|

اثرات بیولوژیک امواج الکترو مغناطیس بر بدن انسان

دکتر علیرضا مهدی زاده . عضو هیات علمی دانشگاه

فناوری‌های نوین توانسته‌اند بسیاری از مشکلات زندگی انسان امروز را حل کنند. با این حال برخی از این فناوری‌ها در کنار کاربردها و مزایای بسیار خود، دارای جنبه های منفی بوده و می‌توانند بر سلامتی مصرف کنندگان تاثیرات منفی برجای گذارند. امواج الکترومغناطیسی کاربردهای وسیعی در زندگی امروزی انسان ها دارند و در اماکن مسکونی، آموزشی، تجاری، درمانی و صنعتی بسیار استفاده می شوند و به همین دلیل معمولا افراد برای مدت های طولانی در معرض این امواج قرار دارند.
به همین دلیل پژوهش‌های گوناگونی جهت کشف چگونگی تأثیرگذاری امواج الکترومغناطیسی بر چرخه بیولوژیکی انسان در نقاط مختلف دنیا در جریان است که در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، امواج الکترومغناطیسی می توانند تاثیرات نامطلوبی را بر بدن انسان و حتی بر حیوانات و گیاهان برجای گذارند و لکن استفاده صحیح از این امواج و رعایت استانداردها و اصول ایمنی، مضرات و خطرات ناخواسته امواج رادیویی ومایکروویو را از بین خواهد رفت.
زندگی انسان امروزی بیش از هر زمان دیگری به امواج الکترومغناطیسی گره خورده است. کاربردهای گسترده ای که این امواج در اماکن مسکونی، آموزشی، صنعتی، پزشکی و ... دارند، باعث شده تا بدن افراد جامعه و حتی گیاهان و حیوانات، نسبت به گذشته در معرض تابش بیشتر و طولانی مدت تری از این امواج قرار گیرد. به همین دلیل است که امواج الکترومغناطیسی دسته جدیدی از آلاینده‌های محیطی محسوب شده و نگرانی‌هایی را در مورد اثرات تابش‌های الکترومغناطیسی بر روی سیستم های بیولوژیکی بوجود آورده اند. این موضوع به نوبه خود سبب جلب توجه دانشمندان گوناگونی در نقاط مختلف جهان شده است تا در مورد عوارض احتمالی استفاده از این امواج و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آنها پژوهش هایی را به انجام رسانند. تقریبا مجموعه این پژوهش ها براین تاکید دارند که فناوری های مبتنی بر امواج الکترومغناطیسی ضمن اینکه به همراه خود مزایای زیادی را به ارمغان آورده اند، لکن مشابه خیلی از پدیده ها و فناوری های دیگر، در صورتی که درست استفاده نشوند می توانند مضرات گوناگونی را برای سلامتی افراد جامعه به همراه داشته باشند.
شناخت و دسته بندی امواج الکترومغناطیس
امواج الکترومغناطیس با دو منشأ طبیعی و انسانی، نقش مهمی در زندگی افراد جوامع امروز‌ی بازی می‌کنند و از آنها برای ارتباطات رادیویی، تلویزیونی، شبکه‌های مخابراتی و تمامی ارتباطات بی‌سیم استفاده می‌شود.
برای مطالعه بهتر امواج الکترومغناطیسی، آنها را برحسب فرکانس و طول موجی که دارند به دسته های گوناگونی تقسیم بندی می‌کنند مانند امواج مادون قرمز، امواج فرا بنفش، امواج رادیویی، اشعه ایکس و ... . همچنین در یک دسته بندی دیگر، امواج الکترومغناطیسی به دو دسته کلی یون ساز (یونیزان) و غیر یون ساز (غیریونیزان) تقسیم می شوند. امواج یونیزان دارای انرژی بالایی هستند و در برخورد با ماده، انرژی لازم برای تولید یونهای مثبت و منفی را دارند و شامل قسمتی از امواج فرابنفش و اشعه های ایکس و گاما می باشند. منابع تولید این امواج نیز عبارتند از خورشید، اشعه ایکس مورد استفاده در امور پزشکی و منابع رادیواکتیو. در حال حاضر، اثراتی که امواج الکترومغناطیسی یونیزان (یونساز) بر سلامت انسان دارند به خوبی شناخته شده هستند و توصیه ها و اقدامات لازم از جانب مسئولان و کسانی که در معرض این امواج هستند معمولا رعایت می شود.
از سوی دیگر، امواج غیریونیزان انرژی لازم برای ایجاد یون در ماده را ندارند و در برخورد با ماده می توانند باعث ایجاد اثرات گرمایشی شوند. منابع تولید کننده این امواج عبارتند از: تلفن همراه، تبلت، تلفن بی سیم، لپ‌تاپ، مودم های وای فای، دکل های BTS ، خطوط انتقال برق، فرهای مایکروویو، بلندگو، صفحه کلید و ماوس بی‌سیم و ... . در مورد اثرات امواج غیر یونیزان معمولا تنها اثری که به عنوان اثرات خطرزا معرفی می شود، اثرات حرارتی امواج است در صورتیکه پژوهشهای گسترده نشان داده که امواج الکترومغناطیسی دارای اثرات مضر غیر حرارتی نیز می باشند و به همین دلیل لازم است که هر دو اثرات ایجاد شده امواج بر سلامتی مد نظر قرار گیرد.
چگونگی تاثیرگذاری امواج الکترومغناطیسی بر بافت های بدن
امواج الکترومغناطیسی به دو صورت کلی اثرات حرارتی و اثرات غیرحرارتی بر روی بافت‌های بدن انسان و نیز گیاهان و حیوانات تاثیر گذارند.
