در نشست خبري مشترک با روحاني
عمران‌خان: نمي‌خواهيم شاهد درگيري ديگري در منطقه باشيم
شرق: نخست‌وزير پاکستان ديروز در تهران با رئيس‌جمهور ايران ديدار و گفت‌وگو کرد. عمران‌خان، در ميانه گمانه‌زني‌هايي به ايران آمد که سفر او را در راستاي ميانجيگري و رايزني براي کاهش تنش ميان ايران و عربستان سعودي از سويي و ايران و آمريکا از سوي ديگر مي‌ديدند. پايگاه اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري خبر داد روحاني در مجموعه سعدآباد به ميزباني عمران‌خان و مذاکرات دوجانبه با او پرداخته است.
عمران‌خان نشست خبري مشترکي با حسن روحاني داشت که در آن گفت: «دليل اصلي سفر من و هيئت همراه اين بود که نمي‌خواهيم درگيري جديدي در اين منطقه بروز کند». به گزارش ايرنا، عمران‌خان اشاره کرد: «اين سومين جلسه مبسوطي است که با شما برگزار کردم. اولی در آوريل ۲۰۱۹، دومي در نيويورک بود و جلسه کوتاهي هم در بيشکک -پايتخت قرقيزستان- داشتيم». او افزود: «پاکستان هنوز کمک‌هايي که ايران در سال ۱۹۶۵ در جنگ به پاکستان کرد، از ياد نبرده است». او همچنين گفت: «از حمايت‌هاي دولت ايران از مردم کشمير تشکر مي‌کنم».
عمران‌خان: مي‌خواهيم تسهيل‌کننده باشيم
نخست‌وزير پاکستان گفت: «دليل اصلي سفر من اين است که نمي‌خواهيم که درگيري جديدي در اين منطقه بروز کند، چراکه پاکستان در ۱۵سال گذشته از اين درگيري‌ها رنج برده است و ۷۰هزار تلفات را در جنگ عليه تروريسم داده است. همچنين مردم افغانستان و سوريه هنوز از تبعات تروريسم رنج مي‌برند؛ بنابراين نمي‌خواهيم شاهد درگيري ديگري در منطقه باشيم». عمران‌خان همچنين گفت ترامپ در نيويورک از او خواسته «تسهيل‌کننده ديالوگ» بين ايران و آمريکا باشد: «مي‌دانيم که سختي‌هايي در اين حوزه وجود دارد اما از هيچ تلاشي دريغ نمي‌کنيم که تحريم‌ها عليه ايران لغو شود و برجام دوباره به‌دست تمامي اعضاي آن امضا شود». نخست‌وزير پاکستان همچنين گفت: «ما علاقه‌مند هستيم به نقش خودمان به عنوان تسهيل‌کننده ادامه دهيم».
روحاني: به حسن نيت پاسخ شايسته مي‌دهيم
روحاني در اين نشست خبري، مباحث مطرح‌شده در اين سفر را ادامه مباحث نيويورک خواند. رئيس‌جمهور از ابراز نگراني نسبت به «امنيت نفت‌کش‌ها» با اشاره به حادثه جمعه براي نفت‌کش ايراني خبر داد و گفت: «سرنخ‌هايي را که در اين زمينه به دست آورديم، به نخست‌وزير پاکستان ارائه دادیم». او تأکيد کرد تحقيقات تا نتيجه نهايي ادامه خواهد داشت: «اينکه کشوري فکر کند مي‌تواند در منطقه ناامني ايجاد کند و پاسخي دريافت نکند، اشتباه محض خواهد بود». رئيس‌جمهوری همچنين گفت: «نخست‌وزير پاکستان بر اين نکته تأکيد داشتند که کليد حل‌وفصل مسئله، پايان‌يافتن جنگ يمن، آتش‌بس فوري و کمک به مردم يمن است». او ادامه داد: «دو کشور بر اين نکته تأکيد داريم که مسائل منطقه راه‌حل سياسي دارد و بايد از طريق گفت‌وگو مسائل ميان کشورها به حل‌وفصل نهايي برسد». او افزود: «به آقاي نخست‌وزير تأکيد کرديم هر گونه حسن نيت و کلام طيب پاسخ شايسته و طيبي خواهد داشت». رئيس‌جمهور با اشاره به «تروريسم اقتصادي» تحريم‌هاي آمريکا گفت درباره بازگشت برجام به روال سابق و اجرائي‌شدنش با عمران‌خان گفت‌وگو داشته و تأکيد کردیم براي حل مشکلات آمريکا بايد به برجام برگردد و تحريم‌ها
را بردارد. او با تشکر از سفر عمران‌خان تصريح کرد: «حسن نيت و تلاشي را که نخست‌وزير پاکستان براي حل‌وفصل مسائل منطقه با چهره‌اي گشاده دارند، ياري مي‌کنيم تا صلح و ثبات کامل به منطقه حساس ما برگردد». عمران‌خان که در روزهاي گذشته با مقامات عربستان سعودي ديدار و گفت‌وگو داشته است، بعد از ديدار با روحاني نيز سفر دوباره‌اي به رياض را در برنامه دارد. مقامات پاکستان در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل در اوايل مهر نيز با مقامات ايران و عربستان سعودي ديدار کرده بودند.
