متفکران واقعیات تاریخی
آیزایا برلین (1997 - 1909) فیلسوف و نظریه‌پرداز سیاسی و جستارنویسی بریتانیایی بود که شهرتش را بیشتر مرهون دفاع از لیبرالیسم است. برلین در ایران نیز متفکری شناخته‌شده است و عمده آثار مهم او را مترجمان صاحب‌نام و قابل‌اعتمادی به فارسی برگردانده‌اند. عزت‌الله فولادوند، نجف دریابندری و رضا رضایی. برلین در زمان حیات خود نیز دوبار به ایران سفر کرد. یک‌بار در سال ۱۹۶۰ در بازگشت از هندوستان چندروزی را در تهران گذراند و بار دوم در سال ۱۹۷۷، دو سال قبل از انقلاب ایران، برای افتتاح بنای مدرسه باستان‌شناسی در تهران از سوی آکادمی سلطنتی بریتانیا به ایران آمد. از جمله آثار برلین در فارسی می‌توان به «آزادی و خیانت به آزادی» و «قدرت اندیشه» با ترجمه فولادوند، «متفکران روس» با ترجمه دریابندری، «کارل مارکس: زندگی و محیط»، «ذهن روسی در نظام شوروی» و «م‍ج‍وس ش‍م‍ال (ی‍وهان‌گ‍ئ‍ورگ ه‍ام‍ان و خاستگاههای ع‍ق‍ل‌ن‍اب‍اوری جدید)» با ترجمه رضایی اشاره کرد. به تازگی یکی از آثار مهم او به همت نشر ققنوس به فارسی ترجمه و منتشر شده است: «ویکو و هردر: دو بررسی در تاریخ اندیشه‌ها» که در اصل سال ۱۹۶۹ منتشر شده بود. این کتاب محصول
درس‌گفتارهایی است که برلین در حدفاصل سال‌های 1957 تا 1958 در انستیتوی ایتالیایی واقع در لندن و در سال 1964 در دانشگاه جان هاپکینز ایراد کرد.
برلین در کتاب حاضر به بررسی اصیل‌ترین و زایاترین اندیشه‌‌های دو تن از مهم‌ترین فیلسوفان تاریخ و فرهنگ میپردازد. بخش نخست کتاب به تشریح اندیشه‌‌های فلسفی جامباتیستا ویکو و معرفت‌شناسی او و خاستگاههای آن اختصاص دارد. این فیلسوف ایتالیایی تا دو قرن پس از دوران حیاتش گمنام ماند اما به یمن تلاشهای مفسرانی چون بندتو کروچه و استفاده از ایده‌‌هایش در آثار هنرمندانی همچون جیمز جویس از نو کشف و به یکی از نخستین نقادان عصر روشنگری و نگرش غالب دکارتی بدل شد. بعدها نیز زندگی و سرنوشت ویکو بهترین نمونه از میان موارد شناخته‌شده‌ای است که اغلب با انگ قصه رمانتیک کنار گذاشته می‌شوند. ویکو اهمیتی اساسی برای تاریخ، زبان، اسطوره و هنر قائل بود و ازاین‌رو از بنیانگذاران فلسفه فرهنگ محسوب می‌شود. بخش دوم کتاب نیز جستاری است در باب یوهان گوتفرید هردر. این اندیشمند آلمانی از پدران جنبش رمانتیک و از مخالفان نگرش نئوکلاسیک غرب بود و آرای او در بازاندیشی مفاهیمی چون جامعه، تاریخ، فرهنگ و هنر نقشی اساسی داشتند: آرایی چون احساس تعلق به یک اجتماع، احترام به فرهنگ‌های متنوع و رد برتری یکی از آنها بر دیگری، نقش هنر به مثابه ابراز
روح زمان، و لزوم یگانگی نظریه و عمل. و از همه مهم‌تر اینکه برلین معتقد است هردر تصور فهم تاریخی را برجسته کرد و به آن وضوح بخشید.
