عبور تابستانه ماه از سایه زمین
از ماه‌گرفتگی 25 و 26 مرداد بیشتر بدانیم
رضا ماه‌منظر-منجم و مروج علم
نیمه‌شب بیست‌وپنجم و بامداد بیست‌وششم تیرماه، ساکنان سراسر کشور شاهد تغییررنگ ماه در آسمان بودند. هم‌وطنان سراسر ایران در ساعت 23:13 شاهد آغاز ماه‌گرفتگی جزئی بودند. این پدیده زمانی روی می‌دهد که ماه از درون مخروط سایه زمین در فضا می‌گذرد. درنتیجه زمین مانع رسیدن نور مستقیم خورشید به سطح ماه شده و ماه تیره‌رنگ دیده می‌شود. بسته به میزان نفوذ ماه به عمق سایه زمین، میزان تیرگی متفاوت خواهد بود و در این پدیده ماه تا حدود 67 درصد تیره شد. به بیان ساده، ماه تنها از قسمتی از سایه زمین عبور می‌کند و نه از مرکز آن. به همین دلیل، تمامی سطح ماه تیره‌رنگ نشد و بخشی از آن تاریک شد.
از سوی دیگر، شکست نور خورشید در جو زمین و شکست طیف قرمز نور خورشید در مرکز مخروط نیم‌سایه باعث به‌وجودآمدن سایه کامل می‌شود. ماه در زمان اوج گرفت و به هنگام ورود به سایه کامل به دلیل شکست نور در جو زمین به رنگ سرخ دیده مي‌شود، از این‌رو در زمان اوج‌گرفت بخشی از ماه قرمزرنگ خواهد شد. شاید همین تغییررنگ‌ها در هنگام ماه‌گرفتگی منشأ بسیاری از تصورات و خرافات غیرعلمی درباره ماه‌گرفتگی باشد. با‌این‌حال به جز عکاسان آسمان شب و منجمان، زندگی روزمره کسی مختل نمی‌شود! البته در ماه‌گرفتگی گذشته، به جز تهران و نوار ساحلی شمال کشور، تقریبا همه مناطق ایران هوای صاف و مطلوبی را برای رصد داشتند و به جز تهران که هوا با چند قطره باران هم تلطیف شد، بقیه نقاط کشور از مشاهده مراحل آخرین ماه‌گرفتگی شدید قرن لذت بردند. منجمان آماتور در شهرستان‌های مختلفی همچون اصفهان، تبریز، لرستان، اردبیل، همدان، قم و حتی مناطق ساحلی جنوب کشور به کمک تلسکوپ و حتی گاهی بدون آن از مشاهده این پدیده نادر لذت بردند.
چیزی که این ماه‌گرفتگی را بیش‌ازپیش متمایز می‌كرد، نادربودن آن است. به صورتی که تا سال 1400 ماه‌گرفتگی با شدت مشابه یا شدیدتری روی نخواهد داد. هم‌خط‌شدن خورشید و زمین و ماه علت اصلی این پدیده بوده است و در این حالت ماه از فاصله حدود 358 هزار و 994کیلومتری زمین عبور کرد. از آنجایی که در نیمه‌شب بيست‌وپنجم تیر، ماه کاملا از عمق سایه زمین عبور نكرد، بنابراين ما شاهد گرفت جزئی به مقدار 67 درصد بودیم. در ایران اوج‌گرفت در ساعت 2:43 بود و خروج ماه از سایه زمین 3:29 روی داد. خروج کامل ماه از نیم‌سایه زمین نیز در ساعت 4:47 سحرگاه روز چهارشنبه روی داد.
همه مراحل ماه‌گرفتگی از لحظه ورود ماه به سایه زمین تا خروج کامل از ایران، استرالیا و شرق آسیا قابل رؤیت بود. اما در بسیاری از مناطق همچون اکثر نقاط قاره آمریکا و استرالیا، بخش‌هایی از این پدیده در هنگام طلوع یا غروب قابل رؤیت بودند. همین تفاوت مکانی ماه در آسمان مناطق مختلف باعث شده است عکاسی در زوایا و حالت‌های مختلف ماه در کنار اجسام زمینی به زیبایی این پدیده در قاب دوربین عکاسان بیفزاید. هرچند در برخی مناطق کشور همچون تهران با ابری‌شدن هوا مواجه شدیم، اما عکاسی در هوای نیمه‌ابری نیز می‌تواند بر زیبایی تصاویر ثبت‌شده بیفزاید.
خسوف و کسوف دو پدیده بسیار بارز در آسمان هستند و برای مشاهده این دو نیازی به سفر خارج از شهر نبوده و نیست. در شهر‌ها نیز می‌توان از دیدن آن لذت برد. با این حال، منجمان و عکاسان ساکن مناطق کوهستانی و شهرهایی که دارای ساختمان‌های مرتفع هستند، موفق شدند تصاویر بی‌نظیری را از ماه و سوژه‌های زمینی ثبت کنند. لازم به ذکر است ماه‌گرفتگی هیچ‌گونه تأثیری بر آب و هوا و دیگر عوامل طبیعی نخواهد داشت و فقط یک پدیده طبیعی نجومی قلمداد می‌شود.