بررسی میانجیگری اسلام‌آباد بین تهران و ریاض در گفت‌وگو با فرزاد رمضانی‌بونش، تحلیلگر مسائل منطقه
عمران‌خان؛ نگران گسترش تنش به خاک پاکستان
از یک طرف، عمران‌خان دنباله‌ای از تماس‌ها و سفرها بین عربستان سعودی و ایران را در برنامه داشته است و گزارش‌هایی از انتقال پیام از سوی او منتشر شده است و از طرف دیگر، تهران، ریاض و اسلام‌آباد به اشکال مختلف اخباری را که به این شکل درباره وساطت منتشر شده‌اند رد کرده‌اند.
ماجرا چیست؟
اگر بخواهیم نگاهی به سفر عمران‌خان به تهران داشته باشیم و ببینیم این سفر در چه شرایطی انجام می‌شود، خواهیم دید که در ماه گذشته، دامنه تنش در روابط ایران و عربستان به بالاترین سطح خود رسیده است؛ به‌ویژه در بحث حمله پهپادی به آرامکو و پس از آن. سفر عمران‌خان به عربستان در چند هفته گذشته و بعد از سفر او به تهران، یکی از مهم‌ترین مباحث مدنظر پژوهشگران، تحلیلگران و رسانه‌ها بوده و از احتمال میانجیگری پاکستان در روابط ایران و عربستان گفته شده است؛ به‌ویژه در سفری که برای نشست مجمع عمومی سازمان ملل داشت، دیدارها و مذاکراتی با مقامات عرب و ایرانی داشته است. در وضعیت کنونی و دامنه تنش بین ایران و عربستان، پاکستان بیشترین روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی را با عربستان دارد و همسایه شرقی ایران با روابطی مناسب است و در این بین به دنبال برقراری توازنی در روابط بین ایران و عربستان بوده است. مهم‌ترین چالش سیاست خارجی عمران‌خان در دو سال گذشته و پس از به‌قدرت‌رسیدنش، نوع روابط با ایران و عربستان بوده است. بنابراین عربستان تلاش کرده است سطحی از روابط با ایران را حفظ کند و افزایش دهد و از سویی دامنه روابط خود با عربستان
را نیز افزایش دهد. در این بین، هم در تهران و هم در ریاض، خواسته‌هایی که در این بین مطرح شده با پاسخ کاملا مثبت مواجه نشده است. در این بین، عمران‌خان تلاش می‌کند کاهش تنش در روابط را در جهت منافع ژئوپلیتیکی، سیاسی و امنیتی پاکستان مدیریت کند. در بعد دیگر، آنچه مشخص است، این است که عمران‌خان تلاش می‌کند از کاهش تنش در روابط، در جهت پرستیژ پاکستان، هم در منطقه و هم در جهان استفاده کند. بعد دیگر این ماجرا هم در رقابت‌های داخلی پاکستان است که عمران‌خان سعی می‌کند از این روند در آنها استفاده کند و خودش را به عنوان بازیگری که توانسته است دامنه تنش بین جریان‌های هوادار داخل پاکستان و رقابت‌های نیابتی در این زمینه را کاهش دهد، نشان دهد. اگر موفق به میانجیگری و کاهش دامنه تنش‌ها شود، به نوعی این پیروزی هم برای خود عمران‌خان و هم برای پاکستان خواهد بود.
