صاحبان این دواخانه به قدرکفایت شیمی نمیدانند*
برچیدن این بازار داغ دارو به دلیل متولیان بسیار و همچنین تداخل وظایف آنان ناممکن است
همه دست به دست هم دادهاند تا در کوتاهزمانی بازار پرقدمت و سیاه دارویی ناصرخسرو را برچینند. بسیار هم عالی اما آیا شدنی است؟
بازار مکاره قدیمی ناصرخسرو اگرچه قدمتش به شمسالعماره و دارالفنون قد نمیدهد اما سالیانی است که هر بیمار نسخهبهدست مستأصلی را راهی دالانها و پیچوخمهای این بازار مکاره میکند. نشانی این بازار را نه تنها متقاضیان دارو در پایتخت که بیماران اقصی نقاط کشور از حفظاند تا در مواقع ضروری بخت خود را برای یافتن دارو یا اقلام مورد نیاز و گاه ممنوعه در این بازار سیاه نیز بیازمایند.
کانونهای اصلی قاچاق دارو و فساد دارو و افراد فعال در آن پیدا و پنهان سالهاست در چرخه دارویی کشور پرسه میزنند. آنها در عین سری و مخفی بودن قابل دسترساند به راحتی آبخوردن. اگرچه در عین دردسترسبودن در حوزه خرید و فروش در برخی مواقع به اندازه یک مسئول فنی داروخانه به شما مشاورههای تخصصی هم میدهند.
داروخانه بزرگ و سیاه پایتخت
بازار سیاه داروی ناصرخسرو همیشه هست و همیشه خواهد بود اما هرازگاهی با یک اتفاق یا یک سیاستگذاری جدید این بازار کساد میشود یا گاه رونق میگیرد، سر زبانها میافتد و پشت پردههایی از فعالیت غیرقانونی بزرگان و خردهپاهای این تجارت سیاه فاش میشود.
هرازگاهی بهانهای یافت میشود که بازار بورس این نقطه از تهران دچار نوسان شود و حکایاتی از این بازار فاش میشود که باید تنها در کتابهای تاریخ ثبت شود. اما با همه این اوصاف کمتر کسی دست خالی از این بازار بازمیگردد چون هم انبارهای این داروخانه بزرگ در همین کوچه بغل؛ بازار آهنگران و نزدیکیهای پامنار انباشته از داروهای قاچاق و برندهای نایاب است و هم شبکه فعالیت این باند چندشاخه با تشکیلاتی منسجم همیشه فعال بوده و هست.
راهکارهای غیرکارشناسی راه به جایی نمیبرد
این بازار این روزها باز هم رونق گرفته است. اینکه چرا پس از سالها دوباره بازار سیاه داروی ناصرخسرو پررفتوآمد و پرمراجعه شده است، باید کمی به سراغ علل و دلایل وجودی اینگونه بازارها رفت. در سایه این قانون نانوشته فرامرزی هر محصولی در بازار کشور دچار کمبود میشود، میتوان سراغ آن را در بازارهای سیاه و خارج از سیستم عرضه
قانونی آن گرفت.
اما نکته پرخطر و هشداردهنده آنکه دسترسی به این بازار، دسترسی به نتیجه مطلوب نیست. داروهای تقلبی برند، تاریخگذشته و داروهای فاسدشده در بدترین شرایط نگهداری انبارهای بازار آهنگران میتواند نهتنها شفابخش نباشد که جانها را به خطر بیندازد. اگرچه یکی از راههای غیرفعالکردن که نه، محدودکردن فعالیت این بازار را آگاهی مردم در این زمینه و ترغیب آنان به تهیه دارو از داروخانهها و مراکز قانونی عنوان میکنند اما در تنگنا قرارگرفتن مردم برای تهیه دارو و سختشدن دستیابی به دارو و درمان در شرایط خاص این مسئله را کمی سخت میکند. ضمن آنکه با بهکارگیری و اصرار بر سیاست تنگکردن حلقه واردات داروهای مورد نیاز و برند و محدودکردن فعالیت شرکتهای چندملیتی فقط با توجیه کمک به تولید داخلی تنها مسئلهای که در این میان نادیده گرفته میشود، حق بیمار برای انتخاب دارو و درمان خود است.
