روسيه و عربستان در غياب آمريکا مناسبات خود را گسترش ميدهند
فرش قرمز براي تزار
12 سال پس از اولين سفر ولاديمير پوتين به عربستان، رئيسجمهور روسيه دیروز براي دومين بار به اين سرزمين رفت. در اين فاصله 12ساله، خاورميانه به اندازهاي دچار تغيير و تحولات شده که کمتر نشاني از خاورميانه سال 2007 دارد. بهار عربي و بروز ناآرامي و جنگ در يمن و سوريه، توافق هستهاي غرب با ايران و سپس خروج ايالات متحده از اين توافق به فرمان دونالد ترامپ، افزايش تنش در رابطه ايالات متحده و ايران و ظهور و سقوط داعش در عراق و سوريه ازجمله تحولاتي بود که در اين مدت چهره خاورميانه را تغيير داد. پوتين امروز در شرايطي به عربستان رفت که با کاهش توجه ايالات متحده به خاورميانه، نفوذ روسيه در منطقه به ميزان درخورتوجهي افزايش يافته است. پوتين در اولين سفر خود به عربستان در سال 2007 میهمان عبدالله بن عبدالعزيز شاه وقت عربستان بود و اکنون جاي او را ملک سلمان گرفته و در کنارش محمد بنسلمان پسر و وليعهدش قرار دارد. دو سال قبل هم ملک سلمان، پادشاه عربستان، در سفري تاريخي به روسيه رفت؛ کشوري که در تمام دوران اتحاد جماهير شوروي ميزبان پادشاهان عربستان نبود.
توسعه مناسبات روسيه و عربستان در سالهاي اخير حاکي از افزايش قدرت روسيه در خاورميانه و لزوم هماهنگي براي تأمين منافع مشترک هر دو کشور و مقابله با تهديدهاست. همکاري در دو بخش نظامي و انرژي مهمترين مباحث همکاري مسکو و رياض را شامل ميشود. هنوز تأثير توافق روسيه و عربستان براي کاهش توليد نفت بر بازار انرژي جهان مشاهده میشود و پس از اين توافق و کمرنگشدن حضور آمريکا در خاورميانه بود که رهبران دو کشور تصميم گرفتند تا در ديگر موضوعات نيز به همکاري نزديکتر بپردازند. براساس برخي برآوردها درآمد روسيه از کاهش توليد نفت و افزايش قيمت اين حامل انرژي به صد ميليارد دلار ميرسد که براي کشوري که به دليل تحريمهاي غرب چالشهاي فراواني دارد، رقم درخورتوجهي محسوب ميشود. انتظار ميرود در سفر پوتين به عربستان، نزديک به 30 قرارداد در حوزه انرژي ميان رهبران دو کشور به امضا برسد و همچنين ميزان دارايي صندوق سرمايهگذاري روسيه نيز از 2.5 ميليارد دلار فراتر رود.
اس-400 و هشدار واشنگتن
يکي از موضوعاتي که پوتين علاقه زيادي به مطرحکردن آن در ديدار با رهبران عربستان دارد، سيستم دفاع موشکي اس-400 و فروش آن به عربستان است. رئيسجمهور روسيه پس از حمله اخير به تأسيسات نفتي آرامکوي عربستان، توانايي سيستمهاي دفاع موشکي پاتريوت آمريکا براي حفاظت از فضاي عربستان را زير سؤال برد و از رهبران اين کشور خواست تا براي خريد سيستم اس- 400 با مسکو مذاکره کند. پيشازاين هم قطر براي خريد اين سيستم اعلام آمادگي کرده بود. اين اقدام عربستان و قطر در حالي صورت ميگيرد که ايالات متحده هشدار اوليه به اين کشورهاي متحد خود داده که در صورت خريد اين سيستم، واشنگتن در قراردادهاي نظامي و ارسال جديدترين تجهيزات نظامي و جنگندههاي خود به اين کشورها بازنگري خواهد کرد. ايالات متحده پيشازاين چنين رويهاي را در قبال ترکيه هم در پيش گرفت. تهديد ايالات متحده ميتواند نگرانيهايي در عربستان و قطر برانگيزد؛ چراکه ايالات متحده براي دههها عمدهترين تأمينکننده تجهيزات نظامي مورد نياز اين کشورها بود. علاوه بر قراردادها و توافقهاي دوجانبه، ترديدي نيست که تحولات منطقه از يمن گرفته تا سوريه نيز در مذاکرات رهبران روسيه و
عربستان مورد توجه قرار خواهد گرفت. پوتين در شرايطي به رياض رفته که عربستان قصد دارد تنشها در خاورميانه را کاهش دهد. در روزهاي گذشته گزارشهايي منتشر شد مبني بر اينکه عراق و پاکستان به درخواست محمد بنسلمان، وليعهد عربستان، قصد دارند مذاکراتي با تهران براي کاهش تنش ميان ايران و عربستان انجام دهند؛ بنابراين مسکو نيز با توجه به رابطهای که با ايران دارد، ميتواند در اين روند مشارکت كند؛ هرچند كه ورود روسيه به رياض، ميتواند توازن قدرت در خاورميانه را برهم بزند.