برنامه پاکستان برای این میانجیگری چیست؟ با چه گزینه‌ها و پیشنهادهایی به دنبال این وساطت است؟
ما چندان از گزینه‌ها خبر نداریم و پیشنهادهای آشکاری در این زمینه دیده نشده است؛ اما آنچه مشخص است، این است که در گام نخست، پاکستان معتقد است باید دامنه تنش بین عربستان و ایران را به اندازه‌ای کاهش دهد یا خنثی کند که در واقع پیامدهای منفی آن، دامنگیر اتباع پاکستان و منافع ژئوپلیتیکی، سیاسی و امنیتی پاکستان در منطقه نشود. در گام‌های بعدی پاکستانی‌ها معتقدند چنانچه این تنش کاهش پیدا کند، آنها هم می‌توانند روابط اقتصادی و سیاسی‌شان با ایران را گسترش دهند، بدون اینکه با اهرم فشار ریاض مواجه باشند. در بعد دیگر هم بتوانند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و منافع مالی و اقتصادی بیشتری از سوی عربستان دریافت کنند و به سود اقتصادی پاکستان هم شود. در نگاه فرصت و هزینه، پاکستانی‌ها معتقدند کاهش دامنه تنش‌ها در روابط از چندین محور و حوزه به نفع منافع سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی‌شان خواهد بود؛ بنابراین گام‌هایی در این‌باره برمی‌دارند، اما اینکه تهران یا ریاض چه شروطی در این میان خواهند داشت و آیا پاکستانی‌ها موفق خواهند شد به نتیجه برسند، بحث دیگری است. آنچه مشخص است، اینکه هم چراغ سبز از سوی ریاض نشان داده شده و هم ایران
اعلام کرده با میانجی و بدون میانجی حاضر است با عربستان گفت‌وگو کند. به نظر می‌رسد در حال حاضر در یکی از بهترین زمان‌ها برای کاهش دامنه تنش‌ها در وضعیت کنونی هستیم و اگر عمران‌خان بتواند با دیپلماسی مناسب در این زمینه پیش برود، می‌تواند از هر جهت منافع پاکستان را تأمین کند.
پاکستان چقدر توانایی و ظرفیت این میانجیگری را دارد؟
اگر به دامنه روابط بین پاکستان و این دو کشور نگاه کنیم، می‌بینیم عربستان از آغاز استقلال پاکستان یکی از مهم‌ترین حامیان سیاسی، اقتصادی، امنیتی و مالی این کشور بوده است و اسلام‌آباد کمک‌های اقتصادی و فرهنگی بسیاری از ریاض دریافت کرده است؛ بنابراین اگر قائل به مقایسه باشیم، روابط پاکستان و عربستان در سطح راهبردی بسیار بالاست. در بعد دیگر، پاکستان به عنوان همسایه شرقی ایران، روابط فرهنگی، سیاسی و دینی گسترده‌ای با ایران دارد، اما معتقد است می‌تواند روابط خودش با ایران را خیلی بیشتر از وضعیت کنونی گسترش دهد. در حوزه اقتصادی روابط ما بسیار پایین است و این فرصت وجود دارد که گسترش پیدا کند. در این وضعیت، به عنوان گزینه‌ای که با هر دو کشور روابط خوبی دارد، می‌تواند به‌عنوان یک میانجی خوب ایفای نقش کند و پیگیر کاهش تنش‌ها میان دو کشور باشد.
