معرفي برندگان نوبل شيمي 2019
تقدير از ابداعكنندگان باتريهاي يون- ليتيوم
سینا فروتننژاد*
هر سال پیش از اعلام نام برندگان نوبل شیمی انجمنهای شیمی و افراد مستقل در مورد برندگان احتمالی این جایزه گمانهزنی میکنند. گردهماییها و نظرسنجیها منعکسکننده نظرات اعضای فعال انجمنهای شیمی است، اما این انتخابها میتوانند با نظرات اعضای کمیته نوبل تفاوت چشمگیری داشته باشند. انتشارات وایلی و انجمن شیمی اروپا هر سال جویای نظرات خوانندگان خود در مورد برندگان احتمالی نوبل میشوند. در این نظرسنجی خوانندگان شانس اوینه فان دیسهوک، پیشتاز تعیین ساختار مولکولها در فضای میانستارهای و دبیر انجمن بینالمللی اخترشناسی را بالاتر از سایرین میدانستند. پس از وی، شانکار بالاسوبرامانیان، پیشگام روشهای نوین در تعیین توالی ژنتیکی انسان دومین انتخاب خوانندگان انتشارات وایلی بود. در آن سوی اقیانوس، انجمن شیمی آمریکا گردهماییاي در فضای مجازی برگزار کرد تا ویراستاران و اعضای این انجمن بخت شیمیدانان صاحبنام برای تصاحب این جایزه را بسنجند. جنیفر دودنا، امانوئل کارپنتر و یوشیزیمو ایشنو که هر سه در توسعه روش كريسپر-كَس9 برای ویرایش ژنوم انسانی مشارکت داشتهاند از بختهای تصاحب جایزه نوبل امسال معرفی شده بودند. کارولین برتوزی مبتکر روشی برای مطالعه مولکولهای زیستی در بدن موجودات زنده، جان گودیناف مخترع باتریهای لیتیومی، بری شارپلس مبتکر روشهای نوین در کاتالیز واکنشهای شیمیایی به همراه همکارانش والری فوکین و مورتن ملدال از دیگر بختهای تصاحب جایزه نوبل معرفی شده بودند. پیشگامان توسعه ساختارهای مولکولی متخلخل از جمله عمر یاغی پیشتاز توسعه چارچوبهای آلی-فلزی برای کاتالیز واکنشها، جداسازی و ذخیرهسازی گازها و برنده پیشین جایزه مصطفی (ص) در سال 2015، که به دانشمندان مسلمان تعلق میگیرد، دیگر بخت برندهشدن جایزه نوبل امسال تلقی میشد. سرانجام پس از سالها تأخیر جایزه نوبل امسال به مخترعان باتریهای لیتیومی، جان گودیناف استاد دانشگاه تگزاس، استنلی ویتینگهام استاد دانشگاه بینگهامتون که بخشی از دانشگاه ایالتی نیویورک است و آکیرا یوشینو استاد دانشگاه میجو در ژاپن، تعلق گرفت. باتریهای لیتیومی امروزه یکی از پرکاربردترین ابزارها برای ذخیرهسازی انرژی هستند. این باتریها به نسبت وزنشان مقدار قابل توجهی انرژی را در خود ذخیره میکنند. از این رو انتخاب اول برای تلفنهای همراه، لپتاپها و خودروهای الکتریکی هستند. علاوه بر آن، در سالهای اخیر و با کاهش قیمت تولید باتریهای لیتیومی، این باتریها در ذخیرهسازی انرژی برای شرایط اضطراری در برخی کشورها کاربرد پیدا کردهاند. باتریهای لیتیومی نخست توسط ویتینگهام با کشف کاتد مناسب برای باتری از جنس سولفید تیتانیوم معرفی شدند. سولفید تیتانیوم مادهای با ساختار لایهای است که میتواند با یونهای لیتیوم برهمکنش نیرومندی برقرار کند. گودایناف با جایگزینکردن کاتد با اکسیدهای کبالت، موفق شد ولتاژ خروجی این باتریها را از حدود دو ولت به چهار ولت برساند. جان گودایناف 97ساله مسنترین برنده جایزه نوبل است. اهمیت باتریهای لیتیومی در زندگی روزمره و سن بالای گودیناف از دلایلی بودند که این محقق را همیشه در لیست انتخابهای نوبل قرار میداد. جایزه نوبل تنها به دانشمندان زنده تعلق میگیرد، بنابراين در صورتی که گودیناف فوت میکرد، از این افتخار محروم میشد. آخرین تحول در حوزه باتریهای لیتیومی مدیون تحقیقات یوشینو است. پیش از نوآوری یوشینو از لیتیوم فلزی در ساختار آنود باتریهای لیتیومی استفاده میشد. فلز لیتیوم به راحتی در تماس با رطوبت یا هوا آتش میگیرد. با جایگزینکردن آنود لیتیومی با الکترود کربنی یوشینو موفق شد این باتریها را ایمن كند.