بحران در يمن و سوريه
از سوي ديگر وضعيت پرتنش در يمن و سوريه هم نياز به همکاري قدرتهاي منطقه براي خروج از بنبست و کاهش تنش دارد. عربستان که در چهار سال اخير با مشارکت امارات متحده عربي و تعدادي ديگر از متحدانش وارد جنگ با حوثيهاي يمن شده، تقريبا به هيچکدام از اهداف تعيينشده خود در اين جنگ دست نيافته و حتي حملات گاهوبيگاه حوثيها به خاک عربستان، نگراني رهبران رياض را در پي داشته است. به نظر ميرسد عربستان ديگر تمايل چنداني براي ادامه وضعيت موجود در يمن نداشته باشد و به دنبال راهي است تا به اين چالش پرهزينه که در چهار سال اخير گرفتار آن بوده، پايان دهد. دراينميان روسيه که اصرار بر مذاکرات سياسي براي حل بحران يمن دارد، ميتواند نقشي درخورتوجه ايفا کند. اما در سوريه موقعيت عربستان و روسيه کاملا متفاوت است. روسيه در سالهاي اخير به قدرتمندترين بازيگر در سوريه تبديل شده و عربستان هم يکي از ناکامان جنگ سوريه محسوب ميشود و به خواسته خود مبني بر سقوط دولت بشار اسد دست نيافته و چارهاي جز رضايتدادن به وضعيت فعلي در سوريه ندارد. يکي از خواستههاي روسيه از رياض اين است که روند بازگشت سوريه به اتحاديه عرب را سرعت ببخشد. اين
موضوع را مسکو در سال 2018 به رياض اعلام کرده بود و در مذاکرات پوتين با رهبران عربستان مجددا مطرح خواهد شد. موافقت رياض با خواسته روسيه به اين معني است که عربستان حکومت دمشق را به رسميت ميشناسد. از سوي ديگر آغاز به کار کميته قانون اساسي سوريه هم از سوي عربستان مورد اشاره قرار ميگيرد. اين کميته در ماه سپتامبر کار خود را آغاز کرده تا پروسه حل سياسي بحران سوريه از سوي روسيه، ترکيه و ايران کليد زده شود. ترکيه که يکي از قدرتهاي منطقهاي مخالف اسد محسوب ميشود، خواستار آن است تا نفوذ خود بر شبهنظاميان و اپوزيسيون سوريه را افزايش دهد. پوتين نيز از عربستان خواسته تا بهعنوان قدرت سنتي جهان عرب در کنار مصر، نقش کليدي براي حل بحران سوريه ايفا کند تا با توجه به حضور ترکيه و ايران در سوريه، تعادل قدرت در اين کشور برقرار شود. در شرايط فعلي خاورميانه روسيه و عربستان نياز متقابلي به هم دارند. از يک سو با کاهش تمرکز ايالات متحده بر خاورميانه، پوتين قصد دارد جاي آمريکا بهعنوان قدرت برتر خارجي در اين منطقه را بگيرد و عربستان نياز دارد تا براي حفظ و گسترش نفوذ خود رابطهاي نزديک با مسکو داشته باشد. از سوي ديگر روسيه هم
به اين واقعيت آگاه است که افزايش نفوذ در خاورميانه بهويژه در ميان کشورهاي عربي بدون داشتن رابطهاي حسنه با عربستان بهعنوان قدرتمندترين کشور عرب حوزه خليج فارس امکانپذير نخواهد بود.