بر اساس اعلام دولت 25 میلیارد دلار کالای قاچاق در سال وارد کشور میشود که برخی آگاهان اظهار میکنند این آمار رسمی باید چند برابر شود تا آمار واقعی به دست آید. اگرچه از این میزان قاچاق کالا هنوز میزان داروی قاچاقشده تفکیک و مشخص نشده اما آنچه نگرانکننده به نظر میرسد ورود داروهای تقلبی از مبادی غیررسمی مرزهای پاکستان و همچنین قاچاق دارو از مرزهای ترکیه و عراق به داخل کشور است که تحت هیچ نظارتی وارد شده و سر از بازار داروی ناصرخسرو درمیآورند.
با درنظرگرفتن فرازوفرودها و اتفاقاتی که برای بازار ناصرخسرو در سالیان گذشته افتاده است، اکثر آگاهان در این عرصه به یک نتیجه رسیدهاند و آن اینکه این بازار به عنوان میراثی البته نه فرهنگی در کنار آثار تاریخی این خیابان برای پایتخت ماندگار است. در دورههای مختلف دولت سعی بر جمعآوری این بازار کرد اما با بگیروببندها و برخوردهای موقت و ستادی، تغییر مدیریتها، سیاستهای حوزه دارو، این بازار گاه رونق گرفته و گاه در محاق کسادی متوقف شده است.
اینکه هرازگاهی با برخوردهای مقطعی در پی براندازی قاچاقچیان دارو و برچیدن بازار داروی ناصرخسرو باشیم، تجربه نشان داده است که این راهکار غیرکارشناسی راه به جایی نمیبرد. این مسئله متولیان بسیاری دارد که تداخل وظایف نیز یکی از گلوگاههای برخورد با بازار داغ قاچاق دارو در کشور شده است.
اگرچه مهرعلیان رئیس سازمان غذا و دارو چندیپیش اعلام کرد: این سازمان وظیفه قانونگذاری، تنظیم بازار دارو، تأمین دارو و حفظ کیفیت دارو را بر عهده دارد، اما وظیفه رصد بازار سیاه دارو که بر عهده ما نیست اما این نکته در اظهارات او مغفول ماند که تأثیر همان قانونگذاریها به چه میزان میتواند نقش مؤثری در ابقای این بازار قدیمی و غیرقانونی دارو در پایتخت داشته باشد؟ چنانچه در مصداق این مسئله نکته قابل تأمل آنکه در سالهای 83 تا 88 چه اتفاقی افتاد که میزان عرضه داروهای خارج از شبکه به میزان 80 درصد کاهش یافت و بازار ناصرخسرو به کلی کساد شد؟
چه داروهایی و چرا؟
آمارها حاکی از آناند که بیش از ۹۰ درصد از داروهایی که در بازار سیاه ناصرخسرو عرضه میشوند یا به صورت قاچاق وارد شدهاند یا تقلبیاند. داروهای بازار ناصرخسرو نیز از این امر مستثنا نیستند و عمدتا از دو روش تأمین میشوند؛ یا به صورت چمدانی و قاچاق وارد کشور میشوند یا تقلبی ساخته میشوند.
اما برخی داروها نیز از راههای دیگر وارد چرخه خرید و فروش بازار ناصرخسرو میشوند به طوری که برای مثال برخی داروهای سهمیهای خود را حال به هر دلیل در بازار آزاد به فروش میرسانند یا گاه وارثان برخی افراد متوفی که از داروهای برند یا نایاب بهره میبردند، داروهای باقیماندهشان را در این بازار به فروش میرسانند.
اگرچه در این میان ورود برخی داروهای داروخانهای به بازار سیاه ناصرخسرو را نیز با وجود تمامی سختگیریهای ثبت و تحویل دارو نمیتوان رد کرد.
به گفته بسیاری از کارشناسان دارویی کشور تا زمانی که مردم و متقاضیان برخی اقلام دارویی نتوانند از طریق مبادی رسمی داروی خود را تهیه کنند مجبور به استفاده از راههای غیرقانونی و مراجعه به دلالان دارو در ناصرخسرو و حتی تهیه داروی قاچاق میشوند.