* محقق در مرکز تکنولوژی اروپای مرکزی CEITEC
هر سال پیش از اعلام نام برندگان نوبل شیمی انجمنهای شیمی و افراد مستقل در مورد برندگان احتمالی این جایزه گمانهزنی میکنند. گردهماییها و نظرسنجیها منعکسکننده نظرات اعضای فعال انجمنهای شیمی است، اما این انتخابها میتوانند با نظرات اعضای کمیته نوبل تفاوت چشمگیری داشته باشند. انتشارات وایلی و انجمن شیمی اروپا هر سال جویای نظرات خوانندگان خود در مورد برندگان احتمالی نوبل میشوند. در این نظرسنجی خوانندگان شانس اوینه فان دیسهوک، پیشتاز تعیین ساختار مولکولها در فضای میانستارهای و دبیر انجمن بینالمللی اخترشناسی را بالاتر از سایرین میدانستند. پس از وی، شانکار بالاسوبرامانیان، پیشگام روشهای نوین در تعیین توالی ژنتیکی انسان دومین انتخاب خوانندگان انتشارات وایلی بود. در آن سوی اقیانوس، انجمن شیمی آمریکا گردهماییاي در فضای مجازی برگزار کرد تا ویراستاران و اعضای این انجمن بخت شیمیدانان صاحبنام برای تصاحب این جایزه را بسنجند. جنیفر دودنا، امانوئل کارپنتر و یوشیزیمو ایشنو که هر سه در توسعه روش كريسپر-كَس9 برای ویرایش ژنوم انسانی مشارکت داشتهاند از بختهای تصاحب جایزه نوبل امسال معرفی شده بودند. کارولین برتوزی مبتکر روشی برای مطالعه مولکولهای زیستی در بدن موجودات زنده، جان گودیناف مخترع باتریهای لیتیومی، بری شارپلس مبتکر روشهای نوین در کاتالیز واکنشهای شیمیایی به همراه همکارانش والری فوکین و مورتن ملدال از دیگر بختهای تصاحب جایزه نوبل معرفی شده بودند. پیشگامان توسعه ساختارهای مولکولی متخلخل از جمله عمر یاغی پیشتاز توسعه چارچوبهای آلی-فلزی برای کاتالیز واکنشها، جداسازی و ذخیرهسازی گازها و برنده پیشین جایزه مصطفی (ص) در سال 2015، که به دانشمندان مسلمان تعلق میگیرد، دیگر بخت برندهشدن جایزه نوبل امسال تلقی میشد. سرانجام پس از سالها تأخیر جایزه نوبل امسال به مخترعان باتریهای لیتیومی، جان گودیناف استاد دانشگاه تگزاس، استنلی ویتینگهام استاد دانشگاه بینگهامتون که بخشی از دانشگاه ایالتی نیویورک است و آکیرا یوشینو استاد دانشگاه میجو در ژاپن، تعلق گرفت. باتریهای لیتیومی امروزه یکی از پرکاربردترین ابزارها برای ذخیرهسازی انرژی هستند. این باتریها به نسبت وزنشان مقدار قابل توجهی انرژی را در خود ذخیره میکنند. از این رو انتخاب اول برای تلفنهای همراه، لپتاپها و خودروهای الکتریکی هستند. علاوه بر آن، در سالهای اخیر و با کاهش قیمت تولید باتریهای لیتیومی، این باتریها در ذخیرهسازی انرژی برای شرایط اضطراری در برخی کشورها کاربرد پیدا کردهاند. باتریهای لیتیومی نخست توسط ویتینگهام با کشف کاتد مناسب برای باتری از جنس سولفید تیتانیوم معرفی شدند. سولفید تیتانیوم مادهای با ساختار لایهای است که میتواند با یونهای لیتیوم برهمکنش نیرومندی برقرار کند. گودایناف با جایگزینکردن کاتد با اکسیدهای کبالت، موفق شد ولتاژ خروجی این باتریها را از حدود دو ولت به چهار ولت برساند. جان گودایناف 97ساله مسنترین برنده جایزه نوبل است. اهمیت باتریهای لیتیومی در زندگی روزمره و سن بالای گودیناف از دلایلی بودند که این محقق را همیشه در لیست انتخابهای نوبل قرار میداد. جایزه نوبل تنها به دانشمندان زنده تعلق میگیرد، بنابراين در صورتی که گودیناف فوت میکرد، از این افتخار محروم میشد. آخرین تحول در حوزه باتریهای لیتیومی مدیون تحقیقات یوشینو است. پیش از نوآوری یوشینو از لیتیوم فلزی در ساختار آنود باتریهای لیتیومی استفاده میشد. فلز لیتیوم به راحتی در تماس با رطوبت یا هوا آتش میگیرد. با جایگزینکردن آنود لیتیومی با الکترود کربنی یوشینو موفق شد این باتریها را ایمن كند.
* محقق در مرکز تکنولوژی اروپای مرکزی CEITEC