زرد‌زخم‌ها را در مدارس پنهان نکنيد
دکتر حميدرضا بيکي. متخصص داخلي
با بازگشايي مدارس بحث شپش در بين خانواده‌ها و به‌ویژه خانواده‌هايي که فرزندان دختر دبستاني دارند، داغ مي‌شود. اين موضوع به دليل سفرهاي تابستاني به روستاها يا سفرهاي برون‌استاني و حضور در اماکني مانند هتل‌ها و مسافرخانه‌هاست که بعضا بهداشت عمومي و حتي فردي در آنها به‌طور کامل رعايت نمي‌شود. همچنين از دلايل ديگر شيوع شپش در پاييز و به‌ویژه در مهرماه، تجمع يک‌باره دانش‌آموزان در مدارس و نيز ازدياد لباس‌هايي نظير کاپشن و گرم‌کن در اين فصل از سال است. شپش يا پديکلوز هرساله در آغاز سال تحصيلي در مدارس به يک معضل تبديل مي‌شود. اين مسئله ناشي از عدم رعايت نکات بهداشتي توسط خانواده‌ها و دانش‌آموزان است. هرچند ماجراي ديده‌شدن شپش در ميان دانش‌آموزان و در مدارس و مهدکودک‌ها، موضوع جديدي نيست و به گفته وزارت بهداشت، اين موضوع شيوع بالايي ندارد و کمتر از ١٠درصد دانش‌آموزان با اين مشکل مواجه هستند؛ با‌اين‌همه گزارش‌هاي زيادي از ابتلاي دانش‌آموزان در مدارس و کودکان در مهد‌هاي کودک به شپش وجود دارد، گزارش‌هايي که نشان مي‌دهد اين انگل در شهر‌هاي مختلف ديده مي‌شود.
مدرسه يکي از مکان‌هايي است که افراد خردسال زيادي در آن جمع مي‌شوند و چندين ساعت در کنار هم هستند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد شيوع اين انگل در ميان دانش‌آموزان دوره ابتدايي و به‌ويژه در ميان دختران بالاتر از ساير مقطع‌هاست؛ همين موضوع نشان مي‌دهد که دانش‌آموزان خردسال، به دليل بي‌توجهي به موارد بهداشت عمومي در مدارس، بيشتر از سايرين گرفتار مي‌شوند و دختران به دليل ارتباط نزديک‌تري که باهم دارند، بيشترين آمار مبتلايان را دارند. شپش حشره‌اي است که به‌دنبال تماس‌هاي نزديک بين‌فردي يا هنگامي که افراد خانواده در فصل زمستان براي تأمين گرما لباس‌هاي بيشتري مي‌پوشند و به‌صورت دسته‌جمعي زندگي مي‌کنند، از شخصي به شخص ديگر منتقل مي‌شود. شپش براي جامعه يا طبقه اجتماعي خاصي نيست و تمام افراد جامعه را (به‌ویژه در اپيدمي‌ها) مبتلا مي‌کند. شپش پوست را مي‌گزد و خون را خورده و ايجاد خارش و سوزش مي‌کند و به‌دنبال خاراندن پوست عوارض گوناگوني مانند زردزخم ايجاد مي‌شود.
شپش، حشره‌اي کوچک، بدون بال و خون‌خوار است و مي‌تواند سر، تن و ناحيه جنسي را در انسان آلوده کند. تخم شپش رشک نام دارد و بيضي‌شکل و سفيد‌رنگ و به اندازه ته‌سنجاق است و برحسب نوع به مو و درز لباس‌ها مي‌چسبد. در خيلي موارد، علائمي براي تشخيص شپش در فرد وجود ندارد. علامت کلاسيک شپش در فرد آلوده خارش است؛ خارش در پشت گوش‌ها و لابهلاي موها. زماني که شدت خارش زياد شود، پوست خراشيده مي‌شود. عفونت باکتريايي، قرمزي و ترشح در محل خراشيده‌شده و بزرگ‌شدن غدد لنفاوي در گردن و پشت گوش نیز از این موارد است.