نیمه‌شب بیست‌وپنجم و بامداد بیست‌وششم تیرماه، ساکنان سراسر کشور شاهد تغییررنگ ماه در آسمان بودند. هم‌وطنان سراسر ایران در ساعت 23:13 شاهد آغاز ماه‌گرفتگی جزئی بودند. این پدیده زمانی روی می‌دهد که ماه از درون مخروط سایه زمین در فضا می‌گذرد. درنتیجه زمین مانع رسیدن نور مستقیم خورشید به سطح ماه شده و ماه تیره‌رنگ دیده می‌شود. بسته به میزان نفوذ ماه به عمق سایه زمین، میزان تیرگی متفاوت خواهد بود و در این پدیده ماه تا حدود 67 درصد تیره شد. به بیان ساده، ماه تنها از قسمتی از سایه زمین عبور می‌کند و نه از مرکز آن. به همین دلیل، تمامی سطح ماه تیره‌رنگ نشد و بخشی از آن تاریک شد.
از سوی دیگر، شکست نور خورشید در جو زمین و شکست طیف قرمز نور خورشید در مرکز مخروط نیم‌سایه باعث به‌وجودآمدن سایه کامل می‌شود. ماه در زمان اوج گرفت و به هنگام ورود به سایه کامل به دلیل شکست نور در جو زمین به رنگ سرخ دیده مي‌شود، از این‌رو در زمان اوج‌گرفت بخشی از ماه قرمزرنگ خواهد شد. شاید همین تغییررنگ‌ها در هنگام ماه‌گرفتگی منشأ بسیاری از تصورات و خرافات غیرعلمی درباره ماه‌گرفتگی باشد. با‌این‌حال به جز عکاسان آسمان شب و منجمان، زندگی روزمره کسی مختل نمی‌شود! البته در ماه‌گرفتگی گذشته، به جز تهران و نوار ساحلی شمال کشور، تقریبا همه مناطق ایران هوای صاف و مطلوبی را برای رصد داشتند و به جز تهران که هوا با چند قطره باران هم تلطیف شد، بقیه نقاط کشور از مشاهده مراحل آخرین ماه‌گرفتگی شدید قرن لذت بردند. منجمان آماتور در شهرستان‌های مختلفی همچون اصفهان، تبریز، لرستان، اردبیل، همدان، قم و حتی مناطق ساحلی جنوب کشور به کمک تلسکوپ و حتی گاهی بدون آن از مشاهده این پدیده نادر لذت بردند.
چیزی که این ماه‌گرفتگی را بیش‌ازپیش متمایز می‌كرد، نادربودن آن است. به صورتی که تا سال 1400 ماه‌گرفتگی با شدت مشابه یا شدیدتری روی نخواهد داد. هم‌خط‌شدن خورشید و زمین و ماه علت اصلی این پدیده بوده است و در این حالت ماه از فاصله حدود 358 هزار و 994کیلومتری زمین عبور کرد. از آنجایی که در نیمه‌شب بيست‌وپنجم تیر، ماه کاملا از عمق سایه زمین عبور نكرد، بنابراين ما شاهد گرفت جزئی به مقدار 67 درصد بودیم. در ایران اوج‌گرفت در ساعت 2:43 بود و خروج ماه از سایه زمین 3:29 روی داد. خروج کامل ماه از نیم‌سایه زمین نیز در ساعت 4:47 سحرگاه روز چهارشنبه روی داد.
همه مراحل ماه‌گرفتگی از لحظه ورود ماه به سایه زمین تا خروج کامل از ایران، استرالیا و شرق آسیا قابل رؤیت بود. اما در بسیاری از مناطق همچون اکثر نقاط قاره آمریکا و استرالیا، بخش‌هایی از این پدیده در هنگام طلوع یا غروب قابل رؤیت بودند. همین تفاوت مکانی ماه در آسمان مناطق مختلف باعث شده است عکاسی در زوایا و حالت‌های مختلف ماه در کنار اجسام زمینی به زیبایی این پدیده در قاب دوربین عکاسان بیفزاید. هرچند در برخی مناطق کشور همچون تهران با ابری‌شدن هوا مواجه شدیم، اما عکاسی در هوای نیمه‌ابری نیز می‌تواند بر زیبایی تصاویر ثبت‌شده بیفزاید.
خسوف و کسوف دو پدیده بسیار بارز در آسمان هستند و برای مشاهده این دو نیازی به سفر خارج از شهر نبوده و نیست. در شهر‌ها نیز می‌توان از دیدن آن لذت برد. با این حال، منجمان و عکاسان ساکن مناطق کوهستانی و شهرهایی که دارای ساختمان‌های مرتفع هستند، موفق شدند تصاویر بی‌نظیری را از ماه و سوژه‌های زمینی ثبت کنند. لازم به ذکر است ماه‌گرفتگی هیچ‌گونه تأثیری بر آب و هوا و دیگر عوامل طبیعی نخواهد داشت و فقط یک پدیده طبیعی نجومی قلمداد می‌شود.