حق دسترسی به دارو
مهسا خوش‌اخلاق، پژوهشگر حقوق پزشکی : اگرچه در اسناد بین‌المللی به طور صریح به حق دسترسی به دارو به عنوان یکی از حقوق بشری اشاره نشده است، تحقق این حق برای بهره‌مندی از حق بر سلامت ضرورت دارد. در واقع حق دسترسی به دارو به این معناست که هر فرد حق دارد هنگام بیماری از داروهای اساسی از جمله واکسن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، کپسول و محلول‌های تزریقی و خوراکی برخوردار باشد. دولت‌ها متعهد اولیه در تحقق حقوق بشری هستند و وفق بند ۲ ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت‌ها متعهد به پیشگیری، درمان و کنترل بیماری‌های فراگیر، بومی و حرفه‌ای هستند و از آنجایی که دسترسی به دارو به عنوان ابزاری مهم برای مبارزه با بیماری است، دولت‌ها در راستای تحقق سلامت متعهد به فراهم‌كردن دارو به صورت برابر و بدون تبعیض برای همه بیماران هستند. یکی از چالش‌های دسترسی به دارو، تعارضی است که بین استفاده از ابداعات دارویی و حمایت از حقوق مالکیت فکری مخترعان داروهای اساسی وجود دارد. موافقت‌نامه تریپس از حقوق مالکیت فکری مخترعان دارویی حمایت می‌کند و حقوق انحصاری را برای مخترع دارو به رسمیت می‌شناسد، به این معنا
که به جز در موارد استثنایی، هرگونه بهره‌برداری از محصول ابداعی، مستلزم کسب مجوز از دارنده امتیازنامه است. امتیازنامه‌های 20ساله که جهت حمایت از مخترعان دارویی صادر می‌شود ممکن است محدودیتی برای دسترسی به داروهای اساسی ایجاد كند؛ بنابراين لازم است تعادلی میان مقررات حمایتی موافقت‌نامه تریپس و حق بین‌المللی بشر بر سلامت برقرار شود. وضعیت ایدئال این است که در صورت تعارض باید تعهدات حقوق‌بشری مقدم بر نظام مالکیت فکری باشد با این حال نمی‌توان از اهمیت ثبت اختراعات دارویی و حمایت از حقوق مالکیت فکری شرکت‌های داروسازی غافل شد. موافقت‌نامه تریپس به صورت غیرمستقیم راه را برای عدول از مقررات این موافقت‌نامه در مواردی که بهداشت عمومی در وضعیت بحرانی است، باز گذاشته است. تعهد اولیه دولت‌ها برای استفاده از اختراعات دارویی ثبت‌شده این است که باید از طریق مذاکره با صاحبان امتیاز، از وی مجوز اختیار استفاده از دارو را اخذ کنند اما در موارد خاصی که صاحب امتیاز بدون عذر موجه از اعطای مجوز خودداری می‌کند، دولت‌ها می‌توانند بدون اجازه صاحب دارو از آن استفاده کنند. این استفاده از طریق صدور مجوز اجباری توسط دولت صادرکننده
امتیازنامه انحصاری که اختراع در آن کشور ثبت شده است، امکان‌پذیر می‌شود. درخصوص کشورهای کمترتوسعه‌یافته سازمان تجارت جهانی از تعهد به اثبات نیازهای داخلی خود به داروهای اساسی ثبت‌شده و فقدان ظرفیت داخلی برای تولید دارو معاف هستند و می‌توانند به صرف اعلام اسامی و مقادیر داروهای مورد نیاز خود از کشور ثبت‌کننده دارو درخواست واردات دارویی خاص را بکنند و البته به منظور جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی این کشورها تنها می‌توانند مجوز تولید را به میزان مورد تقاضا دریافت کنند و کشور صادرکننده دارو باید متناسب با ارزش اقتصادی مجوز، حق‌الزحمه‌ای را به دارنده امتیاز دارو و مخترع آن پرداخت کند و نیز داروهایی که به این طریق تولید می‌شوند باید به نحو مقتضی علامت‌گذاری شوند تا از سایر داروهای تولیدی از همان نوع متمایز و قابل تشخیص باشند. بدیهی است وجود چنین انعطافی به دلیل اهمیت حق بر سلامت و پیشگیری از مشکلات و بحران‌های بهداشت عمومی در دنیاست.