الف: اثرات حرارتی:
در حالت عادی و در غیاب میدانهای الکتریکی، ملکولهای دوقطبی موجود در بافت های بدن (مانند ملکولهای آب موجود در بدن که دارای گشتاور دوقطبی دائمی بزرگی هستند)، به صورت طبیعی در کنار یکدیگر قرار دارند. در صورت تابش میدان خارجی به بافتهای بدن، این ملکولها چرخیده و در جهت میدان قرار خواهند گرفت. در ادامه، ملکولها به دلیل ماهیت نوسانی میدان الکتریکی مربوط به امواج الکترومغناطیسی، شروع به ارتعاش می کنند که منجر به تولید اصطکاک بین ملکولی و در نتیجه تولید حرارت خواهد شد. کـمـیــت SAR (آهـنــگ جــذب انــرژی بر حسب وات بر کیلوگرم) کـمیتـی اسـت کـه بیـانگـر میـزان جـذب انـرژی پـرتـو در بدن است و مستقیما می‌تواند شدت تأثیرگذاری گرمایی آن ها را نشان دهد. به بیان دیگر هر چه آهـنــگ جــذب انــرژی بیشتر باشد، میزان تأثیر گرمایی اشعه مایکروویو یا رادیویی بیشتر خواهد بود. اگر آهـنــگ جــذب انــرژی بیش از 4 باشد اثرات گرمایی ایجاد شده برگشت ناپذیر و مخرب قطعی خواهند بود. در صورتی که آهـنــگ جــذب انــرژی کمتر از 4 باشد ، اثرات گرمایی برگشت پذیر و غیر دائمی خواهند بود.
ب: اثرات غیر حرارتی:
میدان مغناطیسی متغیر با زمان می تواند باعث القای جریانهای الکتریکی در داخل اجسام رسانا شود. در واقع مطابق قانون الکترومغناطیسی فارادی، شار مغناطیسی متغییر با زمان منجر به القای میدان الکتریکی می شود که باعث ایجاد اختلاف پتانسیل و شارش جریان ادی در مسیرهای رسانای در دسترس می شود.
تابش میدانهای الکترومغناطیسی بر یک جسم با رسانایی محدود (مانند بافت بیولوژیکی بدن) باعث القای میدانهای الکتریکی و تولید جریانهای الکتریکی حلقه ای در آن بافت می شود که با جریانها و ولتاژهای درونزای مربوط به سلولها رقابت کرده و باعث به هم خوردن تعادل فیزولوژیکی آن بافت می شود. عمق نفوذ به فرکانس و خاصیت الکتریکی آن قسمت از بدن که در معرض این میدانها قرار گرفته است بستگی دارد. اگر چگالی جریان بیش از حد زیاد شود، تحریک ماهیچه ها و اعصاب اتفاق می افتد. منابعی که میدانهای الکتریکی و مغناطیسی فرکانس پایین تولید میکنند منجر به تولید میدان الکتریکی قابل توجهی با استفاده از مکانیسم القای مغناطیسی در داخل بافت ها می شوند.
اثرات بیولوژیک میدان‌های الکترومغناطیس
میدان‌های الکترومغناطیسی باعث ایجاد تأثیرات بیولوژیکی شامل تغییراتی در اعمال سلول ها و بـافـت هـا و تـغـییراتی در فعالیت مغز می‌شود. مطالعات زیادی بر روی حیوانات آزمایشگاهی و حیوانات اهلی و نیز انسان انجام شده است. طول موج، مدت در معرض امواج بودن، فاصله نسج با موج در تکثیر سـلـولـی و جـزئـیـات تـکـثیر‌، مورد بررسی قرار گرفته است و باعث اختلال در تکثیر سلولی در مـرحـلـه دی ان ای سـازی و نـیز باعث افزایش بروز نقص مادرزادی و اختلال باروری و موتاسیون هـای مـخـتـلـف مـی‌شـود و این اختلال با مدت مجاورت با میدان الکترومغناطیسی و نوع موج متناسب بوده است. اثرات میدانهای الکترومغناطیسی بر روی گیاهان نیز عبارتند از: اختلال در تنظیم کلسیم، تغییر در جوانه زنی، تغییر الگوهای رشد، تغییر ساختار آب، اثر بر روی سلولها، بافتها و سیستم ها، کاهش کلروفیل، ایجاد تغییرات در فتوسنتز، ایجاد تغییرات در آنزیم، کاهش تولید بذر. همچنین میدانهای الکترومغناطیسی ناشی از خطوط برق و منابع مربوط به ایستگاههای پخش تلوزیونی و غیره باعث بر هم زدن حس جهت یابی، هدایت و سلامت زنبورها و نیز کاهش تخم گذاری، گیجی و آهستگی در حرکت، کاهش میزان عسل سازی، کاهش حافظه ی بویایی، اختلال در فرایند یادگیری، ضعف سیستم ایمنی، ساخت لانه زنبوری های کوچکتر شده است. تأثیر میدانهای الکترومغناطیسی بر پرندگان نیز عبارت است از کاهش جمعیت، خالی ماندن لانه های نزدیک دکل، رفتار پرخاشگرانه، ناهنجاریهای رشدی، ناهنجاریهای جنین و تولید تخم های ناپایدار، مشکلات نقل و انتقال، سردرگمی در نزدیکی دکل ها. [4] همانطور که امواج الکترومغناطیسی در فرکانس های مختلف، خواص مختلفی از خود نشان می‌دهد، در روی بافت‌های زنده نیز اثرات متفاوت با مکانیسم های متفاوت دارند. اعضای بدن انسان در مقابل فرکانس های گوناگون، حساسیت های مختلفی از خود نشان می دهند. اثرات گرمایی ناشی از جذب انرژی امواج MW و رادیویی در بدن انسان عبارتند از:
- اثرات بر چشم و آسیب قرینه: قرنیه عضوی است که رگ های خون رسان در آن وجود ندارند. بنابراین از دست دادن گرما از آن به سختی صورت می گیرد [5]
- اثرات بر ملتحمه چشم: ‌آسیب زدن به غدد مترشحه ملتحمه چشم می‌تواند باعث خشکی چشم و احساس وجود جسم خارجی در چشم شود. [5]
- آب مروارید: آب مـروارید یا کاتاراکت از دیگر آسیب های چشمی ناشی ا ز امواج رادیویی ومایکروویو است. حرارت ناشی از جذب آن ها در عدسی چشم می‌تواند باعث کدورت عدسی و ایجاد آب مروارید شود. [5]