در نظر برلین، ویکو و هردر در باب نظریه‌های اساسی خود اغراق می‌کردند. او چنین اغراقی را نه غیرعادی می‌داند و نه لزوما مایه تأسف. او معتقد است «کسانی که حقایقی تازه و پراهمیت کشف کرده‌اند، یا می‌پندارند کشف کرده‌اند، جهان را در پرتو آن حقایق می‌نگرند، و به میزانی شگرف از خویشتنداری ذهنی نیاز است تا حس اعتدال و میانه‌روی حفظ شود و در راه‌های به‌تازگی گشوده‌شده به شیوه افراط گام برداشته نشود». البته بسیاری از اندیشمندان اصیل دچار اغراق بسیار شده‌اند. او به افلاطون، رواقیون، دکارت، اسپینوزا، هیوم، کانت، روسو، هگل، مارکس، راسل و فروید اشاره می‌کند که بیش از حد ادعا داشتند و احتمالا اگر چنین نمی‌کردند ایده‌هایشان راه خود را از میان مقاومت آرای پذیرفته‌شده باز نمی‌کردند یا از توجهی که سزاوارش بودند برخوردار نمی‌شدند. او میانه‌روی کسانی چون ارسطو یا لاک را نه قاعده که استثنا می‌داند. برلین نقدی هم بر کار ویکو و هردر وارد می‌داند. او کار ویکو را پاسخ‌گویی به پرسش‌های پیشین اندیشمندان نمی‌داند و معتقد است دید او به انسان‌ها و گذشته آنها او را با نوعی هیجان درگیر تصور مقوله‌ها و مفاهیم تازه کرد، و کوشش او برای
به‌کاربردن اصطلاحات سنتی به منظور بیان ساختار پایه‌ای این رشته علمی جدید به معاصرانش منتج به پرش‌های ناگهانی اندیشه و واژگانی پیچیده و گنگ شد. هردر نیز اغلب با شور و حرارتی می‌نوشت که برای تامل یا بیان روشن سودمند نبود. به نظر برلین، شور شدیدی که ویکو و هردر با آن می‌اندیشیدند و سخن می‌گفتند ناگزیر آنها را در برابر مزایای چشمگیر روش‌های اندیشمندانی که به باد انتقاد می‌گرفتند نابینا می‌کرد. «در تعارض باورها و روش‌ها در چنین مقیاسی، هر دو طرف آماده بودند به حمله‌های بیش از حد خشونت‌بار دست بزنند و عمده مطالب یکدیگر را رد کنند. برلین تاکید دارد که بینش، صرف‌‌نظر از اینکه چه اندازه روشن و شهودی باشد، و کوشش برای بازسازی خطوط اصلی همه فرهنگ‌ها به کمک نبوغ تخیلی محض و بر پایه دانش پراکنده بسنده نیست.
به‌هرحال، این کتاب به بررسی کار دو متفکری میپردازد که ایده‌هایشان نقشی عمده در دگرگونی ملاک‌های گزینش و تفسیر واقعیات تاریخی داشتند و از این راه نگرش به خود وقایع را تحت‌تأثیر قرار دادند. هر دوی آنها در قرن هجدهم نوشتند و تأثیر کامل آموزه‌های هر دو تا قرن نوزدهم آشکار نشد، و در هر دو مورد این تأثیرات عمدتا از راه تلاشهای پیروانشان آشکار شد. هدف برلین در جستارهای کتاب حاضر نه بررسی تمام آثار ویکو یا هردر بلکه صرفا پرداختن به آرایی از آنهاست که به نظر او گیراترین، مهم‌ترین و القاگرترین‌هایشان بوده‌اند. ازهمین‌رو نمی‌کوشد حتی ایده‌های فلسفی تخصصی‌تر این دو متفکر را نقد و بررسی کند. او خاستگاههای این ایده‌ها را فقط به شیوه‌ای مقدماتی بررسی می‌کند و نمی‌کوشد روایتی از وضعیتی تاریخی یا اجتماعی که در آن پرورش یافتند یا نقش دقیق آنها در جهان‌بینی آن عصر یا حتی خود آن متفکران فراهم کند. برلین معتقد است هیچ‌کس جسورانه‌تر و شدیدتر از ویکو بر اهمیت دریافت تاریخی فراگیر تأکید نکرده است و هیچ‌کس شیواتر و قانع‌کننده‌تر از هردر بیان نکرده که ایده‌ها و دیدگاه‌ها را چنانکه بایدوشاید فقط می‌توان در زمینه‌های تاریخی آنها
دریافت، مثل جلوه‌های مرحله‌ای خاص در پیشرفت پیوسته جامعه‌ای که از آن برخاسته‌اند.
