نوبل ادبياتِ امسال و حاشيه‌هايش
نوبل ادبیات باید تعطيل شود!
شرق: سال گذشته، نوبل ادبيات به هيچ نويسنده‌اي تعلق نگرفت. نه‌اينكه نويسنده‌ای درخور و شايسته تقدير داوران نوبل ادبي نباشد، بلكه به دليل رسوايي بزرگي كه در آکادمی نوبل سوئد اتفاق افتاد و براي همين بود كه جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال هم‌زمان اعلام شد. ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون، از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده بود و همين رسوايي انتخاب و اهداي جايزه نوبل ادبي 2018 را يك سال به تعويق انداخت. به‌هرتقدير داوران نوبل امسال ناگزير هم‌زمان با جايزه امسال كه به پتر هاندكه اتريشي تعلق گرفت، جايزه سال گذشته را به اولگا توکارچوک، نویسنده ۵۷ساله لهستانی دادند. «گذشتن توكارچوك از مرزهای رایج به کمک قدرت خیال‌پردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده» از دلايل آكادمي نوبل ادبي براي انتخاب اين نويسنده زن لهستاني بوده است. داوران جایزه نوبل ادبیات همچنين اعلام كردند كه توکارچوک هرگز واقعیت را به‌مثابه پدیده‌ای ثابت ندانسته و در رمان‌هایش پدیده‌های متضاد، مانند طبیعت و فرهنگ را
در برابر هم قرار داده است. اين داوران رمانِ «اسفار یعقوبِ» اين نويسنده را كه در سال ۲۰۱۴ منتشر شد از مهم‌ترين آثار او مي‌دانند. اولگا توکارچوک، گرچه در ايران نويسنده ناشناخته‌اي است، سال ۲۰۱۸ نیز با رمان «پروازها» جایزه معتبر بوکر را از آن خود کرده بود. در گزارش‌هاي خبري جنسيت اولگا توکارچوک نيز توجه زيادي را برانگيخته است: او چهاردهمين زني است كه موفق به دريافت جايزه نوبل ادبي شده و اين در حالي است كه تاكنون 114 نويسنده اين جايزه را دريافت كرده‌اند. آکادمی سوئدی چندي پيش اعلام کرد «گوناگونی» از فاكتورهاي مهم اين آكادمي براي انتخاب برندگان اين دوره است و آنان مایلند تا از اقلیت‌ها نيز انتخابي داشته باشند و همچنين از تمرکز بر مردان و اروپایی‌ها بکاهند. ازاين‌رو در پيش‌بيني‌ها نام توکارچوک نيز چندين‌بار آورده شده بود.
اما برنده امسال نوبل ادبي، پتر هاندكه (پتر هانتكه) كه در ايران نويسنده شناخته‌شده‌اي هم هست، از برندگان جنجالي نوبل ادبي بوده است. با اينكه هاندكه نويسنده شناخته‌شده‌اي است كه در فرم‌ها و ژانرهاي ادبيِ متفاوت دستاوردهايي داشته اما اين انتخاب با حواشي بسياري همراه شد. بعد از انتخاب او بسياري از منتقدان و نويسندگان به اين انتخاب انتقاد كردند و براي مخالفت‌شان به مواضع سياسي هاندكه اشاره كردند. پتر هاندکه، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و شاعر اتريشي آلماني‌زبان به مواضع نامتعارف و مناقشه‌برانگیز شهرت دارد. زمانی که تنها بيست‌وچهار سال داشت، با اجرای تئاتر «آزار دادن مخاطب» خشم تماشاگران را برانگيخت. سال بعد در دانشگاه پرینستون درباره هانریش بل و گونتر گراس نيز گفت، آنان تنها توانسته‌اند به توصیف پدیده‌های اجتماعی بپردازند. اما پرحاشیه‌ترین موضع هاندکه دفاع او از صرب‌ها در خلال جنگ بالکان بوده است. او معتقد است: رسانه‌های غربی تصویری شیطانی از صرب‌ها ساخته‌اند. همچنين در سال 2006 در مراسم خاکسپاری میلوشوویچ به زبان صربی در حمایت از او سخن گفت. در آلمان، پیتر اشنایدر اولین نویسنده آلمانی بود که عليه اين موضع پتر
