شرکت نفتی ایران و انگلیس بدهکار دولت انگلیس است، خرید نفت از ایران به منزله خرید مال دزدی است و به شرکتهای کشتیرانی اخطار داد نفت خریداریشده از ایران نمیتواند وارد بازار جهانی شود و هر کجا کشتی حامل نفت ایران رؤیت شود، آن را توقیف میکنند. حکمی هم از دادگاه لاهه در مرداد سال 1330 علیه ایران صادر شد و انگلیس با استناد به این حکم که ایران با ملیکردن صنعت نفت باعث خسارت به دولت انگلیس شده، تحریم خرید نفت از ایران از سوی دولت انگلیس را قانونی جلوه داد و بهظاهر بهانه حقوقی به دولت انگلیس داده شد که ناوهای جنگی خود را علیه کشتیهایی که حامل نفت ایران بودند، آماده کند. اولین برخورد دریایی که منجر به توقیف محموله نفتی ایران شد، در خرداد سال 1331 اتفاق افتاد. دولت انگلیس نفتکش «روزمری» متعلق به شرکتی ایتالیایی را که محمولهای 700 هزار بشکهای را حمل میکرد، در دریای عمان توقیف کرد و محموله توقیفی بهوسیله دادگاهی در عدن که تحتالحمایه انگلیس بود، با رأی قاضی انگلیسی به شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تحویل داده شد. دومین کشتی ایتالیایی تحت تدابیر شدید دریایی با چهارهزارو 700 بشکه نفت تصفیهشده از پالایشگاه آبادان در مدت 24 روز خود را به بندر -ونیز- ایتالیا رساند. شرکت نفت انگلیس از دادگاه ونیز صدور حکم مبنی بر تحویل محموله، مانند دادگاه انگلیسی عدن را خواستار شد اما قاضی دادگاه ونیز حکم به رد دعوای شرکت نفت انگلیس صادر و راه را برای خرید نفت توسط دیگر شرکتهای ایتالیایی فراهم آورد و دکتر مصدق توانست حدود 300 هزار دلار نفت به ایتالیا صادر کند. دومین کشوری که در اوج تحریم نفتی از ایران نفت خریداری کرد، ژاپن بود. داستان خرید نفت دولت ژاپن از ایران در اوج تحریم نفتی جایگاه ژاپن را در سابقه تاریخی ایران بالا برد که تا امروز ادامه دارد و سفر نخستوزیر ژاپن در شرایط خاص فعلی یادآور خرید تاریخی نفت در زمانه تحریم نفتی انگلیس علیه ایران در دوره نخستوزیری مصدق است؛ واقعهای که دو نام یکی شرکت طرف قرارداد «ایده میتسو» و دیگری کشتی حامل نفت خریداریشده «میتسومارو» را تاریخی کرد. ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم بهشدت آسیب دید، تا جایی که دو شهر هیروشیما و ناکازاکی بمباران اتمی شدند، بعد از پیروزی نفتی ایران در ایتالیا و شکستن تحریم نفتی انگلیس، ژاپن هم درصدد برآمد از ایران نفت خریدار کند. شرکت ژاپنی «ایده میتسو» نمایندگان خود را جهت خرید نفت به ایران گسیل داشت و بعد از مذاکرات مفصل در فروردین 1332 این شرکت 16 هزار بشکه نفت پالایششده را از ایران خریداری کرد. کشتی میتسومارو محموله نفتی را از آبادان بارگیری کرد. دولت انگلیس دادخواستی به دادگاه توکیو تقدیم و ادعا کرد چون ایران غرامات ناشی از خسارات مربوط به ملیشدن صنعت نفت را به انگلیس نپرداخته مانند ادعا در دادگاههای ایتالیا مدعی شد نفت فروختهشده در حکم اموال مسروقه است و دادگاه باید محموله نفتی کشتی را به نفع دولت انگلیس توقیف کند. دادگاه با تشکیل جلسه رسیدگی به درخواست دولت انگلیس ایران را احضار کرد. از طرف رئیس شرکت ملی نفت ایران سهام سلطانبیات، آقایان عباس برخیده، فؤاد روحانی و جلال عبده برای دفاع از حقوق ایران به ژاپن اعزام شدند. توکیو پس از چندین جلسه در خرداد 1332 دعوای شرکت نفت انگلیس را رد کرد، ژاپنیها که به محافظهکاری شهرت دارند، در آن شرایط حاضر به خطر شدند و نخستین محموله نفتی