- آسیب های پوستی: بسیاری از قسمت های طیف امواج رادیویی و مایکروویو قدرت نفوذ کمی به بدن دارند، بنابراین در سطح پوست بدن باقی مانده و جذب می‌شوند در این موارد احتمال بالا رفتن حرارت در پوست در نتیجه درجات مختلفی از سوختگی پوستی قابل انتظار است. [6]
- ‌عقیمی: یکی از اعضای حساس به حرارت بیضه ها هستند. سلول های ژرمینال تولید کننده اسپرم در درجه حرارت خاصی که معمولاً کمتر از درجه حرارت معمولی بدن است می‌توانند کار کنند و در درجه حرارت های بالاتر صدمه خواهند دید. جذب انرژی ناشی از امواج مایکروویو یا رادیویی در بیضه ها می‌تواند باعث عقیمی موقت شود که اگر جذب انرژی کافی باشد می‌تواند عقیمی دائم را ایجاد کند. تعداد اسپرم‌ مردانی که 2 تا 4 ساعت در روز از تلفن همراه استفاده می‌کنند نسبت به غیر کاربران، تا 30 درصد کاهش یافته و استفاده روزانه بیش از 4 ساعت از تلفن همراه منجر به کاهش 40 درصدی تعداد اسپرم‌ها می‌شود (شکل 5). استفاده از تلفن همراه به سبب کاهش تعداد، تحرک و زیست پذیری اسپرم و القای تغییرات پاتولوژی در اسپرم و مورفولوژی بیضه ها، نازایی را در مردان به شدت افزایش می دهد .انتقال انرژی توسط میدان الکترومغناطیس در فرکانس رادیویی سبب ایجاد گرمای موضعی و شدید روی دستگاه تناسلی می شود که اثر غیر قابل جبرانی بر کیفیت اسپرم می گذارد.
یک بررسی نشان می‌دهد استفاده از لپ‌تاپ متصل به اینترنت بی سیم با عقیمی مردان، ارتباط مستقیم دارد. این میزان استفاده از اینترنت بی سیم، انسان را در معرض تردد جریان‌های الکترومغناطیسی صـادر شـده از لپ تاپ، قرار می‌دهد. به ویژه اعضای جنسی مردان به دلیل نزدیکی به لپ‌تاپ در حالت گذاشتن این وسیله روی پا بیشتر از سایر بخش‌های بدن تحت تأثیر امواج اینترنت قرار می گیرد. در آزمایش و مقایسه دو نمونه از سلول‌های بخش تولید مثل 29 حیوان مذکر، مشخص شد حرارت و امواج بی سیم باعث کندی فعالیت آن‌هـا مـی‌شـود. در ایـن مقایسه، نمونه اول در منطقه معمولی رشد قرار گرفت اما نمونه دومی در پایین لپ‌تاپ روشن قرار داده شد و مشخص شد این نمونه، با کندی فعالیت، روبه رو شده است.
- تاثیر روی باروری و تولیدمثل: قرارگیری در معرض امواج تلفن همراه یا دستگاه وایرلس با القای رادیکال آزاد و آنزیم های آبکافتی طی یک فعل و انفعال بیوشیمی، تغییرات و اثرات جانبی ناگواری را در هورمون حیاتی دستگاه تولید مثل مردان و زنان ایجاد می کنند که باعث تخریب DNA می شود. نتیجه تحقیقات نشان داده که انقباض، نازک شدن غشای پلاسما و مرگ سلولی تخمک، همچنین افزایش تعداد ماکروفاژها (گلبول های سفید بیگانه ستیز) در یاخته های اتوفاژی در سلول های گرانولی و تخمدانی سبب مرگ سلولی بافت های بنیادی در غشاهای رحمی و مجرایی امواج در زنان است .تابش امواج الکترومغناطیس باعث افزایش استرس و در نتیجه دو برابر شدن افزایش ریسک باروری و طولانی تر شدن آغاز زمان باروری می شود.
- تب: بـالا رفتـن کلی دمای بدن و خستگی و بی حالی ناشی از قرار گرفتن در معرض فرکانس هایی که کل بدن امواج را به یک میزان جذب می کنند ایجاد می شود.
- اثرات سرطان زایی: مطالعات نسبتا قابل توجهی در مورد اثرات سرطان زایی این دسته امواج صورت گـرفتـه اسـت ایـن مطـالعـات شـامـل مطـالعـات در مورد رابطه استفاده تلفن‌های موبایل، اجاق های مایکروویو خانگی و غیره با انواع سرطان ها و نیز بررسی شیوع انواع سرطان ها (به خصوص تومور مغزی و سرطان خون) ، در پرسنل نظامی در معرض اشعه MW و رادیویی یا پرسنل مراکز مخابراتی و اپراتورهای رادارها و فرستنده های رادیویی و تلویزیونی بوده است. به علاوه مطالعات متعددی در سطح سلولی و حیوانی نیز در این رابطه انجام شده است. دسته‌ای از این مطالعات خاصیت سرطان زایی این اشعه ها را رد کرده اند ولی دسته دیگر رابطه بین سرطان و این امواج را نشان داده اند. سازمان بهداشت جهانی در تاریخ 31 می 2011 پس از تحقیقاتی که بر روی اثرات تلفن همراه انجام شده بود اعلام کرد، امکان سرطان زایی تلفن همراه برای انسان وجود دارد و خطر ابتلا به نوع بدخیم سرطان مغز، گلیوما را به شدت افزایش می‌دهد. افرادی که به مدت ده سال روزانه بیش از نیم ساعت از تلفن همراه استفاده می‌کنند، به میزان دو برابر یا بیشتر در معرض ابتلا به سرطان مغز قرار دارند. شیوع سرطان در نوجوانانی که از تلفن همراه استفاده می‌کنند، 4-5 برابر بیشتر از دیگر همسالان در یک دهه اول زندگی است. در سال 1982 دکتر ساموئل میلهام و تعدادی از اپیدمیولوژیست ها مطالعات و آزمایشاتی در این مورد انجام داده‌انــد و گــزارشــی از بــررســی بـیـمــاری لــوسـمــی (سرطان خون)روی افـراد کـه در معـرض میـدان الکترومغناطیس بوده‌اند با افرادی که در مشاغل دیگر کار کرده‌اند ارائه داده‌اند.