در صحبت‌هایتان اشاره کردید اما به‌طور مشخص‌تر می‌خواهم بپرسم پاکستان در این میان چه منافعی از این وساطت دنبال می‌کند و از طرف دیگر در شرایط فعلی در معرض چه خطرهایی است که با این میانجیگری به‌دنبال دورکردن آنها باشد؟
همان‌طورکه اشاره کردم، در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، ژئوپلیتیکی و امنیتی، در وضعیت کنونی، میانجیگری و کاهش تنش هم به نفع پاکستانی‌ها بهطورکلی تلقی می‌شود و هم به نفع حزب عمران‌خان در پاکستان. از زاویه دیگر، یکی از چیزهایی که مطرح است و در مراکز پژوهشی و تحلیل‌ها هم از آن صحبت شده این است که چنانچه تنش‌ها در روابط ایران و عربستان گسترش پیدا کند، ممکن است پاکستان منطقه جنگی نیابتی شود، بین جریان‌های متنوع هواخواه عربستان و هواداران منافع ایران در داخل پاکستان. ممکن است این جریان‌ها شکاف‌های شیعه و سنی را در این کشور فعال کنند و پاکستانی‌ها از این امر می‌ترسند. اقلیت شیعه گسترده‌ای داخل پاکستان هست. چنانچه جریان‌ها بخواهند شکاف ایجاد کنند، جریان‌های تندرو و نیز گروه‌هایی مثل داعش و گروه‌های افراطی ممکن است فعال شوند و مسلما امنیت ملی پاکستان ضربه خواهد خورد. پاکستانی‌ها معتقدند یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از چنین شرایطی، کمک به کاهش تنش‌هاست.
هم‌زمان با این سفرهای عمران‌خان و البته با پس‌زمینه تحرکات و سفرهای دیگر سران منطقه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز سفری به ریاض خواهد داشت. آیا این هم‌زمانی تأثیری در موفقیت تلاش‌های میانجیگرانه خواهد داشت؟
آنچه مشخص است این است که احتمال کاهش تنش‌ها و میانجیگری را افزایش می‌دهد. در واقع آقای پوتین و رهبران روسیه هم به‌دنبال منافع خودشان در این زمینه هستند. در وضعیت کنونی، روابط اقتصادی خودشان را دارند که با عربستان روبه‌گسترش است. نمی‌خواهند این روابط تحت تأثیر افزایش تنش در روابط ایران و عربستان قرار بگیرد. روس‌ها هم معتقدند افزایش گسترده تنش در وضعیت کنونی بین ایران و عربستان و بالارفتن احتمال وقوع درگیری، هرچند محدود، می‌تواند منافع روسیه را تحت‌تأثیر قرار دهد. در وضعیت کنونی، روس‌ها هم مایل هستند دامنه تنش‌ها کنترل شود.
بهطورکلی با این تلاش‌ها، چشم‌انداز روند تحولات در روابط ایران و عربستان سعودی را چگونه می‌بینید؟
اگر نگاهی به روند تحولات در هفته‌های اخیر و بعد از حمله به آرامکو داشته باشیم، بعد از افزایش تنشی که در این زمینه وجود دارد، به نظر می‌رسد مقامات سعودی دارند به این نتیجه می‌رسند که دمیدن در تنور افزایش تنش نمی‌تواند منافع آنها را تأمین کند. پاشنه آشیل آنها در این میان در حوزه‌هایی مثل انرژی و نفت و مسائل امنیتی است. در بعد دیگر، مسئله یمن و بحران‌های مشابه در منطقه مطرح هستند که در این زمینه‌ها هم عربستان با چالش روبه‌روست. جدا از اینها، بن‌سلمان با نوعی فشار از سوی لایه‌های درونی ساختار حکومت سعودی هم مواجه است. آنها هم معتقدند بن‌سلمان در این زمینه نگاهی داشته که بیش‌ازحد مایل به گسترش دامنه تنش‌ها بوده است؛ بنابراین مجموعه این دلایل از یک سو و نوع نگاه تجاری ترامپ به عربستان در این زمینه و این نکته که آمریکا فقط تا حدی حاضر است به عربستان یاری برساند، هیئت حاکمه عربستان سعودی را به این نتیجه رسانده که کاستن از دامنه تنش با ایران مقدور است. شاید این نقطه عطفی است که در آن مقامات عربستان باید دامنه تنش در روابط با ایران را بکاهند، چراکه عربستان متوجه شده است در حوزه بین‌المللی بازیگر عمده‌ای وجود ندارد
که در احتمال گسترش تنش‌ها، حمایت گسترده نظامی و دفاعی از عربستان در مقابل ایران نقش ایفا کند.
