لزوم نظارت بر فعالیت مؤسسات خیریه
حسین شکری. کارشناس ارشد مدیریت مالی
فعالیت مؤسسات و انجمن‌های خیریه با هدف کمک‌های مادی به نیازمندان و افراد خاص (بیماران و...) همواره در کشور ما مرسوم بوده است و فعالیت نیک شمرده می‌شود. اما همواره و در هر امری امکان سوءاستفاده از احساسات و عواطف انسان‌دوستانه مردم وجود دارد، حتی امکان کلاهبرداری افراد کلاش در قالب ایجاد مؤسسات خیریه و انجام فعالیت‌های غیرمجاز در پوشش خیریه نیز در سال‌های اخیر نمونه‌های بسیاری داشته است.
در سال گذشته رئیس کمیسیون اقتصادی وقت مجلس (دکتر پور‌ابراهیمی) در همایش گزارشگری مالی به وجود تعداد 70 هزار خیریه در ایران اشاره کردند که هیچ‌گونه شفافیت مالی و الزامی به ارائه صورت‌های مالی و فعالیت‌های خود ندارند. این عدم شفافیت‌ها در کنار فعالیت‌های متقلبانه در پوشش این‌گونه مؤسسات در بلندمدت سبب ایجاد بی‌اعتمادی در مردم و پرهیز از انجام امور خیر و کمک به افراد واقعا نیازمند در جامعه خواهد شد.
بنابراین درباره شفاف‌سازی فعالیت آنها توجه به موضوع صدور مجوز تأسیس خیریه‌ها، نظارت بر فعالیت آنها و حسابرسی و شفافیت این مؤسسات ضرورت دارد.
صدور مجوز این نوع انجمن‌ها و مؤسسات در حال حاضر از سازمان‌ها و نهادهای مختلفی انجام می‌شود به طوری که موازی‌کاری‌های چندگانه در این موضوع کاملا مشهود است.
به طور کلی بیشتر خیریه‌های موجود از طرف سازمان بهزیستی مجوز تأسیس و فعالیت دارند اما از آن جایی که برخی از آنها نام انجمن را یدک می‌کشند، می‌توانند از طریق وزارت کشور نیز مجوز تأسیس و فعالیت کسب کنند. از طرفی برخی از آنها نیز که به صورت مؤسسه تأسیس می‌شوند، می‌توانند از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد فعالیت کنند. همین تعدد ارگان‌های مجوزدهنده می‌تواند سبب گمراهی نهادهای نظارتی و افزایش امکان عدم پاسخ‌گویی این مؤسسات
و انجمن‌ها باشد.
ممکن است از این یادداشت این برداشت شود که هدف نگارنده تضعیف مشارکت مردمی در ایجاد خیریه است، در حالی که هدف جلوگیری از سوءاستفاده افراد‌ی است که در لوای مؤسسات خیریه در حال سوءاستفاده از حس نوع‌دوستی مردم هستند...، چراکه فقط با نظارت دقیق و حسابرسی می‌توان این افراد پلید را شناسایی کرد.
در این راستا مدیر کل مشارکت‌های مردمی سازمان بهزیستی کشور نیز در دی‌ماه سال ۹۷ می‌گوید: «معمولا سازمان بهزیستی برای مؤسسات خیریه مجوز صادر می‌کرد اما اکنون وزارتخانه‌های ارشاد، وزارت کشور، شهرداری، نیروی انتظامی، وزارت ورزش و جوانان و... نیز اقدام به چنین کاری می‌کنند که نظارت و کنترل برای این مؤسسات را دچار مشکل کرده است. (yjc.ir ١٧ دی ١٣٩٧).
وی درباره نظارت سازمان بهزیستی ادعا می‌کند مؤسساتی که از بهزیستی مجوز می‌گیرند به صورت ماهانه و سالانه گزارشات مالی خود را به بهزیستی ارائه می‌کنند و سازمان امور مالیاتی نیز مالیات آنها را چک می‌کند. این در حالی است که همین مقام مسئول در بهزیستی که ادعای نظارت ماهانه بر فعالیت خیریه‌ها و چک‌شدن مالیات آنها از سوی اداره مالیات را مطرح کرد، در جای دیگری بیان می‌کند متأسفانه توان مناسبی برای نظارت بر عملکرد مؤسسات خیریه به‌ویژه در بخش مالی آنها وجود ندارد!!
(ion.ir ٢٦ خرداد ٩٧).
اما باید توجه داشت نظارت مالی یک امر تخصصی است که در هر کشوری بر عهده حسابرسان قرار می‌گیرد، بنابراین باید توجه داشت علاوه بر اینکه ممکن است مؤسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که از نهادهای دیگر (غیر از بهزیستی) مجوز گرفته‌اند تحت هیچ گونه نظارتی قرار نگیرند، مؤسساتی که از بهزیستی نیز مجوز گرفته‌اند باید تحت حسابرسی مالی نهاد مستقل مانند سازمان حسابرسی یا جامعه حسابداران رسمی قرار گیرند.
شاید نیاز باشد شرکت‌های حسابرسی که شرکت‌های بزرگ را تحت حسابرسی خود دارند در راستای مسئولیت اجتماعی (CSR) چند مؤسسه و انجمن خیریه را نیز به صورت رایگان حسابرسی کنند و در مقابل همه مؤسسات و انجمن‌های خیریه نیز موظف باشند که گزارش حسابرسی داشته باشند و در غیر این صورت مجوز آنها باطل شود.