- تضعیف سیستم ایمنی بدن: ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن نیز از جمله تأثیرات مخرب امواج موبایل است زیرا سلول های بدن در گستره 10 تا 1000 هرتز با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند اما اکثر موبایل ها در گستره 270 تا 1800 هرتز ارتباط برقرار می کنند و گستره امواج الکترو مغناطیسی موبایل با سیستم ارتباط بین سلولی همپوشانی دارد و این موضوع موجب ایجاد اختلال و ضعف در سیستم دفاعی بدن به علت از بین رفتن یا به هم خوردن گلبول های قرمز خون می شود. حتی به اعتقاد بسیاری از محققان، ایجاد تومورهای مغزی و افزایش فشار خون وا ختلال در کارکرد غده تیرویید از جمله تأثیرات این امواج است.
- بیش‌فعالی کودکان: محققان موفق به شناخت یکی از مهمترین دلایل بیش‌فعالی کودکان شدند. استفاده از تلفن همراه در دوران بارداری یکی از مهمترین دلایل اختلالات رفتاری فرزندان است. قرارگرفتن در معرض تشعشع تلفن همراه در دوران بارداری تأثیر مستقیمی بر رشد مغز نوزاد دارد و به بیش‌ فعالی او منجر می‌شود. این اولین باری است که تأثیر مستقیم تشعشعات رادیویی تلفن همراه بر رفتار نوزاد و کودک مورد بررسی قرار گرفته است.
تأثیر بر استخوان و غضروف:امواج و تشعشعات الکترومغناطیسی حاصل از تلفن همراه نیز می‌تواند از تراکم بافت‌های استخوانی در ناحیه لگن و اطراف محل قرار دادن تلفن در تماس با بدن بکاهد و در نتیجه استخوان‌ها را تضعیف کند.
اصول ایمن سازی امواج الکترومغناطیس
دو اصل طلایی در ایمن سازی که هر شخصی باید آن را رعایت نماید عبارتند از:
• افزایش فاصله با منبع تولید کننده امواج
• کاهش زمان پرتوگیری
براساس دو اصل فوق، برخی از راهکارهای محافظتی در مقابل امواج الکترومغناطیسی عبارتند از:
1. کاهش مدت زمان استفاده از گوشی همراه و استفاده ازهندزفری، بلندگو یا هدست در هنگام مکالمه
2. روشن کردن اینترنت بی سیم و اینترنت دیتا تنها در هنگام لزوم
3. مودم وای فای در دورترین محل فضای منزل قرارداده شود و نیز خاموش کردن آن در هنگام خواب و زمان هایی که از آن استفاده نمی شود
4. استفاده از محصولات ایمنی ساز امواج مانند کاور مودم وای فای، لباس بارداری ضد امواج، رنگ ضد امواج و ...
5. هرگونه نشتی از اجاق میکروویو خانگی در اثر کثیف بودن، استفاده نادرست، ضربه دیدن، خرابی درب دستگاه یا باز نگه داشتن درب آن هنگام استفاده، می‌تواند خطرناک باشد.
6. اصولاً آنتن های تلفن همراه و دکل های مخابراتی و نیز تشعشعات ناشی از دکل های برق فشار قوی هر یک به نوبه خود اثرگذاری خفیف تا شدیدی روی افراد دارند. به عـنــوان نـمــونــه در مــورد دکــل هــای بــرق فـشــار قــوی طـیــف هــای مـخـتـلــف امــواج الکترومغناطیسی، این دکل ها باید تا شعاع های معینی دورتر از مناطق مسکونی نصب شوند و چنانچه این آنتن ها یا دکل ها در مناطق مسکونی نصـب شـده انـد حتمـا بـاید جابه جا شوند زیرا زندگی طولانی مدت افراد به خصوص کودکان در مجاورت این دکل ها بسیار خطرناک است. حریم ایمن امواج الکترو مغناطیس مثل سیم های فشار قوی برق باید رعایت شود و کسانی کـه در نـزدیکی این امواج زندگی می کنند و حریم ایمنی را رعایت نمی کنند دچار اختلالات خونی شدید می‌شوند.
7. بهتر است در ایام بارداری از حضور در محل هایی که آلودگی موجی زیاد دارند پرهیز نموده و یا در صورت اضطرار از لباس ضد امواج استفاده نمایند.
8. موقعیت منزل مسکونی نیز مهم بوده هرچقدر شما در طبقات بالاتر ساختمان قرارگرفته باشید معمولاً بیشتر در معرض امواج خواهید بود ، بهتر است برای انتخاب منزل طبقه های پایین تر ساختمان که کمتر در معرض امواج هستند و همچنین منازلی که اطراف آن با درخت پوشیده شده انتخاب گردد زیرا پرتو ها در ملکول های آب دار انرژی خود را تخلیه می نمایند و درخت نیز مانع خوبی جهت کاهش اموج می باشد
امروزه فضای پیرامونی افراد جامعه آکنده از امواج الکترومغناطیسی است که از منابع گوناگونی تولید و منتشر می شوند. این امواج در کنار مزایای بی شمار خود، می توانند عوارض ناخواسته ای را بر سلامتی انسان و نیز گیاهان و جانواران برجای گذارند. از آنجا که حذف این امواج از زندگی روزمره عملا غیر ممکن است، بایستی اصول ایمنی را در هنگام کاربرد آنها به کار بست.
دو اصل طلایی ایمن سازی عبارتند از افزایش فاصله با منبع تولید کننده امواج و نیز کاهش زمان پرتوگیری که با رعایت آنها می توان عوارض ناخواسته امواج الکترومغناطیسی را حذف کرده و یا به حداقل ممکن کاهش داد.