شرق: نخست‌وزير پاکستان ديروز در تهران با رئيس‌جمهور ايران ديدار و گفت‌وگو کرد. عمران‌خان، در ميانه گمانه‌زني‌هايي به ايران آمد که سفر او را در راستاي ميانجيگري و رايزني براي کاهش تنش ميان ايران و عربستان سعودي از سويي و ايران و آمريکا از سوي ديگر مي‌ديدند. پايگاه اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري خبر داد روحاني در مجموعه سعدآباد به ميزباني عمران‌خان و مذاکرات دوجانبه با او پرداخته است.
عمران‌خان نشست خبري مشترکي با حسن روحاني داشت که در آن گفت: «دليل اصلي سفر من و هيئت همراه اين بود که نمي‌خواهيم درگيري جديدي در اين منطقه بروز کند». به گزارش ايرنا، عمران‌خان اشاره کرد: «اين سومين جلسه مبسوطي است که با شما برگزار کردم. اولی در آوريل ۲۰۱۹، دومي در نيويورک بود و جلسه کوتاهي هم در بيشکک -پايتخت قرقيزستان- داشتيم». او افزود: «پاکستان هنوز کمک‌هايي که ايران در سال ۱۹۶۵ در جنگ به پاکستان کرد، از ياد نبرده است». او همچنين گفت: «از حمايت‌هاي دولت ايران از مردم کشمير تشکر مي‌کنم».
عمران‌خان: مي‌خواهيم تسهيل‌کننده باشيم
نخست‌وزير پاکستان گفت: «دليل اصلي سفر من اين است که نمي‌خواهيم که درگيري جديدي در اين منطقه بروز کند، چراکه پاکستان در ۱۵سال گذشته از اين درگيري‌ها رنج برده است و ۷۰هزار تلفات را در جنگ عليه تروريسم داده است. همچنين مردم افغانستان و سوريه هنوز از تبعات تروريسم رنج مي‌برند؛ بنابراين نمي‌خواهيم شاهد درگيري ديگري در منطقه باشيم». عمران‌خان همچنين گفت ترامپ در نيويورک از او خواسته «تسهيل‌کننده ديالوگ» بين ايران و آمريکا باشد: «مي‌دانيم که سختي‌هايي در اين حوزه وجود دارد اما از هيچ تلاشي دريغ نمي‌کنيم که تحريم‌ها عليه ايران لغو شود و برجام دوباره به‌دست تمامي اعضاي آن امضا شود». نخست‌وزير پاکستان همچنين گفت: «ما علاقه‌مند هستيم به نقش خودمان به عنوان تسهيل‌کننده ادامه دهيم».
روحاني: به حسن نيت پاسخ شايسته مي‌دهيم
روحاني در اين نشست خبري، مباحث مطرح‌شده در اين سفر را ادامه مباحث نيويورک خواند. رئيس‌جمهور از ابراز نگراني نسبت به «امنيت نفت‌کش‌ها» با اشاره به حادثه جمعه براي نفت‌کش ايراني خبر داد و گفت: «سرنخ‌هايي را که در اين زمينه به دست آورديم، به نخست‌وزير پاکستان ارائه دادیم». او تأکيد کرد تحقيقات تا نتيجه نهايي ادامه خواهد داشت: «اينکه کشوري فکر کند مي‌تواند در منطقه ناامني ايجاد کند و پاسخي دريافت نکند، اشتباه محض خواهد بود». رئيس‌جمهوری همچنين گفت: «نخست‌وزير پاکستان بر اين نکته تأکيد داشتند که کليد حل‌وفصل مسئله، پايان‌يافتن جنگ يمن، آتش‌بس فوري و کمک به مردم يمن است». او ادامه داد: «دو کشور بر اين نکته تأکيد داريم که مسائل منطقه راه‌حل سياسي دارد و بايد از طريق گفت‌وگو مسائل ميان کشورها به حل‌وفصل نهايي برسد». او افزود: «به آقاي نخست‌وزير تأکيد کرديم هر گونه حسن نيت و کلام طيب پاسخ شايسته و طيبي خواهد داشت». رئيس‌جمهور با اشاره به «تروريسم اقتصادي» تحريم‌هاي آمريکا گفت درباره بازگشت برجام به روال سابق و اجرائي‌شدنش با عمران‌خان گفت‌وگو داشته و تأکيد کردیم براي حل مشکلات آمريکا بايد به برجام برگردد و تحريم‌ها
را بردارد. او با تشکر از سفر عمران‌خان تصريح کرد: «حسن نيت و تلاشي را که نخست‌وزير پاکستان براي حل‌وفصل مسائل منطقه با چهره‌اي گشاده دارند، ياري مي‌کنيم تا صلح و ثبات کامل به منطقه حساس ما برگردد». عمران‌خان که در روزهاي گذشته با مقامات عربستان سعودي ديدار و گفت‌وگو داشته است، بعد از ديدار با روحاني نيز سفر دوباره‌اي به رياض را در برنامه دارد. مقامات پاکستان در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل در اوايل مهر نيز با مقامات ايران و عربستان سعودي ديدار کرده بودند.