نوشت: هاندکه دارد به تنهایی با جهان می‌جنگد، او در جست‌وجوي پاسخي تازه برای مسئولیت جنگ، جنایات جنگی و مجرمان است. اما انتخاب هاندكه انتقادات تندي را برانگيخت از انجمن قلم آمريكا و آلمان تا نويسندگان ديگر. جالب اينكه بيشتر مخالفان و منتقدان اين انتخاب به مواضع سياسي هاندكه اشاره مي‌كنند و تقريبا كسي ترديدي در قدرت قلم و جايگاه ادبي درخور او ندارد. انجمن قلم آمريكا، «پن» در بیانیه تندي نوشته است كه عموما درباره جوايز ادبي اظهارنظري نمي‌كند چون تصميمات سليقه‌اي و معيارها متفاوت‌اند. بااين‌وجود، موردِ پتر هاندكه يك استثنا است. پن مبهوت و گيج شده است به‌خاطر انتخاب نويسنده‌اي كه از صداي خود براي مخدوش‌كردن حقيقت استفاده و از عاملان نسل‌كشي جانبداري كرده است. بر اساس اساسنامه «پِن» ما موظف به مبارزه با نشر اكاذيب و تحريف حقيقت هستيم. اساسنامه ما را متعهد كرده است تا براي آرمان بشريِ صلح و برابري بنويسيم و بنابراين نمي‌پذیريم انتخاب و تقدير از نويسنده‌اي را كه از جنايات جنگي دفاع كرده است. از نظر انجمن قلم آمريكا جامعه ادبي در زمانه‌اي كه افزايش نژادپرستي، استبداد و تحريف حقيقت در سراسر جهان مسلط است، مستحقِ
انتخابي بهتر است. «پِن» در آخر افسوس و تاسف خود را از اين انتخاب آكادمي نوبل اعلام مي‌كند. انتخاب هاندکه طرفدارانی هم داشته است ازجمله رسانه‌های صربستان كه اين تصميم آکادمی نوبل را ستودند و هاندكه را «دوستی بزرگ» خواندند. اما در ميان منتقدانِ انتخاب هاندكه، نام‌هاي مطرحي هست ازجمله اسلاوي ژيژك كه گفته است پتر هاندکه در سال ۲۰۱۴ گفت که نوبل ادبیات باید تعطيل شود چون به شکلی کاذب ادبیات را بر صدر می‌نشاند، و همین که هاندکه برای این جایزه انتخاب شده نشان می‌دهد که حرفش درست بوده است!
علي‌اصغر حداد، از نخستين مترجماني كه آثاري از هاندكه را به فارسي برگردانده و اين نويسنده را به مخاطبان فارسي‌زبان شناسانده است، هاندكه را نويسنده‌اي مي‌داند که آثار قابل‌توجهي دارد. او درحال‌حاضر بالاي هفتاد سال سن دارد و نويسنده‌اي است كه كار نويسندگي را از دهه شصت آغاز كرده و امروز دست‌كم در بين نويسندگان آلماني‌زبان نويسنده‌اي پيشكسوت به شمار مي‌رود.
شرق: سال گذشته، نوبل ادبيات به هيچ نويسنده‌اي تعلق نگرفت. نه‌اينكه نويسنده‌ای درخور و شايسته تقدير داوران نوبل ادبي نباشد، بلكه به دليل رسوايي بزرگي كه در آکادمی نوبل سوئد اتفاق افتاد و براي همين بود كه جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال هم‌زمان اعلام شد. ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون، از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده بود و همين رسوايي انتخاب و اهداي جايزه نوبل ادبي 2018 را يك سال به تعويق انداخت. به‌هرتقدير داوران نوبل امسال ناگزير هم‌زمان با جايزه امسال كه به پتر هاندكه اتريشي تعلق گرفت، جايزه سال گذشته را به اولگا توکارچوک، نویسنده ۵۷ساله لهستانی دادند. «گذشتن توكارچوك از مرزهای رایج به کمک قدرت خیال‌پردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده» از دلايل آكادمي نوبل ادبي براي انتخاب اين نويسنده زن لهستاني بوده است. داوران جایزه نوبل ادبیات همچنين اعلام كردند كه توکارچوک هرگز واقعیت را به‌مثابه پدیده‌ای ثابت ندانسته و در رمان‌هایش پدیده‌های متضاد، مانند طبیعت و فرهنگ را
در برابر هم قرار داده است. اين داوران رمانِ «اسفار یعقوبِ» اين نويسنده را كه در سال ۲۰۱۴ منتشر شد از مهم‌ترين آثار او مي‌دانند. اولگا توکارچوک، گرچه در ايران نويسنده ناشناخته‌اي است، سال ۲۰۱۸ نیز با رمان «پروازها» جایزه معتبر بوکر را از آن خود کرده بود. در گزارش‌هاي خبري جنسيت اولگا توکارچوک نيز توجه زيادي را برانگيخته است: او چهاردهمين زني است كه موفق به دريافت جايزه نوبل ادبي شده و اين در حالي است كه تاكنون 114 نويسنده اين جايزه را دريافت كرده‌اند. آکادمی سوئدی چندي پيش اعلام کرد «گوناگونی» از فاكتورهاي مهم اين آكادمي براي انتخاب برندگان اين دوره است و آنان مایلند تا از اقلیت‌ها نيز انتخابي داشته باشند و همچنين از تمرکز بر مردان و اروپایی‌ها بکاهند. ازاين‌رو در پيش‌بيني‌ها نام توکارچوک نيز چندين‌بار آورده شده بود.