فناوری‌های نوین توانسته‌اند بسیاری از مشکلات زندگی انسان امروز را حل کنند. با این حال برخی از این فناوری‌ها در کنار کاربردها و مزایای بسیار خود، دارای جنبه های منفی بوده و می‌توانند بر سلامتی مصرف کنندگان تاثیرات منفی برجای گذارند. امواج الکترومغناطیسی کاربردهای وسیعی در زندگی امروزی انسان ها دارند و در اماکن مسکونی، آموزشی، تجاری، درمانی و صنعتی بسیار استفاده می شوند و به همین دلیل معمولا افراد برای مدت های طولانی در معرض این امواج قرار دارند.
به همین دلیل پژوهش‌های گوناگونی جهت کشف چگونگی تأثیرگذاری امواج الکترومغناطیسی بر چرخه بیولوژیکی انسان در نقاط مختلف دنیا در جریان است که در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، امواج الکترومغناطیسی می توانند تاثیرات نامطلوبی را بر بدن انسان و حتی بر حیوانات و گیاهان برجای گذارند و لکن استفاده صحیح از این امواج و رعایت استانداردها و اصول ایمنی، مضرات و خطرات ناخواسته امواج رادیویی ومایکروویو را از بین خواهد رفت.
زندگی انسان امروزی بیش از هر زمان دیگری به امواج الکترومغناطیسی گره خورده است. کاربردهای گسترده ای که این امواج در اماکن مسکونی، آموزشی، صنعتی، پزشکی و ... دارند، باعث شده تا بدن افراد جامعه و حتی گیاهان و حیوانات، نسبت به گذشته در معرض تابش بیشتر و طولانی مدت تری از این امواج قرار گیرد. به همین دلیل است که امواج الکترومغناطیسی دسته جدیدی از آلاینده‌های محیطی محسوب شده و نگرانی‌هایی را در مورد اثرات تابش‌های الکترومغناطیسی بر روی سیستم های بیولوژیکی بوجود آورده اند. این موضوع به نوبه خود سبب جلب توجه دانشمندان گوناگونی در نقاط مختلف جهان شده است تا در مورد عوارض احتمالی استفاده از این امواج و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آنها پژوهش هایی را به انجام رسانند. تقریبا مجموعه این پژوهش ها براین تاکید دارند که فناوری های مبتنی بر امواج الکترومغناطیسی ضمن اینکه به همراه خود مزایای زیادی را به ارمغان آورده اند، لکن مشابه خیلی از پدیده ها و فناوری های دیگر، در صورتی که درست استفاده نشوند می توانند مضرات گوناگونی را برای سلامتی افراد جامعه به همراه داشته باشند.
شناخت و دسته بندی امواج الکترومغناطیس
امواج الکترومغناطیس با دو منشأ طبیعی و انسانی، نقش مهمی در زندگی افراد جوامع امروز‌ی بازی می‌کنند و از آنها برای ارتباطات رادیویی، تلویزیونی، شبکه‌های مخابراتی و تمامی ارتباطات بی‌سیم استفاده می‌شود.
برای مطالعه بهتر امواج الکترومغناطیسی، آنها را برحسب فرکانس و طول موجی که دارند به دسته های گوناگونی تقسیم بندی می‌کنند مانند امواج مادون قرمز، امواج فرا بنفش، امواج رادیویی، اشعه ایکس و ... . همچنین در یک دسته بندی دیگر، امواج الکترومغناطیسی به دو دسته کلی یون ساز (یونیزان) و غیر یون ساز (غیریونیزان) تقسیم می شوند. امواج یونیزان دارای انرژی بالایی هستند و در برخورد با ماده، انرژی لازم برای تولید یونهای مثبت و منفی را دارند و شامل قسمتی از امواج فرابنفش و اشعه های ایکس و گاما می باشند. منابع تولید این امواج نیز عبارتند از خورشید، اشعه ایکس مورد استفاده در امور پزشکی و منابع رادیواکتیو. در حال حاضر، اثراتی که امواج الکترومغناطیسی یونیزان (یونساز) بر سلامت انسان دارند به خوبی شناخته شده هستند و توصیه ها و اقدامات لازم از جانب مسئولان و کسانی که در معرض این امواج هستند معمولا رعایت می شود.
از سوی دیگر، امواج غیریونیزان انرژی لازم برای ایجاد یون در ماده را ندارند و در برخورد با ماده می توانند باعث ایجاد اثرات گرمایشی شوند. منابع تولید کننده این امواج عبارتند از: تلفن همراه، تبلت، تلفن بی سیم، لپ‌تاپ، مودم های وای فای، دکل های BTS ، خطوط انتقال برق، فرهای مایکروویو، بلندگو، صفحه کلید و ماوس بی‌سیم و ... . در مورد اثرات امواج غیر یونیزان معمولا تنها اثری که به عنوان اثرات خطرزا معرفی می شود، اثرات حرارتی امواج است در صورتیکه پژوهشهای گسترده نشان داده که امواج الکترومغناطیسی دارای اثرات مضر غیر حرارتی نیز می باشند و به همین دلیل لازم است که هر دو اثرات ایجاد شده امواج بر سلامتی مد نظر قرار گیرد.
چگونگی تاثیرگذاری امواج الکترومغناطیسی بر بافت های بدن
امواج الکترومغناطیسی به دو صورت کلی اثرات حرارتی و اثرات غیرحرارتی بر روی بافت‌های بدن انسان و نیز گیاهان و حیوانات تاثیر گذارند.