بررسی میانجیگری اسلام‌آباد بین تهران و ریاض در گفت‌وگو با فرزاد رمضانی‌بونش، تحلیلگر مسائل منطقه
عمران‌خان؛ نگران گسترش تنش به خاک پاکستان
از یک طرف، عمران‌خان دنباله‌ای از تماس‌ها و سفرها بین عربستان سعودی و ایران را در برنامه داشته است و گزارش‌هایی از انتقال پیام از سوی او منتشر شده است و از طرف دیگر، تهران، ریاض و اسلام‌آباد به اشکال مختلف اخباری را که به این شکل درباره وساطت منتشر شده‌اند رد کرده‌اند.
ماجرا چیست؟
اگر بخواهیم نگاهی به سفر عمران‌خان به تهران داشته باشیم و ببینیم این سفر در چه شرایطی انجام می‌شود، خواهیم دید که در ماه گذشته، دامنه تنش در روابط ایران و عربستان به بالاترین سطح خود رسیده است؛ به‌ویژه در بحث حمله پهپادی به آرامکو و پس از آن. سفر عمران‌خان به عربستان در چند هفته گذشته و بعد از سفر او به تهران، یکی از مهم‌ترین مباحث مدنظر پژوهشگران، تحلیلگران و رسانه‌ها بوده و از احتمال میانجیگری پاکستان در روابط ایران و عربستان گفته شده است؛ به‌ویژه در سفری که برای نشست مجمع عمومی سازمان ملل داشت، دیدارها و مذاکراتی با مقامات عرب و ایرانی داشته است. در وضعیت کنونی و دامنه تنش بین ایران و عربستان، پاکستان بیشترین روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی را با عربستان دارد و همسایه شرقی ایران با روابطی مناسب است و در این بین به دنبال برقراری توازنی در روابط بین ایران و عربستان بوده است. مهم‌ترین چالش سیاست خارجی عمران‌خان در دو سال گذشته و پس از به‌قدرت‌رسیدنش، نوع روابط با ایران و عربستان بوده است. بنابراین عربستان تلاش کرده است سطحی از روابط با ایران را حفظ کند و افزایش دهد و از سویی دامنه روابط خود با عربستان
را نیز افزایش دهد. در این بین، هم در تهران و هم در ریاض، خواسته‌هایی که در این بین مطرح شده با پاسخ کاملا مثبت مواجه نشده است. در این بین، عمران‌خان تلاش می‌کند کاهش تنش در روابط را در جهت منافع ژئوپلیتیکی، سیاسی و امنیتی پاکستان مدیریت کند. در بعد دیگر، آنچه مشخص است، این است که عمران‌خان تلاش می‌کند از کاهش تنش در روابط، در جهت پرستیژ پاکستان، هم در منطقه و هم در جهان استفاده کند. بعد دیگر این ماجرا هم در رقابت‌های داخلی پاکستان است که عمران‌خان سعی می‌کند از این روند در آنها استفاده کند و خودش را به عنوان بازیگری که توانسته است دامنه تنش بین جریان‌های هوادار داخل پاکستان و رقابت‌های نیابتی در این زمینه را کاهش دهد، نشان دهد. اگر موفق به میانجیگری و کاهش دامنه تنش‌ها شود، به نوعی این پیروزی هم برای خود عمران‌خان و هم برای پاکستان خواهد بود.