فعالیت مؤسسات و انجمن‌های خیریه با هدف کمک‌های مادی به نیازمندان و افراد خاص (بیماران و...) همواره در کشور ما مرسوم بوده است و فعالیت نیک شمرده می‌شود. اما همواره و در هر امری امکان سوءاستفاده از احساسات و عواطف انسان‌دوستانه مردم وجود دارد، حتی امکان کلاهبرداری افراد کلاش در قالب ایجاد مؤسسات خیریه و انجام فعالیت‌های غیرمجاز در پوشش خیریه نیز در سال‌های اخیر نمونه‌های بسیاری داشته است.
در سال گذشته رئیس کمیسیون اقتصادی وقت مجلس (دکتر پور‌ابراهیمی) در همایش گزارشگری مالی به وجود تعداد 70 هزار خیریه در ایران اشاره کردند که هیچ‌گونه شفافیت مالی و الزامی به ارائه صورت‌های مالی و فعالیت‌های خود ندارند. این عدم شفافیت‌ها در کنار فعالیت‌های متقلبانه در پوشش این‌گونه مؤسسات در بلندمدت سبب ایجاد بی‌اعتمادی در مردم و پرهیز از انجام امور خیر و کمک به افراد واقعا نیازمند در جامعه خواهد شد.
بنابراین درباره شفاف‌سازی فعالیت آنها توجه به موضوع صدور مجوز تأسیس خیریه‌ها، نظارت بر فعالیت آنها و حسابرسی و شفافیت این مؤسسات ضرورت دارد.
صدور مجوز این نوع انجمن‌ها و مؤسسات در حال حاضر از سازمان‌ها و نهادهای مختلفی انجام می‌شود به طوری که موازی‌کاری‌های چندگانه در این موضوع کاملا مشهود است.
به طور کلی بیشتر خیریه‌های موجود از طرف سازمان بهزیستی مجوز تأسیس و فعالیت دارند اما از آن جایی که برخی از آنها نام انجمن را یدک می‌کشند، می‌توانند از طریق وزارت کشور نیز مجوز تأسیس و فعالیت کسب کنند. از طرفی برخی از آنها نیز که به صورت مؤسسه تأسیس می‌شوند، می‌توانند از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد فعالیت کنند. همین تعدد ارگان‌های مجوزدهنده می‌تواند سبب گمراهی نهادهای نظارتی و افزایش امکان عدم پاسخ‌گویی این مؤسسات
و انجمن‌ها باشد.
ممکن است از این یادداشت این برداشت شود که هدف نگارنده تضعیف مشارکت مردمی در ایجاد خیریه است، در حالی که هدف جلوگیری از سوءاستفاده افراد‌ی است که در لوای مؤسسات خیریه در حال سوءاستفاده از حس نوع‌دوستی مردم هستند...، چراکه فقط با نظارت دقیق و حسابرسی می‌توان این افراد پلید را شناسایی کرد.
در این راستا مدیر کل مشارکت‌های مردمی سازمان بهزیستی کشور نیز در دی‌ماه سال ۹۷ می‌گوید: «معمولا سازمان بهزیستی برای مؤسسات خیریه مجوز صادر می‌کرد اما اکنون وزارتخانه‌های ارشاد، وزارت کشور، شهرداری، نیروی انتظامی، وزارت ورزش و جوانان و... نیز اقدام به چنین کاری می‌کنند که نظارت و کنترل برای این مؤسسات را دچار مشکل کرده است. (yjc.ir ١٧ دی ١٣٩٧).
وی درباره نظارت سازمان بهزیستی ادعا می‌کند مؤسساتی که از بهزیستی مجوز می‌گیرند به صورت ماهانه و سالانه گزارشات مالی خود را به بهزیستی ارائه می‌کنند و سازمان امور مالیاتی نیز مالیات آنها را چک می‌کند. این در حالی است که همین مقام مسئول در بهزیستی که ادعای نظارت ماهانه بر فعالیت خیریه‌ها و چک‌شدن مالیات آنها از سوی اداره مالیات را مطرح کرد، در جای دیگری بیان می‌کند متأسفانه توان مناسبی برای نظارت بر عملکرد مؤسسات خیریه به‌ویژه در بخش مالی آنها وجود ندارد!!
(ion.ir ٢٦ خرداد ٩٧).
اما باید توجه داشت نظارت مالی یک امر تخصصی است که در هر کشوری بر عهده حسابرسان قرار می‌گیرد، بنابراین باید توجه داشت علاوه بر اینکه ممکن است مؤسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که از نهادهای دیگر (غیر از بهزیستی) مجوز گرفته‌اند تحت هیچ گونه نظارتی قرار نگیرند، مؤسساتی که از بهزیستی نیز مجوز گرفته‌اند باید تحت حسابرسی مالی نهاد مستقل مانند سازمان حسابرسی یا جامعه حسابداران رسمی قرار گیرند.
شاید نیاز باشد شرکت‌های حسابرسی که شرکت‌های بزرگ را تحت حسابرسی خود دارند در راستای مسئولیت اجتماعی (CSR) چند مؤسسه و انجمن خیریه را نیز به صورت رایگان حسابرسی کنند و در مقابل همه مؤسسات و انجمن‌های خیریه نیز موظف باشند که گزارش حسابرسی داشته باشند و در غیر این صورت مجوز آنها باطل شود.