12 سال پس از اولين سفر ولاديمير پوتين به عربستان، رئيسجمهور روسيه دیروز براي دومين بار به اين سرزمين رفت. در اين فاصله 12ساله، خاورميانه به اندازهاي دچار تغيير و تحولات شده که کمتر نشاني از خاورميانه سال 2007 دارد. بهار عربي و بروز ناآرامي و جنگ در يمن و سوريه، توافق هستهاي غرب با ايران و سپس خروج ايالات متحده از اين توافق به فرمان دونالد ترامپ، افزايش تنش در رابطه ايالات متحده و ايران و ظهور و سقوط داعش در عراق و سوريه ازجمله تحولاتي بود که در اين مدت چهره خاورميانه را تغيير داد. پوتين امروز در شرايطي به عربستان رفت که با کاهش توجه ايالات متحده به خاورميانه، نفوذ روسيه در منطقه به ميزان درخورتوجهي افزايش يافته است. پوتين در اولين سفر خود به عربستان در سال 2007 میهمان عبدالله بن عبدالعزيز شاه وقت عربستان بود و اکنون جاي او را ملک سلمان گرفته و در کنارش محمد بنسلمان پسر و وليعهدش قرار دارد. دو سال قبل هم ملک سلمان، پادشاه عربستان، در سفري تاريخي به روسيه رفت؛ کشوري که در تمام دوران اتحاد جماهير شوروي ميزبان پادشاهان عربستان نبود.
توسعه مناسبات روسيه و عربستان در سالهاي اخير حاکي از افزايش قدرت روسيه در خاورميانه و لزوم هماهنگي براي تأمين منافع مشترک هر دو کشور و مقابله با تهديدهاست. همکاري در دو بخش نظامي و انرژي مهمترين مباحث همکاري مسکو و رياض را شامل ميشود. هنوز تأثير توافق روسيه و عربستان براي کاهش توليد نفت بر بازار انرژي جهان مشاهده میشود و پس از اين توافق و کمرنگشدن حضور آمريکا در خاورميانه بود که رهبران دو کشور تصميم گرفتند تا در ديگر موضوعات نيز به همکاري نزديکتر بپردازند. براساس برخي برآوردها درآمد روسيه از کاهش توليد نفت و افزايش قيمت اين حامل انرژي به صد ميليارد دلار ميرسد که براي کشوري که به دليل تحريمهاي غرب چالشهاي فراواني دارد، رقم درخورتوجهي محسوب ميشود. انتظار ميرود در سفر پوتين به عربستان، نزديک به 30 قرارداد در حوزه انرژي ميان رهبران دو کشور به امضا برسد و همچنين ميزان دارايي صندوق سرمايهگذاري روسيه نيز از 2.5 ميليارد دلار فراتر رود.
اس-400 و هشدار واشنگتن
يکي از موضوعاتي که پوتين علاقه زيادي به مطرحکردن آن در ديدار با رهبران عربستان دارد، سيستم دفاع موشکي اس-400 و فروش آن به عربستان است. رئيسجمهور روسيه پس از حمله اخير به تأسيسات نفتي آرامکوي عربستان، توانايي سيستمهاي دفاع موشکي پاتريوت آمريکا براي حفاظت از فضاي عربستان را زير سؤال برد و از رهبران اين کشور خواست تا براي خريد سيستم اس- 400 با مسکو مذاکره کند. پيشازاين هم قطر براي خريد اين سيستم اعلام آمادگي کرده بود. اين اقدام عربستان و قطر در حالي صورت ميگيرد که ايالات متحده هشدار اوليه به اين کشورهاي متحد خود داده که در صورت خريد اين سيستم، واشنگتن در قراردادهاي نظامي و ارسال جديدترين تجهيزات نظامي و جنگندههاي خود به اين کشورها بازنگري خواهد کرد. ايالات متحده پيشازاين چنين رويهاي را در قبال ترکيه هم در پيش گرفت. تهديد ايالات متحده ميتواند نگرانيهايي در عربستان و قطر برانگيزد؛ چراکه ايالات متحده براي دههها عمدهترين تأمينکننده تجهيزات نظامي مورد نياز اين کشورها بود. علاوه بر قراردادها و توافقهاي دوجانبه، ترديدي نيست که تحولات منطقه از يمن گرفته تا سوريه نيز در مذاکرات رهبران روسيه و
عربستان مورد توجه قرار خواهد گرفت. پوتين در شرايطي به رياض رفته که عربستان قصد دارد تنشها در خاورميانه را کاهش دهد. در روزهاي گذشته گزارشهايي منتشر شد مبني بر اينکه عراق و پاکستان به درخواست محمد بنسلمان، وليعهد عربستان، قصد دارند مذاکراتي با تهران براي کاهش تنش ميان ايران و عربستان انجام دهند؛ بنابراين مسکو نيز با توجه به رابطهای که با ايران دارد، ميتواند در اين روند مشارکت كند؛ هرچند كه ورود روسيه به رياض، ميتواند توازن قدرت در خاورميانه را برهم بزند.