آیزایا برلین (1997 - 1909) فیلسوف و نظریه‌پرداز سیاسی و جستارنویسی بریتانیایی بود که شهرتش را بیشتر مرهون دفاع از لیبرالیسم است. برلین در ایران نیز متفکری شناخته‌شده است و عمده آثار مهم او را مترجمان صاحب‌نام و قابل‌اعتمادی به فارسی برگردانده‌اند. عزت‌الله فولادوند، نجف دریابندری و رضا رضایی. برلین در زمان حیات خود نیز دوبار به ایران سفر کرد. یک‌بار در سال ۱۹۶۰ در بازگشت از هندوستان چندروزی را در تهران گذراند و بار دوم در سال ۱۹۷۷، دو سال قبل از انقلاب ایران، برای افتتاح بنای مدرسه باستان‌شناسی در تهران از سوی آکادمی سلطنتی بریتانیا به ایران آمد. از جمله آثار برلین در فارسی می‌توان به «آزادی و خیانت به آزادی» و «قدرت اندیشه» با ترجمه فولادوند، «متفکران روس» با ترجمه دریابندری، «کارل مارکس: زندگی و محیط»، «ذهن روسی در نظام شوروی» و «م‍ج‍وس ش‍م‍ال (ی‍وهان‌گ‍ئ‍ورگ ه‍ام‍ان و خاستگاههای ع‍ق‍ل‌ن‍اب‍اوری جدید)» با ترجمه رضایی اشاره کرد. به تازگی یکی از آثار مهم او به همت نشر ققنوس به فارسی ترجمه و منتشر شده است: «ویکو و هردر: دو بررسی در تاریخ اندیشه‌ها» که در اصل سال ۱۹۶۹ منتشر شده بود. این کتاب محصول
درس‌گفتارهایی است که برلین در حدفاصل سال‌های 1957 تا 1958 در انستیتوی ایتالیایی واقع در لندن و در سال 1964 در دانشگاه جان هاپکینز ایراد کرد.
برلین در کتاب حاضر به بررسی اصیل‌ترین و زایاترین اندیشه‌‌های دو تن از مهم‌ترین فیلسوفان تاریخ و فرهنگ میپردازد. بخش نخست کتاب به تشریح اندیشه‌‌های فلسفی جامباتیستا ویکو و معرفت‌شناسی او و خاستگاههای آن اختصاص دارد. این فیلسوف ایتالیایی تا دو قرن پس از دوران حیاتش گمنام ماند اما به یمن تلاشهای مفسرانی چون بندتو کروچه و استفاده از ایده‌‌هایش در آثار هنرمندانی همچون جیمز جویس از نو کشف و به یکی از نخستین نقادان عصر روشنگری و نگرش غالب دکارتی بدل شد. بعدها نیز زندگی و سرنوشت ویکو بهترین نمونه از میان موارد شناخته‌شده‌ای است که اغلب با انگ قصه رمانتیک کنار گذاشته می‌شوند. ویکو اهمیتی اساسی برای تاریخ، زبان، اسطوره و هنر قائل بود و ازاین‌رو از بنیانگذاران فلسفه فرهنگ محسوب می‌شود. بخش دوم کتاب نیز جستاری است در باب یوهان گوتفرید هردر. این اندیشمند آلمانی از پدران جنبش رمانتیک و از مخالفان نگرش نئوکلاسیک غرب بود و آرای او در بازاندیشی مفاهیمی چون جامعه، تاریخ، فرهنگ و هنر نقشی اساسی داشتند: آرایی چون احساس تعلق به یک اجتماع، احترام به فرهنگ‌های متنوع و رد برتری یکی از آنها بر دیگری، نقش هنر به مثابه ابراز
روح زمان، و لزوم یگانگی نظریه و عمل. و از همه مهم‌تر اینکه برلین معتقد است هردر تصور فهم تاریخی را برجسته کرد و به آن وضوح بخشید.