مراجعان به بازار مکاره ناصرخسرو همه نسخهبهدست نیستند. تقاضای هورمونهای جنسی، داروهای سقط جنین، زیبایی اندام، دوپینگ و داروهای مخدر مانند متادون از اقلام درخواستی برخی مراجعان است که اکثر این اقلام اجازه ورود به کشور از مبادی قانونی را ندارند. ممنوعیتهای جدید برای واردات برخی داروها و مکملها که هنوز تقاضای بسیاری در جامعه دارد همچنان میتواند چراغ بازار ناصرخسرو را روشن نگه دارد. داروهای سقط جنین یکی از داروهایی است که بیشترین متقاضی در این بازار را دارد. فروشندگان این دارو با معرفی دقیق آن به مشتریان خود سه گزینه انتخاب داروی سقط جنین اروپایی، هندی و پاکستانی را پیشروی آنان قرار میدهند اما در اکثر مواقع نوع انگلیسی آن را که گرانترین و مؤثرترین نیز هست به مشتری یشنهاد میدهند.
مبارزه با بازار ناصرخسرو به اندازه پیدایش آن دارای قدمت است. نه پزشکان را میتوان مجبور به نسخهنویسی اجباری برای بیمار خود کرد نه میتوان حق بیمار برای انتخاب دارو و درمانش را نادیده گرفت که تقاضا برای برخی داروهای برند همیشه وجود دارد. اما نکته مهم آنکه به جای دیکتهکردن برخی دستورات برای صنایع دارویی و همچنین بازار دارویی کشور که گاه در توجیه علمی و عملی آن آگاهان این صنعت بازمیمانند، با بازبینی سیاستهای مراجع سیاستگذاری در حوزه دارو و همچنین نظارت بر کارکرد دقیق سامانههای الکترونیکی از جمله تیتک و پرونده الکترونیک سلامت خود به خود بازار سیاه ناصرخسرو به ورشکستگی میرسد.
* برگرفته از قوانین اداره حفظالصحه مرکزی در سال 1290
همه دست به دست هم دادهاند تا در کوتاهزمانی بازار پرقدمت و سیاه دارویی ناصرخسرو را برچینند. بسیار هم عالی اما آیا شدنی است؟
بازار مکاره قدیمی ناصرخسرو اگرچه قدمتش به شمسالعماره و دارالفنون قد نمیدهد اما سالیانی است که هر بیمار نسخهبهدست مستأصلی را راهی دالانها و پیچوخمهای این بازار مکاره میکند. نشانی این بازار را نه تنها متقاضیان دارو در پایتخت که بیماران اقصی نقاط کشور از حفظاند تا در مواقع ضروری بخت خود را برای یافتن دارو یا اقلام مورد نیاز و گاه ممنوعه در این بازار سیاه نیز بیازمایند.
کانونهای اصلی قاچاق دارو و فساد دارو و افراد فعال در آن پیدا و پنهان سالهاست در چرخه دارویی کشور پرسه میزنند. آنها در عین سری و مخفی بودن قابل دسترساند به راحتی آبخوردن. اگرچه در عین دردسترسبودن در حوزه خرید و فروش در برخی مواقع به اندازه یک مسئول فنی داروخانه به شما مشاورههای تخصصی هم میدهند.
داروخانه بزرگ و سیاه پایتخت
بازار سیاه داروی ناصرخسرو همیشه هست و همیشه خواهد بود اما هرازگاهی با یک اتفاق یا یک سیاستگذاری جدید این بازار کساد میشود یا گاه رونق میگیرد، سر زبانها میافتد و پشت پردههایی از فعالیت غیرقانونی بزرگان و خردهپاهای این تجارت سیاه فاش میشود.