را از ایران باوجود حضور ناوگان جنگی انگلیس در خلیج فارس و دریای عمان خریداری کرده و با احتیاط تمام در 41 روز کشتی را به بندر کاواساکی رساندند که مواجه با حکم دادگاه توکیو مبنی بر رد دعوای دولت انگلیس شدند و مجددا در صدد خرید نفت برآمدند. در نوبت دوم 17 هزار بشکه نفت پالایششده را خریداری کردند. دولت ایران بهمنظور تشویق مشتریانی که حاضر بودند در شرایط تحریم از ایران نفت خریداری کنند، تخفیف 50درصدی نسبت به قیمت بازار نفت را به مشتریان پیشنهاد میداد و ژاپن از این تخفیف استفاده میکرد. باید در نظر گرفت تخفیف 50 درصد هم بابت خرید در شرایط تحریم اقتصادی در نظر گرفته شده بود. تحریم اقتصادی آن روزگار سختتر از تحریم امروز بود. اهمیت خرید ژاپن از این جهت بود که ژاپن بعد از ویرانیهای جنگ درصدد بازسازی صنایع خود بود و نیاز مبرم به نفت داشت و بازاری مطمئن و روبهرشد بود. اگر کودتای 28 مرداد به وقوع نمیپیوست، ژاپن و ایتالیا دو دولتی که جزء شکستخوردگان جنگ دوم بودند و کینهای از دولتهای پیروز خصوصا انگلیس و آمریکا داشتند، بازار مطمئنی بودند؛ هرچند از تخفیف بالایی سود میبردند.آمار 17 هزار یا چهار هزار و 700 بشکه نفت ممکن است در سالهای دهه 30 در مقایسه با مصرف بالای نفت امروز ممکن است چندان زیاد به نظر نرسد اما در زمانه خود عدد شایانتوجهی بود. امروز هم حضور نخستوزیر ژاپن در تهران و نیاز مبرم ژاپن به واردات نفت میتواند برگ برندهای باشد که در مذاکرات تهران باید بهدرستی از آن سود برد.
تاجاییکه سقف تولید نفت در عربستان 60 درصد افزایش پیدا کرد. صادرات نفت کویت هم 94 درصد افزایش پیدا کرد، ونزوئلا هم 15 درصد به تولید نفتی خود افزود. همه این افزایشها از طرف شرکت سابق نفت ایران و انگلیس خریداری میشد تا مشتریان خود را از دست ندهند. آخرین ضربهای که دولت انگلیس به کار برد، اعلام این مطلب بود که چون دولت ایران بعد از خلع ید از شرکت نفتی ایران و انگلیس بدهکار دولت انگلیس است، خرید نفت از ایران به منزله خرید مال دزدی است و به شرکتهای کشتیرانی اخطار داد نفت خریداریشده از ایران نمیتواند وارد بازار جهانی شود و هر کجا کشتی حامل نفت ایران رؤیت شود، آن را توقیف میکنند. حکمی هم از دادگاه لاهه در مرداد سال 1330 علیه ایران صادر شد و انگلیس با استناد به این حکم که ایران با ملیکردن صنعت نفت باعث خسارت به دولت انگلیس شده، تحریم خرید نفت از ایران از سوی دولت انگلیس را قانونی جلوه داد و بهظاهر بهانه حقوقی به دولت انگلیس داده شد که ناوهای جنگی خود را علیه کشتیهایی که حامل نفت ایران بودند، آماده کند. اولین برخورد دریایی که منجر به توقیف محموله نفتی ایران شد، در خرداد سال 1331 اتفاق افتاد. دولت انگلیس نفتکش «روزمری» متعلق به شرکتی ایتالیایی را که محمولهای 700 هزار بشکهای را حمل میکرد، در دریای عمان توقیف کرد و محموله توقیفی بهوسیله دادگاهی در عدن که تحتالحمایه انگلیس بود، با رأی قاضی انگلیسی به شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تحویل داده شد. دومین کشتی ایتالیایی تحت تدابیر شدید دریایی با چهارهزارو 700 بشکه نفت تصفیهشده از پالایشگاه آبادان در مدت 24 روز خود را به بندر -ونیز- ایتالیا رساند. شرکت نفت انگلیس از دادگاه ونیز صدور حکم مبنی بر تحویل محموله، مانند دادگاه انگلیسی عدن را خواستار شد اما قاضی دادگاه ونیز حکم به رد دعوای شرکت نفت انگلیس صادر و راه را برای خرید نفت توسط دیگر