برنامه پاکستان برای این میانجیگری چیست؟ با چه گزینه‌ها و پیشنهادهایی به دنبال این وساطت است؟
ما چندان از گزینه‌ها خبر نداریم و پیشنهادهای آشکاری در این زمینه دیده نشده است؛ اما آنچه مشخص است، این است که در گام نخست، پاکستان معتقد است باید دامنه تنش بین عربستان و ایران را به اندازه‌ای کاهش دهد یا خنثی کند که در واقع پیامدهای منفی آن، دامنگیر اتباع پاکستان و منافع ژئوپلیتیکی، سیاسی و امنیتی پاکستان در منطقه نشود. در گام‌های بعدی پاکستانی‌ها معتقدند چنانچه این تنش کاهش پیدا کند، آنها هم می‌توانند روابط اقتصادی و سیاسی‌شان با ایران را گسترش دهند، بدون اینکه با اهرم فشار ریاض مواجه باشند. در بعد دیگر هم بتوانند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و منافع مالی و اقتصادی بیشتری از سوی عربستان دریافت کنند و به سود اقتصادی پاکستان هم شود. در نگاه فرصت و هزینه، پاکستانی‌ها معتقدند کاهش دامنه تنش‌ها در روابط از چندین محور و حوزه به نفع منافع سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی‌شان خواهد بود؛ بنابراین گام‌هایی در این‌باره برمی‌دارند، اما اینکه تهران یا ریاض چه شروطی در این میان خواهند داشت و آیا پاکستانی‌ها موفق خواهند شد به نتیجه برسند، بحث دیگری است. آنچه مشخص است، اینکه هم چراغ سبز از سوی ریاض نشان داده شده و هم ایران
اعلام کرده با میانجی و بدون میانجی حاضر است با عربستان گفت‌وگو کند. به نظر می‌رسد در حال حاضر در یکی از بهترین زمان‌ها برای کاهش دامنه تنش‌ها در وضعیت کنونی هستیم و اگر عمران‌خان بتواند با دیپلماسی مناسب در این زمینه پیش برود، می‌تواند از هر جهت منافع پاکستان را تأمین کند.
پاکستان چقدر توانایی و ظرفیت این میانجیگری را دارد؟
اگر به دامنه روابط بین پاکستان و این دو کشور نگاه کنیم، می‌بینیم عربستان از آغاز استقلال پاکستان یکی از مهم‌ترین حامیان سیاسی، اقتصادی، امنیتی و مالی این کشور بوده است و اسلام‌آباد کمک‌های اقتصادی و فرهنگی بسیاری از ریاض دریافت کرده است؛ بنابراین اگر قائل به مقایسه باشیم، روابط پاکستان و عربستان در سطح راهبردی بسیار بالاست. در بعد دیگر، پاکستان به عنوان همسایه شرقی ایران، روابط فرهنگی، سیاسی و دینی گسترده‌ای با ایران دارد، اما معتقد است می‌تواند روابط خودش با ایران را خیلی بیشتر از وضعیت کنونی گسترش دهد. در حوزه اقتصادی روابط ما بسیار پایین است و این فرصت وجود دارد که گسترش پیدا کند. در این وضعیت، به عنوان گزینه‌ای که با هر دو کشور روابط خوبی دارد، می‌تواند به‌عنوان یک میانجی خوب ایفای نقش کند و پیگیر کاهش تنش‌ها میان دو کشور باشد.