انواع شپش
سه نوع شپش وجود دارد؛ شپش سر، شپش بدن و شپش عانه. از راه‌هاي انتقال شپش سر مي‌توان به انتقال مستقيم و غيرمستقيم اشاره کرد. در انتقال مستقيم، تماس مستقيم با فرد آلوده موجب انتقال شپش مي‌شود و در حالت غيرمستقيم تماس با اشياي آلوده‌اي مانند حوله، شانه، کلاه، روسري، مقنعه، چادر نماز و متکا که ممکن است به‌طور مشترک مورد استفاده قرار بگيرند يا در يک جا روي هم قرار داده شوند، موجب انتقال مي‌شود. شپش سر و تخم‌هاي آن معمولا در لابهلاي موها و روي پوست سر به‌ویژه در نواحي پشت گوش و پس سر ديده مي‌شود اما در شرايط آلودگي شديد در تمام پوست سر و حتي محاسن و ديگر بخش‌هاي مودار بدن ممکن است ديده شود. رنگ شپش سر، سفيد خاکستري است. شپش خود را محکم به تارمو مي‌چسباند و به خونخواري ادامه مي‌دهد. اين شپش تخمش (رشک) را در ناحيه قاعده ساقه مو در محل خروج ساقه مو از فوليکول مي‌چسباند و انتقال شپش سر عمدتا در اثر تماس با اشياي آلوده نظير حوله، شانه، کلاه، روسري، متکا، لباس‌هاي خواب و... است که به‌طور مشترک استفاده مي‌شوند. شپش مي‌تواند از طريق صندلي‌هاي سالن‌هاي اجتماعات، کلاس‌ها، وسايل نقليه عمومي و کمدهاي لباس حمام‌هاي عمومي و
استخرها نيز منتقل شود. شپش سر ممکن است با شوره و پوسته‌ريزي اشتباه گرفته شود، به همين خاطر پيشنهاد مي‌شود در صورت خارش شديد مو به پزشک يا درمانگر مراجعه شود. خارش شديد پوست به‌علت تلقيح ماده بزاقي و مواد دفعي شپش به زير پوست، بروز عفونت‌هاي ثانويه باکتريال به‌دنبال خاراندن زياد پوست مثل زردزخم و از همه بدتر کلافگي و خستگي و بي‌خوابي به‌دنبال خارش زياد از عوارض اين بيماري است. شست‌وشوي مرتب سر با صابون و شامپو و آب گرم تعداد شپش‌هاي بالغ را کاهش مي‌دهد. فراورده پرمترين يک درصد به‌عنوان داروي انتخابي درمان توصيه مي‌شود. اين دارو به شکل شامپو، محلول سرشوي، پودر، لوسيون و کرم در بازار موجود است. براي استفاده از پرمترين ابتدا بايد موها را با آب مرطوب و سپس با شامپو يا سرشوي يک‌درصد کاملا آغشته کرد. براي اينکه دارو به کف سر و ساقه موها ماليده و ماساژ داده شود، بهتر است از شانه‌هاي موجود در جعبه استفاده کرد و پس از 10 دقيقه سر و موها را با آب فراوان شست. کوتاه‌کردن موها براي تسهيل شانه‌کردن و رشک‌زدايي از تخم شپش بسيار مؤثر است.
راهکار
مهم‌ترين راه انتقال شپش، تماس فرد به فرد است، بنابراين رعايت این موارد توصیه می‌شود:
رعايت بهداشت فردي (استحمام مرتب، عدم استفاده از وسايل شخصي ديگران).
دانش‌آموزان از مقنعه يکديگر استفاده نکنند.
افراد از وسايل شخصي يکديگر مانند شانه، حوله و ... استفاده نکنند.
فرد آلوده، تمام ملحفه، روبالشي و لباس‌هاي خود را يا بجوشاند يا با درجه حرارت بالا اتو کند.
از شامپوها و لوسيون‌هاي ضدشپش استفاده شود؛ گاهي اوقات براي رشک‌زدايي، موها را آغشته به سرکه مي‌کنند که اين کار باعث سريع‌تر جداشدن رشک مي‌شود.