مهسا خوش‌اخلاق، پژوهشگر حقوق پزشکی : اگرچه در اسناد بین‌المللی به طور صریح به حق دسترسی به دارو به عنوان یکی از حقوق بشری اشاره نشده است، تحقق این حق برای بهره‌مندی از حق بر سلامت ضرورت دارد. در واقع حق دسترسی به دارو به این معناست که هر فرد حق دارد هنگام بیماری از داروهای اساسی از جمله واکسن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، کپسول و محلول‌های تزریقی و خوراکی برخوردار باشد. دولت‌ها متعهد اولیه در تحقق حقوق بشری هستند و وفق بند ۲ ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت‌ها متعهد به پیشگیری، درمان و کنترل بیماری‌های فراگیر، بومی و حرفه‌ای هستند و از آنجایی که دسترسی به دارو به عنوان ابزاری مهم برای مبارزه با بیماری است، دولت‌ها در راستای تحقق سلامت متعهد به فراهم‌كردن دارو به صورت برابر و بدون تبعیض برای همه بیماران هستند. یکی از چالش‌های دسترسی به دارو، تعارضی است که بین استفاده از ابداعات دارویی و حمایت از حقوق مالکیت فکری مخترعان داروهای اساسی وجود دارد. موافقت‌نامه تریپس از حقوق مالکیت فکری مخترعان دارویی حمایت می‌کند و حقوق انحصاری را برای مخترع دارو به رسمیت می‌شناسد، به این معنا
که به جز در موارد استثنایی، هرگونه بهره‌برداری از محصول ابداعی، مستلزم کسب مجوز از دارنده امتیازنامه است. امتیازنامه‌های 20ساله که جهت حمایت از مخترعان دارویی صادر می‌شود ممکن است محدودیتی برای دسترسی به داروهای اساسی ایجاد كند؛ بنابراين لازم است تعادلی میان مقررات حمایتی موافقت‌نامه تریپس و حق بین‌المللی بشر بر سلامت برقرار شود. وضعیت ایدئال این است که در صورت تعارض باید تعهدات حقوق‌بشری مقدم بر نظام مالکیت فکری باشد با این حال نمی‌توان از اهمیت ثبت اختراعات دارویی و حمایت از حقوق مالکیت فکری شرکت‌های داروسازی غافل شد. موافقت‌نامه تریپس به صورت غیرمستقیم راه را برای عدول از مقررات این موافقت‌نامه در مواردی که بهداشت عمومی در وضعیت بحرانی است، باز گذاشته است. تعهد اولیه دولت‌ها برای استفاده از اختراعات دارویی ثبت‌شده این است که باید از طریق مذاکره با صاحبان امتیاز، از وی مجوز اختیار استفاده از دارو را اخذ کنند اما در موارد خاصی که صاحب امتیاز بدون عذر موجه از اعطای مجوز خودداری می‌کند، دولت‌ها می‌توانند بدون اجازه صاحب دارو از آن استفاده کنند. این استفاده از طریق صدور مجوز اجباری توسط دولت صادرکننده
امتیازنامه انحصاری که اختراع در آن کشور ثبت شده است، امکان‌پذیر می‌شود. درخصوص کشورهای کمترتوسعه‌یافته سازمان تجارت جهانی از تعهد به اثبات نیازهای داخلی خود به داروهای اساسی ثبت‌شده و فقدان ظرفیت داخلی برای تولید دارو معاف هستند و می‌توانند به صرف اعلام اسامی و مقادیر داروهای مورد نیاز خود از کشور ثبت‌کننده دارو درخواست واردات دارویی خاص را بکنند و البته به منظور جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی این کشورها تنها می‌توانند مجوز تولید را به میزان مورد تقاضا دریافت کنند و کشور صادرکننده دارو باید متناسب با ارزش اقتصادی مجوز، حق‌الزحمه‌ای را به دارنده امتیاز دارو و مخترع آن پرداخت کند و نیز داروهایی که به این طریق تولید می‌شوند باید به نحو مقتضی علامت‌گذاری شوند تا از سایر داروهای تولیدی از همان نوع متمایز و قابل تشخیص باشند. بدیهی است وجود چنین انعطافی به دلیل اهمیت حق بر سلامت و پیشگیری از مشکلات و بحران‌های بهداشت عمومی در دنیاست.