در نظر برلین، ویکو و هردر در باب نظریه‌های اساسی خود اغراق می‌کردند. او چنین اغراقی را نه غیرعادی می‌داند و نه لزوما مایه تأسف. او معتقد است «کسانی که حقایقی تازه و پراهمیت کشف کرده‌اند، یا می‌پندارند کشف کرده‌اند، جهان را در پرتو آن حقایق می‌نگرند، و به میزانی شگرف از خویشتنداری ذهنی نیاز است تا حس اعتدال و میانه‌روی حفظ شود و در راه‌های به‌تازگی گشوده‌شده به شیوه افراط گام برداشته نشود». البته بسیاری از اندیشمندان اصیل دچار اغراق بسیار شده‌اند. او به افلاطون، رواقیون، دکارت، اسپینوزا، هیوم، کانت، روسو، هگل، مارکس، راسل و فروید اشاره می‌کند که بیش از حد ادعا داشتند و احتمالا اگر چنین نمی‌کردند ایده‌هایشان راه خود را از میان مقاومت آرای پذیرفته‌شده باز نمی‌کردند یا از توجهی که سزاوارش بودند برخوردار نمی‌شدند. او میانه‌روی کسانی چون ارسطو یا لاک را نه قاعده که استثنا می‌داند. برلین نقدی هم بر کار ویکو و هردر وارد می‌داند. او کار ویکو را پاسخ‌گویی به پرسش‌های پیشین اندیشمندان نمی‌داند و معتقد است دید او به انسان‌ها و گذشته آنها او را با نوعی هیجان درگیر تصور مقوله‌ها و مفاهیم تازه کرد، و کوشش او برای
به‌کاربردن اصطلاحات سنتی به منظور بیان ساختار پایه‌ای این رشته علمی جدید به معاصرانش منتج به پرش‌های ناگهانی اندیشه و واژگانی پیچیده و گنگ شد. هردر نیز اغلب با شور و حرارتی می‌نوشت که برای تامل یا بیان روشن سودمند نبود. به نظر برلین، شور شدیدی که ویکو و هردر با آن می‌اندیشیدند و سخن می‌گفتند ناگزیر آنها را در برابر مزایای چشمگیر روش‌های اندیشمندانی که به باد انتقاد می‌گرفتند نابینا می‌کرد. «در تعارض باورها و روش‌ها در چنین مقیاسی، هر دو طرف آماده بودند به حمله‌های بیش از حد خشونت‌بار دست بزنند و عمده مطالب یکدیگر را رد کنند. برلین تاکید دارد که بینش، صرف‌‌نظر از اینکه چه اندازه روشن و شهودی باشد، و کوشش برای بازسازی خطوط اصلی همه فرهنگ‌ها به کمک نبوغ تخیلی محض و بر پایه دانش پراکنده بسنده نیست.
به‌هرحال، این کتاب به بررسی کار دو متفکری میپردازد که ایده‌هایشان نقشی عمده در دگرگونی ملاک‌های گزینش و تفسیر واقعیات تاریخی داشتند و از این راه نگرش به خود وقایع را تحت‌تأثیر قرار دادند. هر دوی آنها در قرن هجدهم نوشتند و تأثیر کامل آموزه‌های هر دو تا قرن نوزدهم آشکار نشد، و در هر دو مورد این تأثیرات عمدتا از راه تلاشهای پیروانشان آشکار شد. هدف برلین در جستارهای کتاب حاضر نه بررسی تمام آثار ویکو یا هردر بلکه صرفا پرداختن به آرایی از آنهاست که به نظر او گیراترین، مهم‌ترین و القاگرترین‌هایشان بوده‌اند. ازهمین‌رو نمی‌کوشد حتی ایده‌های فلسفی تخصصی‌تر این دو متفکر را نقد و بررسی کند. او خاستگاههای این ایده‌ها را فقط به شیوه‌ای مقدماتی بررسی می‌کند و نمی‌کوشد روایتی از وضعیتی تاریخی یا اجتماعی که در آن پرورش یافتند یا نقش دقیق آنها در جهان‌بینی آن عصر یا حتی خود آن متفکران فراهم کند. برلین معتقد است هیچ‌کس جسورانه‌تر و شدیدتر از ویکو بر اهمیت دریافت تاریخی فراگیر تأکید نکرده است و هیچ‌کس شیواتر و قانع‌کننده‌تر از هردر بیان نکرده که ایده‌ها و دیدگاه‌ها را چنانکه بایدوشاید فقط می‌توان در زمینه‌های تاریخی آنها
دریافت، مثل جلوه‌های مرحله‌ای خاص در پیشرفت پیوسته جامعه‌ای که از آن برخاسته‌اند.