با بازگشايي مدارس بحث شپش در بين خانواده‌ها و به‌ویژه خانواده‌هايي که فرزندان دختر دبستاني دارند، داغ مي‌شود. اين موضوع به دليل سفرهاي تابستاني به روستاها يا سفرهاي برون‌استاني و حضور در اماکني مانند هتل‌ها و مسافرخانه‌هاست که بعضا بهداشت عمومي و حتي فردي در آنها به‌طور کامل رعايت نمي‌شود. همچنين از دلايل ديگر شيوع شپش در پاييز و به‌ویژه در مهرماه، تجمع يک‌باره دانش‌آموزان در مدارس و نيز ازدياد لباس‌هايي نظير کاپشن و گرم‌کن در اين فصل از سال است. شپش يا پديکلوز هرساله در آغاز سال تحصيلي در مدارس به يک معضل تبديل مي‌شود. اين مسئله ناشي از عدم رعايت نکات بهداشتي توسط خانواده‌ها و دانش‌آموزان است. هرچند ماجراي ديده‌شدن شپش در ميان دانش‌آموزان و در مدارس و مهدکودک‌ها، موضوع جديدي نيست و به گفته وزارت بهداشت، اين موضوع شيوع بالايي ندارد و کمتر از ١٠درصد دانش‌آموزان با اين مشکل مواجه هستند؛ با‌اين‌همه گزارش‌هاي زيادي از ابتلاي دانش‌آموزان در مدارس و کودکان در مهد‌هاي کودک به شپش وجود دارد، گزارش‌هايي که نشان مي‌دهد اين انگل در شهر‌هاي مختلف ديده مي‌شود.
مدرسه يکي از مکان‌هايي است که افراد خردسال زيادي در آن جمع مي‌شوند و چندين ساعت در کنار هم هستند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد شيوع اين انگل در ميان دانش‌آموزان دوره ابتدايي و به‌ويژه در ميان دختران بالاتر از ساير مقطع‌هاست؛ همين موضوع نشان مي‌دهد که دانش‌آموزان خردسال، به دليل بي‌توجهي به موارد بهداشت عمومي در مدارس، بيشتر از سايرين گرفتار مي‌شوند و دختران به دليل ارتباط نزديک‌تري که باهم دارند، بيشترين آمار مبتلايان را دارند. شپش حشره‌اي است که به‌دنبال تماس‌هاي نزديک بين‌فردي يا هنگامي که افراد خانواده در فصل زمستان براي تأمين گرما لباس‌هاي بيشتري مي‌پوشند و به‌صورت دسته‌جمعي زندگي مي‌کنند، از شخصي به شخص ديگر منتقل مي‌شود. شپش براي جامعه يا طبقه اجتماعي خاصي نيست و تمام افراد جامعه را (به‌ویژه در اپيدمي‌ها) مبتلا مي‌کند. شپش پوست را مي‌گزد و خون را خورده و ايجاد خارش و سوزش مي‌کند و به‌دنبال خاراندن پوست عوارض گوناگوني مانند زردزخم ايجاد مي‌شود.
شپش، حشره‌اي کوچک، بدون بال و خون‌خوار است و مي‌تواند سر، تن و ناحيه جنسي را در انسان آلوده کند. تخم شپش رشک نام دارد و بيضي‌شکل و سفيد‌رنگ و به اندازه ته‌سنجاق است و برحسب نوع به مو و درز لباس‌ها مي‌چسبد. در خيلي موارد، علائمي براي تشخيص شپش در فرد وجود ندارد. علامت کلاسيک شپش در فرد آلوده خارش است؛ خارش در پشت گوش‌ها و لابهلاي موها. زماني که شدت خارش زياد شود، پوست خراشيده مي‌شود. عفونت باکتريايي، قرمزي و ترشح در محل خراشيده‌شده و بزرگ‌شدن غدد لنفاوي در گردن و پشت گوش نیز از این موارد است.