در صحبت‌هایتان اشاره کردید اما به‌طور مشخص‌تر می‌خواهم بپرسم پاکستان در این میان چه منافعی از این وساطت دنبال می‌کند و از طرف دیگر در شرایط فعلی در معرض چه خطرهایی است که با این میانجیگری به‌دنبال دورکردن آنها باشد؟
همان‌طورکه اشاره کردم، در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، ژئوپلیتیکی و امنیتی، در وضعیت کنونی، میانجیگری و کاهش تنش هم به نفع پاکستانی‌ها بهطورکلی تلقی می‌شود و هم به نفع حزب عمران‌خان در پاکستان. از زاویه دیگر، یکی از چیزهایی که مطرح است و در مراکز پژوهشی و تحلیل‌ها هم از آن صحبت شده این است که چنانچه تنش‌ها در روابط ایران و عربستان گسترش پیدا کند، ممکن است پاکستان منطقه جنگی نیابتی شود، بین جریان‌های متنوع هواخواه عربستان و هواداران منافع ایران در داخل پاکستان. ممکن است این جریان‌ها شکاف‌های شیعه و سنی را در این کشور فعال کنند و پاکستانی‌ها از این امر می‌ترسند. اقلیت شیعه گسترده‌ای داخل پاکستان هست. چنانچه جریان‌ها بخواهند شکاف ایجاد کنند، جریان‌های تندرو و نیز گروه‌هایی مثل داعش و گروه‌های افراطی ممکن است فعال شوند و مسلما امنیت ملی پاکستان ضربه خواهد خورد. پاکستانی‌ها معتقدند یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از چنین شرایطی، کمک به کاهش تنش‌هاست.
هم‌زمان با این سفرهای عمران‌خان و البته با پس‌زمینه تحرکات و سفرهای دیگر سران منطقه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز سفری به ریاض خواهد داشت. آیا این هم‌زمانی تأثیری در موفقیت تلاش‌های میانجیگرانه خواهد داشت؟
آنچه مشخص است این است که احتمال کاهش تنش‌ها و میانجیگری را افزایش می‌دهد. در واقع آقای پوتین و رهبران روسیه هم به‌دنبال منافع خودشان در این زمینه هستند. در وضعیت کنونی، روابط اقتصادی خودشان را دارند که با عربستان روبه‌گسترش است. نمی‌خواهند این روابط تحت تأثیر افزایش تنش در روابط ایران و عربستان قرار بگیرد. روس‌ها هم معتقدند افزایش گسترده تنش در وضعیت کنونی بین ایران و عربستان و بالارفتن احتمال وقوع درگیری، هرچند محدود، می‌تواند منافع روسیه را تحت‌تأثیر قرار دهد. در وضعیت کنونی، روس‌ها هم مایل هستند دامنه تنش‌ها کنترل شود.
بهطورکلی با این تلاش‌ها، چشم‌انداز روند تحولات در روابط ایران و عربستان سعودی را چگونه می‌بینید؟
اگر نگاهی به روند تحولات در هفته‌های اخیر و بعد از حمله به آرامکو داشته باشیم، بعد از افزایش تنشی که در این زمینه وجود دارد، به نظر می‌رسد مقامات سعودی دارند به این نتیجه می‌رسند که دمیدن در تنور افزایش تنش نمی‌تواند منافع آنها را تأمین کند. پاشنه آشیل آنها در این میان در حوزه‌هایی مثل انرژی و نفت و مسائل امنیتی است. در بعد دیگر، مسئله یمن و بحران‌های مشابه در منطقه مطرح هستند که در این زمینه‌ها هم عربستان با چالش روبه‌روست. جدا از اینها، بن‌سلمان با نوعی فشار از سوی لایه‌های درونی ساختار حکومت سعودی هم مواجه است. آنها هم معتقدند بن‌سلمان در این زمینه نگاهی داشته که بیش‌ازحد مایل به گسترش دامنه تنش‌ها بوده است؛ بنابراین مجموعه این دلایل از یک سو و نوع نگاه تجاری ترامپ به عربستان در این زمینه و این نکته که آمریکا فقط تا حدی حاضر است به عربستان یاری برساند، هیئت حاکمه عربستان سعودی را به این نتیجه رسانده که کاستن از دامنه تنش با ایران مقدور است. شاید این نقطه عطفی است که در آن مقامات عربستان باید دامنه تنش در روابط با ایران را بکاهند، چراکه عربستان متوجه شده است در حوزه بین‌المللی بازیگر عمده‌ای وجود ندارد
که در احتمال گسترش تنش‌ها، حمایت گسترده نظامی و دفاعی از عربستان در مقابل ایران نقش ایفا کند.