الف: اثرات حرارتی:
در حالت عادی و در غیاب میدانهای الکتریکی، ملکولهای دوقطبی موجود در بافت های بدن (مانند ملکولهای آب موجود در بدن که دارای گشتاور دوقطبی دائمی بزرگی هستند)، به صورت طبیعی در کنار یکدیگر قرار دارند. در صورت تابش میدان خارجی به بافتهای بدن، این ملکولها چرخیده و در جهت میدان قرار خواهند گرفت. در ادامه، ملکولها به دلیل ماهیت نوسانی میدان الکتریکی مربوط به امواج الکترومغناطیسی، شروع به ارتعاش می کنند که منجر به تولید اصطکاک بین ملکولی و در نتیجه تولید حرارت خواهد شد. کـمـیــت SAR (آهـنــگ جــذب انــرژی بر حسب وات بر کیلوگرم) کـمیتـی اسـت کـه بیـانگـر میـزان جـذب انـرژی پـرتـو در بدن است و مستقیما می‌تواند شدت تأثیرگذاری گرمایی آن ها را نشان دهد. به بیان دیگر هر چه آهـنــگ جــذب انــرژی بیشتر باشد، میزان تأثیر گرمایی اشعه مایکروویو یا رادیویی بیشتر خواهد بود. اگر آهـنــگ جــذب انــرژی بیش از 4 باشد اثرات گرمایی ایجاد شده برگشت ناپذیر و مخرب قطعی خواهند بود. در صورتی که آهـنــگ جــذب انــرژی کمتر از 4 باشد ، اثرات گرمایی برگشت پذیر و غیر دائمی خواهند بود.
ب: اثرات غیر حرارتی:
میدان مغناطیسی متغیر با زمان می تواند باعث القای جریانهای الکتریکی در داخل اجسام رسانا شود. در واقع مطابق قانون الکترومغناطیسی فارادی، شار مغناطیسی متغییر با زمان منجر به القای میدان الکتریکی می شود که باعث ایجاد اختلاف پتانسیل و شارش جریان ادی در مسیرهای رسانای در دسترس می شود.
تابش میدانهای الکترومغناطیسی بر یک جسم با رسانایی محدود (مانند بافت بیولوژیکی بدن) باعث القای میدانهای الکتریکی و تولید جریانهای الکتریکی حلقه ای در آن بافت می شود که با جریانها و ولتاژهای درونزای مربوط به سلولها رقابت کرده و باعث به هم خوردن تعادل فیزولوژیکی آن بافت می شود. عمق نفوذ به فرکانس و خاصیت الکتریکی آن قسمت از بدن که در معرض این میدانها قرار گرفته است بستگی دارد. اگر چگالی جریان بیش از حد زیاد شود، تحریک ماهیچه ها و اعصاب اتفاق می افتد. منابعی که میدانهای الکتریکی و مغناطیسی فرکانس پایین تولید میکنند منجر به تولید میدان الکتریکی قابل توجهی با استفاده از مکانیسم القای مغناطیسی در داخل بافت ها می شوند.
اثرات بیولوژیک میدان‌های الکترومغناطیس
میدان‌های الکترومغناطیسی باعث ایجاد تأثیرات بیولوژیکی شامل تغییراتی در اعمال سلول ها و بـافـت هـا و تـغـییراتی در فعالیت مغز می‌شود. مطالعات زیادی بر روی حیوانات آزمایشگاهی و حیوانات اهلی و نیز انسان انجام شده است. طول موج، مدت در معرض امواج بودن، فاصله نسج با موج در تکثیر سـلـولـی و جـزئـیـات تـکـثیر‌، مورد بررسی قرار گرفته است و باعث اختلال در تکثیر سلولی در مـرحـلـه دی ان ای سـازی و نـیز باعث افزایش بروز نقص مادرزادی و اختلال باروری و موتاسیون هـای مـخـتـلـف مـی‌شـود و این اختلال با مدت مجاورت با میدان الکترومغناطیسی و نوع موج متناسب بوده است. اثرات میدانهای الکترومغناطیسی بر روی گیاهان نیز عبارتند از: اختلال در تنظیم کلسیم، تغییر در جوانه زنی، تغییر الگوهای رشد، تغییر ساختار آب، اثر بر روی سلولها، بافتها و سیستم ها، کاهش کلروفیل، ایجاد تغییرات در فتوسنتز، ایجاد تغییرات در آنزیم، کاهش تولید بذر. همچنین میدانهای الکترومغناطیسی ناشی از خطوط برق و منابع مربوط به ایستگاههای پخش تلوزیونی و غیره باعث بر هم زدن حس جهت یابی، هدایت و سلامت زنبورها و نیز کاهش تخم گذاری، گیجی و آهستگی در حرکت، کاهش میزان عسل سازی، کاهش حافظه ی بویایی، اختلال در فرایند یادگیری، ضعف سیستم ایمنی، ساخت لانه زنبوری های کوچکتر شده است. تأثیر میدانهای الکترومغناطیسی بر پرندگان نیز عبارت است از کاهش جمعیت، خالی ماندن لانه های نزدیک دکل، رفتار پرخاشگرانه، ناهنجاریهای رشدی، ناهنجاریهای جنین و تولید تخم های ناپایدار، مشکلات نقل و انتقال، سردرگمی در نزدیکی دکل ها. [4] همانطور که امواج الکترومغناطیسی در فرکانس های مختلف، خواص مختلفی از خود نشان می‌دهد، در روی بافت‌های زنده نیز اثرات متفاوت با مکانیسم های متفاوت دارند. اعضای بدن انسان در مقابل فرکانس های گوناگون، حساسیت های مختلفی از خود نشان می دهند. اثرات گرمایی ناشی از جذب انرژی امواج MW و رادیویی در بدن انسان عبارتند از:
- اثرات بر چشم و آسیب قرینه: قرنیه عضوی است که رگ های خون رسان در آن وجود ندارند. بنابراین از دست دادن گرما از آن به سختی صورت می گیرد [5]
- اثرات بر ملتحمه چشم: ‌آسیب زدن به غدد مترشحه ملتحمه چشم می‌تواند باعث خشکی چشم و احساس وجود جسم خارجی در چشم شود. [5]
- آب مروارید: آب مـروارید یا کاتاراکت از دیگر آسیب های چشمی ناشی ا ز امواج رادیویی ومایکروویو است. حرارت ناشی از جذب آن ها در عدسی چشم می‌تواند باعث کدورت عدسی و ایجاد آب مروارید شود. [5]