انواع شپش
سه نوع شپش وجود دارد؛ شپش سر، شپش بدن و شپش عانه. از راه‌هاي انتقال شپش سر مي‌توان به انتقال مستقيم و غيرمستقيم اشاره کرد. در انتقال مستقيم، تماس مستقيم با فرد آلوده موجب انتقال شپش مي‌شود و در حالت غيرمستقيم تماس با اشياي آلوده‌اي مانند حوله، شانه، کلاه، روسري، مقنعه، چادر نماز و متکا که ممکن است به‌طور مشترک مورد استفاده قرار بگيرند يا در يک جا روي هم قرار داده شوند، موجب انتقال مي‌شود. شپش سر و تخم‌هاي آن معمولا در لابهلاي موها و روي پوست سر به‌ویژه در نواحي پشت گوش و پس سر ديده مي‌شود اما در شرايط آلودگي شديد در تمام پوست سر و حتي محاسن و ديگر بخش‌هاي مودار بدن ممکن است ديده شود. رنگ شپش سر، سفيد خاکستري است. شپش خود را محکم به تارمو مي‌چسباند و به خونخواري ادامه مي‌دهد. اين شپش تخمش (رشک) را در ناحيه قاعده ساقه مو در محل خروج ساقه مو از فوليکول مي‌چسباند و انتقال شپش سر عمدتا در اثر تماس با اشياي آلوده نظير حوله، شانه، کلاه، روسري، متکا، لباس‌هاي خواب و... است که به‌طور مشترک استفاده مي‌شوند. شپش مي‌تواند از طريق صندلي‌هاي سالن‌هاي اجتماعات، کلاس‌ها، وسايل نقليه عمومي و کمدهاي لباس حمام‌هاي عمومي و
استخرها نيز منتقل شود. شپش سر ممکن است با شوره و پوسته‌ريزي اشتباه گرفته شود، به همين خاطر پيشنهاد مي‌شود در صورت خارش شديد مو به پزشک يا درمانگر مراجعه شود. خارش شديد پوست به‌علت تلقيح ماده بزاقي و مواد دفعي شپش به زير پوست، بروز عفونت‌هاي ثانويه باکتريال به‌دنبال خاراندن زياد پوست مثل زردزخم و از همه بدتر کلافگي و خستگي و بي‌خوابي به‌دنبال خارش زياد از عوارض اين بيماري است. شست‌وشوي مرتب سر با صابون و شامپو و آب گرم تعداد شپش‌هاي بالغ را کاهش مي‌دهد. فراورده پرمترين يک درصد به‌عنوان داروي انتخابي درمان توصيه مي‌شود. اين دارو به شکل شامپو، محلول سرشوي، پودر، لوسيون و کرم در بازار موجود است. براي استفاده از پرمترين ابتدا بايد موها را با آب مرطوب و سپس با شامپو يا سرشوي يک‌درصد کاملا آغشته کرد. براي اينکه دارو به کف سر و ساقه موها ماليده و ماساژ داده شود، بهتر است از شانه‌هاي موجود در جعبه استفاده کرد و پس از 10 دقيقه سر و موها را با آب فراوان شست. کوتاه‌کردن موها براي تسهيل شانه‌کردن و رشک‌زدايي از تخم شپش بسيار مؤثر است.
راهکار
مهم‌ترين راه انتقال شپش، تماس فرد به فرد است، بنابراين رعايت این موارد توصیه می‌شود:
رعايت بهداشت فردي (استحمام مرتب، عدم استفاده از وسايل شخصي ديگران).
دانش‌آموزان از مقنعه يکديگر استفاده نکنند.
افراد از وسايل شخصي يکديگر مانند شانه، حوله و ... استفاده نکنند.
فرد آلوده، تمام ملحفه، روبالشي و لباس‌هاي خود را يا بجوشاند يا با درجه حرارت بالا اتو کند.
از شامپوها و لوسيون‌هاي ضدشپش استفاده شود؛ گاهي اوقات براي رشک‌زدايي، موها را آغشته به سرکه مي‌کنند که اين کار باعث سريع‌تر جداشدن رشک مي‌شود.