هرازگاهی بهانهای یافت میشود که بازار بورس این نقطه از تهران دچار نوسان شود و حکایاتی از این بازار فاش میشود که باید تنها در کتابهای تاریخ ثبت شود. اما با همه این اوصاف کمتر کسی دست خالی از این بازار بازمیگردد چون هم انبارهای این داروخانه بزرگ در همین کوچه بغل؛ بازار آهنگران و نزدیکیهای پامنار انباشته از داروهای قاچاق و برندهای نایاب است و هم شبکه فعالیت این باند چندشاخه با تشکیلاتی منسجم همیشه فعال بوده و هست.
راهکارهای غیرکارشناسی راه به جایی نمیبرد
این بازار این روزها باز هم رونق گرفته است. اینکه چرا پس از سالها دوباره بازار سیاه داروی ناصرخسرو پررفتوآمد و پرمراجعه شده است، باید کمی به سراغ علل و دلایل وجودی اینگونه بازارها رفت. در سایه این قانون نانوشته فرامرزی هر محصولی در بازار کشور دچار کمبود میشود، میتوان سراغ آن را در بازارهای سیاه و خارج از سیستم عرضه
قانونی آن گرفت.
اما نکته پرخطر و هشداردهنده آنکه دسترسی به این بازار، دسترسی به نتیجه مطلوب نیست. داروهای تقلبی برند، تاریخگذشته و داروهای فاسدشده در بدترین شرایط نگهداری انبارهای بازار آهنگران میتواند نهتنها شفابخش نباشد که جانها را به خطر بیندازد. اگرچه یکی از راههای غیرفعالکردن که نه، محدودکردن فعالیت این بازار را آگاهی مردم در این زمینه و ترغیب آنان به تهیه دارو از داروخانهها و مراکز قانونی عنوان میکنند اما در تنگنا قرارگرفتن مردم برای تهیه دارو و سختشدن دستیابی به دارو و درمان در شرایط خاص این مسئله را کمی سخت میکند. ضمن آنکه با بهکارگیری و اصرار بر سیاست تنگکردن حلقه واردات داروهای مورد نیاز و برند و محدودکردن فعالیت شرکتهای چندملیتی فقط با توجیه کمک به تولید داخلی تنها مسئلهای که در این میان نادیده گرفته میشود، حق بیمار برای انتخاب دارو و درمان خود است.
بر اساس اعلام دولت 25 میلیارد دلار کالای قاچاق در سال وارد کشور میشود که برخی آگاهان اظهار میکنند این آمار رسمی باید چند برابر شود تا آمار واقعی به دست آید. اگرچه از این میزان قاچاق کالا هنوز میزان داروی قاچاقشده تفکیک و مشخص نشده اما آنچه نگرانکننده به نظر میرسد ورود داروهای تقلبی از مبادی غیررسمی مرزهای پاکستان و همچنین قاچاق دارو از مرزهای ترکیه و عراق به داخل کشور است که تحت هیچ نظارتی وارد شده و سر از بازار داروی ناصرخسرو درمیآورند.
با درنظرگرفتن فرازوفرودها و اتفاقاتی که برای بازار ناصرخسرو در سالیان گذشته افتاده است، اکثر آگاهان در این عرصه به یک نتیجه رسیدهاند و آن اینکه این بازار به عنوان میراثی البته نه فرهنگی در کنار آثار تاریخی این خیابان برای پایتخت ماندگار است. در دورههای مختلف دولت سعی بر جمعآوری این بازار کرد اما با بگیروببندها و برخوردهای موقت و ستادی، تغییر مدیریتها، سیاستهای حوزه دارو، این بازار گاه رونق گرفته و گاه در محاق کسادی متوقف شده است.
اینکه هرازگاهی با برخوردهای مقطعی در پی براندازی قاچاقچیان دارو و برچیدن بازار داروی ناصرخسرو باشیم، تجربه نشان داده است که این راهکار غیرکارشناسی راه به جایی نمیبرد. این مسئله متولیان بسیاری دارد که تداخل وظایف نیز یکی از گلوگاههای برخورد با بازار داغ قاچاق دارو در کشور شده است.