بحران در يمن و سوريه
از سوي ديگر وضعيت پرتنش در يمن و سوريه هم نياز به همکاري قدرتهاي منطقه براي خروج از بنبست و کاهش تنش دارد. عربستان که در چهار سال اخير با مشارکت امارات متحده عربي و تعدادي ديگر از متحدانش وارد جنگ با حوثيهاي يمن شده، تقريبا به هيچکدام از اهداف تعيينشده خود در اين جنگ دست نيافته و حتي حملات گاهوبيگاه حوثيها به خاک عربستان، نگراني رهبران رياض را در پي داشته است. به نظر ميرسد عربستان ديگر تمايل چنداني براي ادامه وضعيت موجود در يمن نداشته باشد و به دنبال راهي است تا به اين چالش پرهزينه که در چهار سال اخير گرفتار آن بوده، پايان دهد. دراينميان روسيه که اصرار بر مذاکرات سياسي براي حل بحران يمن دارد، ميتواند نقشي درخورتوجه ايفا کند. اما در سوريه موقعيت عربستان و روسيه کاملا متفاوت است. روسيه در سالهاي اخير به قدرتمندترين بازيگر در سوريه تبديل شده و عربستان هم يکي از ناکامان جنگ سوريه محسوب ميشود و به خواسته خود مبني بر سقوط دولت بشار اسد دست نيافته و چارهاي جز رضايتدادن به وضعيت فعلي در سوريه ندارد. يکي از خواستههاي روسيه از رياض اين است که روند بازگشت سوريه به اتحاديه عرب را سرعت ببخشد. اين
موضوع را مسکو در سال 2018 به رياض اعلام کرده بود و در مذاکرات پوتين با رهبران عربستان مجددا مطرح خواهد شد. موافقت رياض با خواسته روسيه به اين معني است که عربستان حکومت دمشق را به رسميت ميشناسد. از سوي ديگر آغاز به کار کميته قانون اساسي سوريه هم از سوي عربستان مورد اشاره قرار ميگيرد. اين کميته در ماه سپتامبر کار خود را آغاز کرده تا پروسه حل سياسي بحران سوريه از سوي روسيه، ترکيه و ايران کليد زده شود. ترکيه که يکي از قدرتهاي منطقهاي مخالف اسد محسوب ميشود، خواستار آن است تا نفوذ خود بر شبهنظاميان و اپوزيسيون سوريه را افزايش دهد. پوتين نيز از عربستان خواسته تا بهعنوان قدرت سنتي جهان عرب در کنار مصر، نقش کليدي براي حل بحران سوريه ايفا کند تا با توجه به حضور ترکيه و ايران در سوريه، تعادل قدرت در اين کشور برقرار شود. در شرايط فعلي خاورميانه روسيه و عربستان نياز متقابلي به هم دارند. از يک سو با کاهش تمرکز ايالات متحده بر خاورميانه، پوتين قصد دارد جاي آمريکا بهعنوان قدرت برتر خارجي در اين منطقه را بگيرد و عربستان نياز دارد تا براي حفظ و گسترش نفوذ خود رابطهاي نزديک با مسکو داشته باشد. از سوي ديگر روسيه هم
به اين واقعيت آگاه است که افزايش نفوذ در خاورميانه بهويژه در ميان کشورهاي عربي بدون داشتن رابطهاي حسنه با عربستان بهعنوان قدرتمندترين کشور عرب حوزه خليج فارس امکانپذير نخواهد بود.