اما برنده امسال نوبل ادبي، پتر هاندكه (پتر هانتكه) كه در ايران نويسنده شناخته‌شده‌اي هم هست، از برندگان جنجالي نوبل ادبي بوده است. با اينكه هاندكه نويسنده شناخته‌شده‌اي است كه در فرم‌ها و ژانرهاي ادبيِ متفاوت دستاوردهايي داشته اما اين انتخاب با حواشي بسياري همراه شد. بعد از انتخاب او بسياري از منتقدان و نويسندگان به اين انتخاب انتقاد كردند و براي مخالفت‌شان به مواضع سياسي هاندكه اشاره كردند. پتر هاندکه، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و شاعر اتريشي آلماني‌زبان به مواضع نامتعارف و مناقشه‌برانگیز شهرت دارد. زمانی که تنها بيست‌وچهار سال داشت، با اجرای تئاتر «آزار دادن مخاطب» خشم تماشاگران را برانگيخت. سال بعد در دانشگاه پرینستون درباره هانریش بل و گونتر گراس نيز گفت، آنان تنها توانسته‌اند به توصیف پدیده‌های اجتماعی بپردازند. اما پرحاشیه‌ترین موضع هاندکه دفاع او از صرب‌ها در خلال جنگ بالکان بوده است. او معتقد است: رسانه‌های غربی تصویری شیطانی از صرب‌ها ساخته‌اند. همچنين در سال 2006 در مراسم خاکسپاری میلوشوویچ به زبان صربی در حمایت از او سخن گفت. در آلمان، پیتر اشنایدر اولین نویسنده آلمانی بود که عليه اين موضع پتر
نوشت: هاندکه دارد به تنهایی با جهان می‌جنگد، او در جست‌وجوي پاسخي تازه برای مسئولیت جنگ، جنایات جنگی و مجرمان است. اما انتخاب هاندكه انتقادات تندي را برانگيخت از انجمن قلم آمريكا و آلمان تا نويسندگان ديگر. جالب اينكه بيشتر مخالفان و منتقدان اين انتخاب به مواضع سياسي هاندكه اشاره مي‌كنند و تقريبا كسي ترديدي در قدرت قلم و جايگاه ادبي درخور او ندارد. انجمن قلم آمريكا، «پن» در بیانیه تندي نوشته است كه عموما درباره جوايز ادبي اظهارنظري نمي‌كند چون تصميمات سليقه‌اي و معيارها متفاوت‌اند. بااين‌وجود، موردِ پتر هاندكه يك استثنا است. پن مبهوت و گيج شده است به‌خاطر انتخاب نويسنده‌اي كه از صداي خود براي مخدوش‌كردن حقيقت استفاده و از عاملان نسل‌كشي جانبداري كرده است. بر اساس اساسنامه «پِن» ما موظف به مبارزه با نشر اكاذيب و تحريف حقيقت هستيم. اساسنامه ما را متعهد كرده است تا براي آرمان بشريِ صلح و برابري بنويسيم و بنابراين نمي‌پذیريم انتخاب و تقدير از نويسنده‌اي را كه از جنايات جنگي دفاع كرده است. از نظر انجمن قلم آمريكا جامعه ادبي در زمانه‌اي كه افزايش نژادپرستي، استبداد و تحريف حقيقت در سراسر جهان مسلط است، مستحقِ
انتخابي بهتر است. «پِن» در آخر افسوس و تاسف خود را از اين انتخاب آكادمي نوبل اعلام مي‌كند. انتخاب هاندکه طرفدارانی هم داشته است ازجمله رسانه‌های صربستان كه اين تصميم آکادمی نوبل را ستودند و هاندكه را «دوستی بزرگ» خواندند. اما در ميان منتقدانِ انتخاب هاندكه، نام‌هاي مطرحي هست ازجمله اسلاوي ژيژك كه گفته است پتر هاندکه در سال ۲۰۱۴ گفت که نوبل ادبیات باید تعطيل شود چون به شکلی کاذب ادبیات را بر صدر می‌نشاند، و همین که هاندکه برای این جایزه انتخاب شده نشان می‌دهد که حرفش درست بوده است!
علي‌اصغر حداد، از نخستين مترجماني كه آثاري از هاندكه را به فارسي برگردانده و اين نويسنده را به مخاطبان فارسي‌زبان شناسانده است، هاندكه را نويسنده‌اي مي‌داند که آثار قابل‌توجهي دارد. او درحال‌حاضر بالاي هفتاد سال سن دارد و نويسنده‌اي است كه كار نويسندگي را از دهه شصت آغاز كرده و امروز دست‌كم در بين نويسندگان آلماني‌زبان نويسنده‌اي پيشكسوت به شمار مي‌رود.