اگرچه مهرعلیان رئیس سازمان غذا و دارو چندیپیش اعلام کرد: این سازمان وظیفه قانونگذاری، تنظیم بازار دارو، تأمین دارو و حفظ کیفیت دارو را بر عهده دارد، اما وظیفه رصد بازار سیاه دارو که بر عهده ما نیست اما این نکته در اظهارات او مغفول ماند که تأثیر همان قانونگذاریها به چه میزان میتواند نقش مؤثری در ابقای این بازار قدیمی و غیرقانونی دارو در پایتخت داشته باشد؟ چنانچه در مصداق این مسئله نکته قابل تأمل آنکه در سالهای 83 تا 88 چه اتفاقی افتاد که میزان عرضه داروهای خارج از شبکه به میزان 80 درصد کاهش یافت و بازار ناصرخسرو به کلی کساد شد؟
چه داروهایی و چرا؟
آمارها حاکی از آناند که بیش از ۹۰ درصد از داروهایی که در بازار سیاه ناصرخسرو عرضه میشوند یا به صورت قاچاق وارد شدهاند یا تقلبیاند. داروهای بازار ناصرخسرو نیز از این امر مستثنا نیستند و عمدتا از دو روش تأمین میشوند؛ یا به صورت چمدانی و قاچاق وارد کشور میشوند یا تقلبی ساخته میشوند.
اما برخی داروها نیز از راههای دیگر وارد چرخه خرید و فروش بازار ناصرخسرو میشوند به طوری که برای مثال برخی داروهای سهمیهای خود را حال به هر دلیل در بازار آزاد به فروش میرسانند یا گاه وارثان برخی افراد متوفی که از داروهای برند یا نایاب بهره میبردند، داروهای باقیماندهشان را در این بازار به فروش میرسانند.
اگرچه در این میان ورود برخی داروهای داروخانهای به بازار سیاه ناصرخسرو را نیز با وجود تمامی سختگیریهای ثبت و تحویل دارو نمیتوان رد کرد.
به گفته بسیاری از کارشناسان دارویی کشور تا زمانی که مردم و متقاضیان برخی اقلام دارویی نتوانند از طریق مبادی رسمی داروی خود را تهیه کنند مجبور به استفاده از راههای غیرقانونی و مراجعه به دلالان دارو در ناصرخسرو و حتی تهیه داروی قاچاق میشوند.
مراجعان به بازار مکاره ناصرخسرو همه نسخهبهدست نیستند. تقاضای هورمونهای جنسی، داروهای سقط جنین، زیبایی اندام، دوپینگ و داروهای مخدر مانند متادون از اقلام درخواستی برخی مراجعان است که اکثر این اقلام اجازه ورود به کشور از مبادی قانونی را ندارند. ممنوعیتهای جدید برای واردات برخی داروها و مکملها که هنوز تقاضای بسیاری در جامعه دارد همچنان میتواند چراغ بازار ناصرخسرو را روشن نگه دارد. داروهای سقط جنین یکی از داروهایی است که بیشترین متقاضی در این بازار را دارد. فروشندگان این دارو با معرفی دقیق آن به مشتریان خود سه گزینه انتخاب داروی سقط جنین اروپایی، هندی و پاکستانی را پیشروی آنان قرار میدهند اما در اکثر مواقع نوع انگلیسی آن را که گرانترین و مؤثرترین نیز هست به مشتری یشنهاد میدهند.
مبارزه با بازار ناصرخسرو به اندازه پیدایش آن دارای قدمت است. نه پزشکان را میتوان مجبور به نسخهنویسی اجباری برای بیمار خود کرد نه میتوان حق بیمار برای انتخاب دارو و درمانش را نادیده گرفت که تقاضا برای برخی داروهای برند همیشه وجود دارد. اما نکته مهم آنکه به جای دیکتهکردن برخی دستورات برای صنایع دارویی و همچنین بازار دارویی کشور که گاه در توجیه علمی و عملی آن آگاهان این صنعت بازمیمانند، با بازبینی سیاستهای مراجع سیاستگذاری در حوزه دارو و همچنین نظارت بر کارکرد دقیق سامانههای الکترونیکی از جمله تیتک و پرونده الکترونیک سلامت خود به خود بازار سیاه ناصرخسرو به ورشکستگی میرسد.
* برگرفته از قوانین اداره حفظالصحه مرکزی در سال 1290