- آسیب های پوستی: بسیاری از قسمت های طیف امواج رادیویی و مایکروویو قدرت نفوذ کمی به بدن دارند، بنابراین در سطح پوست بدن باقی مانده و جذب می‌شوند در این موارد احتمال بالا رفتن حرارت در پوست در نتیجه درجات مختلفی از سوختگی پوستی قابل انتظار است. [6]
- ‌عقیمی: یکی از اعضای حساس به حرارت بیضه ها هستند. سلول های ژرمینال تولید کننده اسپرم در درجه حرارت خاصی که معمولاً کمتر از درجه حرارت معمولی بدن است می‌توانند کار کنند و در درجه حرارت های بالاتر صدمه خواهند دید. جذب انرژی ناشی از امواج مایکروویو یا رادیویی در بیضه ها می‌تواند باعث عقیمی موقت شود که اگر جذب انرژی کافی باشد می‌تواند عقیمی دائم را ایجاد کند. تعداد اسپرم‌ مردانی که 2 تا 4 ساعت در روز از تلفن همراه استفاده می‌کنند نسبت به غیر کاربران، تا 30 درصد کاهش یافته و استفاده روزانه بیش از 4 ساعت از تلفن همراه منجر به کاهش 40 درصدی تعداد اسپرم‌ها می‌شود (شکل 5). استفاده از تلفن همراه به سبب کاهش تعداد، تحرک و زیست پذیری اسپرم و القای تغییرات پاتولوژی در اسپرم و مورفولوژی بیضه ها، نازایی را در مردان به شدت افزایش می دهد .انتقال انرژی توسط میدان الکترومغناطیس در فرکانس رادیویی سبب ایجاد گرمای موضعی و شدید روی دستگاه تناسلی می شود که اثر غیر قابل جبرانی بر کیفیت اسپرم می گذارد.
یک بررسی نشان می‌دهد استفاده از لپ‌تاپ متصل به اینترنت بی سیم با عقیمی مردان، ارتباط مستقیم دارد. این میزان استفاده از اینترنت بی سیم، انسان را در معرض تردد جریان‌های الکترومغناطیسی صـادر شـده از لپ تاپ، قرار می‌دهد. به ویژه اعضای جنسی مردان به دلیل نزدیکی به لپ‌تاپ در حالت گذاشتن این وسیله روی پا بیشتر از سایر بخش‌های بدن تحت تأثیر امواج اینترنت قرار می گیرد. در آزمایش و مقایسه دو نمونه از سلول‌های بخش تولید مثل 29 حیوان مذکر، مشخص شد حرارت و امواج بی سیم باعث کندی فعالیت آن‌هـا مـی‌شـود. در ایـن مقایسه، نمونه اول در منطقه معمولی رشد قرار گرفت اما نمونه دومی در پایین لپ‌تاپ روشن قرار داده شد و مشخص شد این نمونه، با کندی فعالیت، روبه رو شده است.
- تاثیر روی باروری و تولیدمثل: قرارگیری در معرض امواج تلفن همراه یا دستگاه وایرلس با القای رادیکال آزاد و آنزیم های آبکافتی طی یک فعل و انفعال بیوشیمی، تغییرات و اثرات جانبی ناگواری را در هورمون حیاتی دستگاه تولید مثل مردان و زنان ایجاد می کنند که باعث تخریب DNA می شود. نتیجه تحقیقات نشان داده که انقباض، نازک شدن غشای پلاسما و مرگ سلولی تخمک، همچنین افزایش تعداد ماکروفاژها (گلبول های سفید بیگانه ستیز) در یاخته های اتوفاژی در سلول های گرانولی و تخمدانی سبب مرگ سلولی بافت های بنیادی در غشاهای رحمی و مجرایی امواج در زنان است .تابش امواج الکترومغناطیس باعث افزایش استرس و در نتیجه دو برابر شدن افزایش ریسک باروری و طولانی تر شدن آغاز زمان باروری می شود.
- تب: بـالا رفتـن کلی دمای بدن و خستگی و بی حالی ناشی از قرار گرفتن در معرض فرکانس هایی که کل بدن امواج را به یک میزان جذب می کنند ایجاد می شود.
- اثرات سرطان زایی: مطالعات نسبتا قابل توجهی در مورد اثرات سرطان زایی این دسته امواج صورت گـرفتـه اسـت ایـن مطـالعـات شـامـل مطـالعـات در مورد رابطه استفاده تلفن‌های موبایل، اجاق های مایکروویو خانگی و غیره با انواع سرطان ها و نیز بررسی شیوع انواع سرطان ها (به خصوص تومور مغزی و سرطان خون) ، در پرسنل نظامی در معرض اشعه MW و رادیویی یا پرسنل مراکز مخابراتی و اپراتورهای رادارها و فرستنده های رادیویی و تلویزیونی بوده است. به علاوه مطالعات متعددی در سطح سلولی و حیوانی نیز در این رابطه انجام شده است. دسته‌ای از این مطالعات خاصیت سرطان زایی این اشعه ها را رد کرده اند ولی دسته دیگر رابطه بین سرطان و این امواج را نشان داده اند. سازمان بهداشت جهانی در تاریخ 31 می 2011 پس از تحقیقاتی که بر روی اثرات تلفن همراه انجام شده بود اعلام کرد، امکان سرطان زایی تلفن همراه برای انسان وجود دارد و خطر ابتلا به نوع بدخیم سرطان مغز، گلیوما را به شدت افزایش می‌دهد. افرادی که به مدت ده سال روزانه بیش از نیم ساعت از تلفن همراه استفاده می‌کنند، به میزان دو برابر یا بیشتر در معرض ابتلا به سرطان مغز قرار دارند. شیوع سرطان در نوجوانانی که از تلفن همراه استفاده می‌کنند، 4-5 برابر بیشتر از دیگر همسالان در یک دهه اول زندگی است. در سال 1982 دکتر ساموئل میلهام و تعدادی از اپیدمیولوژیست ها مطالعات و آزمایشاتی در این مورد انجام داده‌انــد و گــزارشــی از بــررســی بـیـمــاری لــوسـمــی (سرطان خون)روی افـراد کـه در معـرض میـدان الکترومغناطیس بوده‌اند با افرادی که در مشاغل دیگر کار کرده‌اند ارائه داده‌اند.