شرکتهای ایتالیایی فراهم آورد و دکتر مصدق توانست حدود 300 هزار دلار نفت به ایتالیا صادر کند. دومین کشوری که در اوج تحریم نفتی از ایران نفت خریداری کرد، ژاپن بود. داستان خرید نفت دولت ژاپن از ایران در اوج تحریم نفتی جایگاه ژاپن را در سابقه تاریخی ایران بالا برد که تا امروز ادامه دارد و سفر نخستوزیر ژاپن در شرایط خاص فعلی یادآور خرید تاریخی نفت در زمانه تحریم نفتی انگلیس علیه ایران در دوره نخستوزیری مصدق است؛ واقعهای که دو نام یکی شرکت طرف قرارداد «ایده میتسو» و دیگری کشتی حامل نفت خریداریشده «میتسومارو» را تاریخی کرد. ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم بهشدت آسیب دید، تا جایی که دو شهر هیروشیما و ناکازاکی بمباران اتمی شدند، بعد از پیروزی نفتی ایران در ایتالیا و شکستن تحریم نفتی انگلیس، ژاپن هم درصدد برآمد از ایران نفت خریدار کند. شرکت ژاپنی «ایده میتسو» نمایندگان خود را جهت خرید نفت به ایران گسیل داشت و بعد از مذاکرات مفصل در فروردین 1332 این شرکت 16 هزار بشکه نفت پالایششده را از ایران خریداری کرد. کشتی میتسومارو محموله نفتی را از آبادان بارگیری کرد. دولت انگلیس دادخواستی به دادگاه توکیو تقدیم و ادعا کرد چون ایران غرامات ناشی از خسارات مربوط به ملیشدن صنعت نفت را به انگلیس نپرداخته مانند ادعا در دادگاههای ایتالیا مدعی شد نفت فروختهشده در حکم اموال مسروقه است و دادگاه باید محموله نفتی کشتی را به نفع دولت انگلیس توقیف کند. دادگاه با تشکیل جلسه رسیدگی به درخواست دولت انگلیس ایران را احضار کرد. از طرف رئیس شرکت ملی نفت ایران سهام سلطانبیات، آقایان عباس برخیده، فؤاد روحانی و جلال عبده برای دفاع از حقوق ایران به ژاپن اعزام شدند. توکیو پس از چندین جلسه در خرداد 1332 دعوای شرکت نفت انگلیس را رد کرد، ژاپنیها که به محافظهکاری شهرت دارند، در آن شرایط حاضر به خطر شدند و نخستین محموله نفتی را از ایران باوجود حضور ناوگان جنگی انگلیس در خلیج فارس و دریای عمان خریداری کرده و با احتیاط تمام در 41 روز کشتی را به بندر کاواساکی رساندند که مواجه با حکم دادگاه توکیو مبنی بر رد دعوای دولت انگلیس شدند و مجددا در صدد خرید نفت برآمدند. در نوبت دوم 17 هزار بشکه نفت پالایششده را خریداری کردند. دولت ایران بهمنظور تشویق مشتریانی که حاضر بودند در شرایط تحریم از ایران نفت خریداری کنند، تخفیف 50درصدی نسبت به قیمت بازار نفت را به مشتریان پیشنهاد میداد و ژاپن از این تخفیف استفاده میکرد. باید در نظر گرفت تخفیف 50 درصد هم بابت خرید در شرایط تحریم اقتصادی در نظر گرفته شده بود. تحریم اقتصادی آن روزگار سختتر از تحریم امروز بود. اهمیت خرید ژاپن از این جهت بود که ژاپن بعد از ویرانیهای جنگ درصدد بازسازی صنایع خود بود و نیاز مبرم به نفت داشت و بازاری مطمئن و روبهرشد بود. اگر کودتای 28 مرداد به وقوع نمیپیوست، ژاپن و ایتالیا دو دولتی که جزء شکستخوردگان جنگ دوم بودند و کینهای از دولتهای پیروز خصوصا انگلیس و آمریکا داشتند، بازار مطمئنی بودند؛ هرچند از تخفیف بالایی سود میبردند.آمار 17 هزار یا چهار هزار و 700 بشکه نفت ممکن است در سالهای دهه 30 در مقایسه با مصرف بالای نفت امروز ممکن است چندان زیاد به نظر نرسد اما در زمانه خود عدد شایانتوجهی بود. امروز هم حضور نخستوزیر ژاپن در تهران و نیاز مبرم ژاپن به واردات نفت میتواند برگ برندهای باشد که در مذاکرات تهران باید بهدرستی از آن سود برد.