- تضعیف سیستم ایمنی بدن: ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن نیز از جمله تأثیرات مخرب امواج موبایل است زیرا سلول های بدن در گستره 10 تا 1000 هرتز با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند اما اکثر موبایل ها در گستره 270 تا 1800 هرتز ارتباط برقرار می کنند و گستره امواج الکترو مغناطیسی موبایل با سیستم ارتباط بین سلولی همپوشانی دارد و این موضوع موجب ایجاد اختلال و ضعف در سیستم دفاعی بدن به علت از بین رفتن یا به هم خوردن گلبول های قرمز خون می شود. حتی به اعتقاد بسیاری از محققان، ایجاد تومورهای مغزی و افزایش فشار خون وا ختلال در کارکرد غده تیرویید از جمله تأثیرات این امواج است.
- بیش‌فعالی کودکان: محققان موفق به شناخت یکی از مهمترین دلایل بیش‌فعالی کودکان شدند. استفاده از تلفن همراه در دوران بارداری یکی از مهمترین دلایل اختلالات رفتاری فرزندان است. قرارگرفتن در معرض تشعشع تلفن همراه در دوران بارداری تأثیر مستقیمی بر رشد مغز نوزاد دارد و به بیش‌ فعالی او منجر می‌شود. این اولین باری است که تأثیر مستقیم تشعشعات رادیویی تلفن همراه بر رفتار نوزاد و کودک مورد بررسی قرار گرفته است.
تأثیر بر استخوان و غضروف:امواج و تشعشعات الکترومغناطیسی حاصل از تلفن همراه نیز می‌تواند از تراکم بافت‌های استخوانی در ناحیه لگن و اطراف محل قرار دادن تلفن در تماس با بدن بکاهد و در نتیجه استخوان‌ها را تضعیف کند.
اصول ایمن سازی امواج الکترومغناطیس
دو اصل طلایی در ایمن سازی که هر شخصی باید آن را رعایت نماید عبارتند از:
• افزایش فاصله با منبع تولید کننده امواج
• کاهش زمان پرتوگیری
براساس دو اصل فوق، برخی از راهکارهای محافظتی در مقابل امواج الکترومغناطیسی عبارتند از:
1. کاهش مدت زمان استفاده از گوشی همراه و استفاده ازهندزفری، بلندگو یا هدست در هنگام مکالمه
2. روشن کردن اینترنت بی سیم و اینترنت دیتا تنها در هنگام لزوم
3. مودم وای فای در دورترین محل فضای منزل قرارداده شود و نیز خاموش کردن آن در هنگام خواب و زمان هایی که از آن استفاده نمی شود
4. استفاده از محصولات ایمنی ساز امواج مانند کاور مودم وای فای، لباس بارداری ضد امواج، رنگ ضد امواج و ...
5. هرگونه نشتی از اجاق میکروویو خانگی در اثر کثیف بودن، استفاده نادرست، ضربه دیدن، خرابی درب دستگاه یا باز نگه داشتن درب آن هنگام استفاده، می‌تواند خطرناک باشد.
6. اصولاً آنتن های تلفن همراه و دکل های مخابراتی و نیز تشعشعات ناشی از دکل های برق فشار قوی هر یک به نوبه خود اثرگذاری خفیف تا شدیدی روی افراد دارند. به عـنــوان نـمــونــه در مــورد دکــل هــای بــرق فـشــار قــوی طـیــف هــای مـخـتـلــف امــواج الکترومغناطیسی، این دکل ها باید تا شعاع های معینی دورتر از مناطق مسکونی نصب شوند و چنانچه این آنتن ها یا دکل ها در مناطق مسکونی نصـب شـده انـد حتمـا بـاید جابه جا شوند زیرا زندگی طولانی مدت افراد به خصوص کودکان در مجاورت این دکل ها بسیار خطرناک است. حریم ایمن امواج الکترو مغناطیس مثل سیم های فشار قوی برق باید رعایت شود و کسانی کـه در نـزدیکی این امواج زندگی می کنند و حریم ایمنی را رعایت نمی کنند دچار اختلالات خونی شدید می‌شوند.
7. بهتر است در ایام بارداری از حضور در محل هایی که آلودگی موجی زیاد دارند پرهیز نموده و یا در صورت اضطرار از لباس ضد امواج استفاده نمایند.
8. موقعیت منزل مسکونی نیز مهم بوده هرچقدر شما در طبقات بالاتر ساختمان قرارگرفته باشید معمولاً بیشتر در معرض امواج خواهید بود ، بهتر است برای انتخاب منزل طبقه های پایین تر ساختمان که کمتر در معرض امواج هستند و همچنین منازلی که اطراف آن با درخت پوشیده شده انتخاب گردد زیرا پرتو ها در ملکول های آب دار انرژی خود را تخلیه می نمایند و درخت نیز مانع خوبی جهت کاهش اموج می باشد
امروزه فضای پیرامونی افراد جامعه آکنده از امواج الکترومغناطیسی است که از منابع گوناگونی تولید و منتشر می شوند. این امواج در کنار مزایای بی شمار خود، می توانند عوارض ناخواسته ای را بر سلامتی انسان و نیز گیاهان و جانواران برجای گذارند. از آنجا که حذف این امواج از زندگی روزمره عملا غیر ممکن است، بایستی اصول ایمنی را در هنگام کاربرد آنها به کار بست.
دو اصل طلایی ایمن سازی عبارتند از افزایش فاصله با منبع تولید کننده امواج و نیز کاهش زمان پرتوگیری که با رعایت آنها می توان عوارض ناخواسته امواج الکترومغناطیسی را حذف کرده و یا به حداقل ممکن کاهش داد.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها