گزارش میدانی «شرق» از تخریب جنگل الیمالات
وقتی جنگل هیرکانی سنگلاخ می‌شود
سایه سرمایه‌گذار متخلف از خراسان، مازندران تا قزوین
تنها برای چند دقیقه، دست از گرفتن عکس و فیلم برمی‌دارم، وسط ویرانه‌ای از جنگل الیمالات مات و مبهوت می‌نشینم؛ جایی که هزاران درختش را بی‌رحمانه قطع کردند. میلیون‌ها تن خاک ارزشمندش را شخم زدند، بار کامیون‌ها کردند و بردند. به زمین زیر پایم زل می‌زنم. دیگر خبری از خاک نرم، تازه، زنده و قهوه‌ای‌رنگ جنگل هیرکانی نیست. سراسر با شن و سنگریزهها انباشته و کوبیده شده است.
تنها برای چند دقیقه، دست از گرفتن عکس و فیلم برمی‌دارم، وسط ویرانه‌ای از جنگل الیمالات مات و مبهوت می‌نشینم؛ جایی که هزاران درختش را بی‌رحمانه قطع کردند. میلیون‌ها تن خاک ارزشمندش را شخم زدند، بار کامیون‌ها کردند و بردند. به زمین زیر پایم زل می‌زنم. دیگر خبری از خاک نرم، تازه، زنده و قهوه‌ای‌رنگ جنگل هیرکانی نیست. سراسر با شن و سنگریزهها انباشته و کوبیده شده است.
نگاه دوخته‌ام را از روی زمین نابود‌شده جنگل هیرکانی برمی‌دارم. سرم را بالا می‌گیرم، قد و قامت درختان هیرکانی را از پایین به بالا برانداز می‌کنم. از این زاویه، باشکوه‌تر به نظر می‌رسند. تأسف و ناراحتی بدون اینکه توان مقاومتی در برابرش داشته باشم، در بند‌بند وجودم نفوذ می‌کند.
در قلب جنگل الیمالات مازندران، یک‌ونیم تا دو هکتار از درختان را به خاک سیاه نشاندند تا پارکینگ خودرو درست کنند؛ پارکینگی برای توسعه یک مجتمع گردشگری متعلق به شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» معروف به هلدینگ برادران جوانمردی که از مشهد سر برآورده و در نور و چمستان مازندران رخنه کرده و بدون داشتن مجوزهای قانونی، 200 هکتار از جنگل بکر هیرکانی را در تسلط گرفته است. پس وسعت تخریب جنگل هیرکانی در حد یک پارکینگ و یک هکتار نیست. برای توضیح این موضوع به پنج ماه قبل برمی‌گردیم.
19 آبان‌ماه 1402؛ جشن افتتاح مجتمع گردشگری الیمالات
در پاییز سال گذشته، فاز اول یک مجتمع گردشگری متعلق به شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» به مساحت ۵۰ هکتار در یکی از بکرترین نقاط جنگل هیرکانی، معروف به جنگل الیمالات در چندکیلومتری مسیر نور به چمستان واقع در استان مازندران افتتاح شد. در همان مراسم افتتاحیه تأکید شد که این پروژه قرار است تا 200 هکتار پیشروی کند و تاکنون ساخت‌وساز تنها در 50 هکتار از جنگل هیرکانی اجرا شده است.
اولین و مهم‌ترین تخلف این مجتمع گردشگری، آن است که بدون مجوز سازمان منابع طبیعی و اداره کل منابع طبیعی استان مازندران به جنگل دستبرد زده، درختان و کل پوشش گیاهی را قطع کرده و مجتمع گردشگری ساخته است.
اما برسیم به خود مجتمع گردشگری؛ محدوده وسیع و چشمگیری از جنگل ارزشمند هیرکانی که در دنیا نظیر ندارد، در الیمالات پاک‌تراشی شده و به جای درختان سر به فلک کشیده طبیعی، باغ‌وحشی بزرگ، شهربازی رنگارنگ، آبشاری مصنوعی، کافه و رستورانی نسبتا بزرگ، پیاده‌راهی پهن و سنگ‌فرش با گلدان‌هایی سنگی، نرده‌های نقره‌ای‌رنگ به جنس استیل و نمازخانه‌ای با دو مناره آن‌هم به رنگ سفید در قلب جنگل ساخته شده است. واضح است که در ساخت هیچ‌یک از این اجزا، اصول ساخت‌وساز سازگار با محیط زیست رعایت نشده است؛ چون در گردشگری سازگار با طبیعت، مصالح و رنگ‌های مورد استفاده باید با محیط تطابق داشته باشد.
ائتلاف شوم بخش دولتی و خصوصی در دستبرد به جنگل هیرکانی
دقت کنید که همه این ساختمان‌های بزرگ نامتجانس در میان جنگل، در حاشیه آب‌بند یا سد الیمالات ساخته شده است؛ یعنی شرکت آب منطقه‌ای استان مازندران با ایجاد یک سد خاکی در میان جنگل زیبای الیمالات، آب را پشت آن جمع کرده و در یک اقدام غیرقانونی، این محدوده را به مدت 25 سال به شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» اجاره داده است. در این رفتار ضد قانون، شرکت آب منطقه‌ای مازندران و شرکت نوین پویا گستر سبز نور تنها نیستند. تخلف اصلی از اداره کل منابع طبیعی استان مازندان سر زده است؛ چون واگذاری یا اجاره 200 هکتار از جنگل هیرکانی به یک شرکت اقتصادی برای ساخت‌وساز، با چراغ سبز منابع طبیعی انجام شده است. اگر غیر از این بود، چرا سازمان منابع طبیعی، در دو سال گذشته هیچ شکایتی از وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای مازندران به دلیل واگذاری غیرقانونی جنگل نکرده است؟
حنیف‌رضا گلزار، خاک‌شناس و کنشگر حوزه محیط زیست، ضمن گلایه از اداره کل منابع طبیعی مازندران می‌گوید: «سازمان منابع طبیعی هر جا می‌خواهد خودش را به رخ بکشد، می‌گوید مدیریت و مالکیت بیش از 84 درصد عرصه‌های ایران در اختیار ماست؛ اما وقتی چنین تخلف آشکاری از شرکت آب منطقه‌ای مازندران سر می‌زند، هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد و اقامه دعوی نمی‌کند. در بیانیه 12ماده‌ای اداره کل منابع طبیعی استان مازندران که در تاریخ هفتم فروردین 1403 منتشر شد، تأکید کرده که شرکت آب منطقه‌ای مازندران بدون مجوز منابع طبیعی، دو سال قبل دریاچه الیمالات و حریم آن را به مدت 25 سال به بخش خصوصی اجاره داده است؛ یعنی اداره منابع طبیعی استان مازندران هم در این بیانیه تصریح کرده که این اقدام آب منطقه‌ای مازندران، غیرقانونی است. اما نقد بزرگ به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران این است که چرا در دو سال گذشته، جلوی این واگذاری غیرقانونی را نگرفته است؟».
تخلف مدیر منابع طبیعی مازندران انکارناپذیر است
با اینکه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در بیانیه 12 ماده‌ای منتشرشده در هفتم فروردین‌ماه تأیید کرده که شرکت آب منطقه‌ای مازندران بدون مجوزهای قانونی، دست به تغییر کاربری جنگل الیمالات زده و این کارش غیرقانونی است، اما جالب است بدانید که در جشن افتتاح مجتمع گردشگری الیمالات، در 19 آبان‌ماه سال 1402، «علی علوی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران» حضور داشته و حتی عکس یادگاری گرفته است. دو عکس از این مراسم به گزارش پیش‌رو ضمیمه شده و در این صفحه روزنامه منتشر می‌شود. این عکس‌ها ثابت می‌کند علی علوی در این جشن که از طریق مجموعه‌داران مجتمع گردشگری الیمالات برگزار شده، در کنار محمود حسینی‌پور، استاندار مازندران و عطاءالله کاویان، رئیس محیط زیست این استان، حضور داشته است. سازمان منابع طبیعی باید به این سؤا‌ل‌ها جواب دهد که اگر ساخت این مجتمع غیرقانونی بوده، چرا مدیر ارشدش در مراسم افتتاحیه شرکت کرده است؟ اگر علوی، مدیرکل منابع طبیعی مازندران، مجوز ساخت مجتمع را به صورت شفاهی داده، یعنی از مسئولیت خود سوءاستفاده و کار غیرقانونی کرده است، پس باید در برابر قانون، شهروندان استان مازندارن و ایران برای این تخلف آشکار پاسخ‌گو باشد.
البته گلزار ریشه چنین تخلفاتی در حوزه منابع طبیعی را در مدیریت سازه‌محور آب می‌داند و توضیح می‌دهد: که «طرح گردشگری الیمالات، قطع درختان و تخریب خاک همگی ریشه در مدیریت سازه‌محور آب دارد. یک بند خاکی به گنجایش 800 هزار مترمکعب تحت عنوان بند خاکی یا سد الیمالات ساخته شده است. پشت این بند خاکی، آب ذخیره و دریاچه‌ای تشکیل شده است. این دریاچه وسط جنگل است و چشم‌انداز دیدنی دارد. برای همین شرکت آب منطقه‌ای مازندران در یک اقدام غیرقانونی، دریاچه و حریم آن را به منظور اجرای طرح گردشگری، به بخش خصوصی اجاره داده است».
شرکت متخلف خود را صاحب جنگل الیمالات فرض می‌کند
این تخلف آشکار در واگذاری جنگل به شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» که به‌تازگی سید‌مهدی حسینی، مدیرعامل آن، از طرف دادستانی نور بازداشت شد، تازه شروع ماجراست؛ چون وقتی در مسیر نور به چمستان وارد جنگل الیمالات می‌شوی، یک ساختمان کرمی‌رنگ دقیقا در ورودی جنگل نگاهت را جلب می‌کند. این ساختمان را هم شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» ساخته و مدتی هم از همه گردشگران و مسافران مبلغی تحت عنوان ورودی به جنگل می‌گرفت. شاید باورش برایتان دشوار باشد، اما عین واقعیت این است که متولیان ساخت مجتمع گردشگری الیمالات، خود را مالک و صاحب جنگل بکر و طبیعی هیرکانی فرض کرده و دست‌کم سه کیلومتر قبل از محل مجتمع گردشگری، با تأسیس چند اتاقک رفت‌و‌آمد شهروندان مازندرانی و کل گردشگران ایرانی را به این جنگل تحت تسلط خود گرفته بودند. با کدام مجوز؟ بدون مجوز. اما ماجرای قطع درختان چطور فاش شد؟ برگردیم به دو ماه قبل.
24 بهمن‌ماه 1402؛ گشت و بازرسی یک جنگلبان از الیمالات
در این روز یک جنگلبان، در حین گشت و بازرسی در جنگل الیمالات، متوجه فعالیت یک دستگاه لودر و یک دستگاه بولدوزر می‌شود که در حال تخریب پوشش گیاهی حریم دکل و کابل برق فشارقوی، قطع درختان، شخم‌زدن خاک، تغییر کاربری جنگل و نابودی یک محدوده از جنگل الیمالات هستند. او بلافاصله گزارش مکتوبی از این تخریب تهیه و روز بعد یعنی 25 بهمن 1402، به اداره منابع طبیعی نور می‌فرستد.
تصویر نامه جنگلبان، به این گزارش پیوست و در همین صفحه روزنامه منتشر شده است. نکته پراهمیت آن است که از 25 بهمن 1402 تا سوم فروردین 1403 هیچ اقدامی برای مقابله با نابودی جنگل توسط اداره منابع طبیعی نور و مرکز استان یعنی ساری صورت نمی‌گیرد. شواهد نشان می‌دهد اداره منابع طبیعی نور بعد از دریافت نامه جنگلبان، هیچ کاری نکرده و شنیده‌ها حکایت از این دارد که رئیس اداره منابع طبیعی نور تأیید کرده که علی علوی مدیرکل منابع طبیعی مازندران به صورت شفاهی مجوز ساخت پارکینگ را داده است. گفته می‌شود بعد از بازدید یگان حفاظت محیط زیست مازندران از جنگل الیمالات و محدوده تخریب‌شده، صورت‌جلسه‌ای توسط یگان حفاظت تهیه شده و در آن از قول پیمانکارِ پارکینگ آمده است که علی علوی مدیر منابع طبیعی مازندران شفاها مجوز داده و به ما گفته بروید کارتان را انجام دهید. اگر این صورت‌جلسه درست باشد یعنی قطع چند هزار نهال و درخت الیمالات و تخریب اکوسیستم جنگلی برای ساخت پارکینگ، با چراغ سبز مدیرکل منابع طبیعی مازندران بوده است.
اگر خبردار نمی‌شدیم پیمانکار پارکینگ در حال پیشروی در جنگل بود
در تأیید مقصربودن ادارات منابع طبیعی نور و مازندران، حنیف‌رضا گلزار کارشناس محیط زیست می‌گوید: «چطور ماشین‌آلات سنگین و پرسروصدا یک مسیر طولانی را طی کرده، وارد قلب جنگل الیمالات شده‌اند، چندین روز مشغول تغییر کاربری و تخریب جنگل بوده‌اند اما منابع طبیعی خبردار نشده است؟ همین موضوع نیاز به پیگرد قانونی دارد که چرا منابع طبیعی مازندران وظایف خود را انجام نداده است؟ یعنی اگر دادستان مازندران در نوروز به جنگل الیمالات نمی‌رفت و دستور توقف تخریب را نمی‌داد، پیمانکارِ پارکینگ، همچنان در سایه حمایت منابع طبیعی مازندران در حال پیشروی در جنگل و قطع درختان بود. همه اینها نشانه رهاشدگی امر صیانت و حراست از منابع طبیعی ایران به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی است».
دوم فرودین‌ماه امسال (1403) حنیف‌رضا گلزار کنشگر حوزه منابع طبیعی، از وقوع این تخریب در الیمالات مطلع و بلافاصله اطلاع‌رسانی می‌کند. پوشش گسترده این خبر توسط رسانه‌ها، محمد کریمی دادستان استان مازندران را مجاب می‌کند که به جنگل الیمالات سر بزند. روز سوم فرودین‌ماه امسال، دادستان، بعد از مشاهده حجم تخریب، دستور می‌دهد که پارکینگ ساخته‌شده توسط شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» را تعطیل کنند.
وقتی به جنگل الیمالات سر زدم، دیدم که با قراردادن چند بلوک بتنی در ورودی پارکینگ، از رفت و آمد خودروها در آن جلوگیری می‌شود. ساختمانی را هم که شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» برای گرفتن پول ورودی از گردشگران، در ابتدای جنگل الیمالات ساخته، تعطیل کرده‌اند. اما می‌رسیم به موضوع جنجال‌برانگیز تعداد درختان قطع‌شده در جنگل الیمالات برای ساخت پارکینگ مربوط به مجتمع گردشگری.
سازمان منابع طبیعی حقیقت را نمی‌گوید؛ 50 هزار نهال در جنگل الیمالات قطع شده
در روزهای ابتدایی سال جدید، گفته شد که چهار هزار درخت و نهال در محدوده جنگل الیمالات قطع شده تا پارکینگ ساخته شود اما اداره کل منابع طبیعی مازندران ادعا کرد که تنها 30 اصله درخت و سه هزار نهال قطع شده است. حنیف‌رضا گلزار می‌گوید: «من این ادعا را قبول ندارم؛ چون بر اساس گزارشات رسمی خود منابع طبیعی مازندران، مساحت تخریب‌شده در جنگل الیمالات، 12 هزار مترمربع است. شاید مساحت تخریب‌شده بیشتر از این باشد، اما اگر همین مقدار را محور قرار دهیم، باید بگویم تعداد نهال قطع‌شده بیش از این عددهاست که اعلام می‌کنند. چون اگر در هر مترمربع از عرصه جنگلی یک نهال داشته باشیم، در 12 هزار مترمربع، حداقل بالغ بر 12 هزار اصله نهال وجود دارد. پس عدد سه هزار نهال نمی‌تواند عدد درستی باشد. معتقدم تعداد نهال‌های قطع‌شده بیش از 40 هزار یا 50 هزار نهال است. البته باید به این نکته توجه کنیم که چالش ما در این پرونده هرگز تعداد نهال یا درخت قطع‌شده نیست؛ چالش ما چرایی ناتوانی و سکوت سازمان متولی منابع طبیعی کشور در برابر زیاده‌خواهان و تخریب‌‌کنندگان اکوسیستم جنگلی است».
این کارشناس که نگارش کتاب «جنگل‌های هیرکانی کاسپیانی ایران» را در کارنامه کاری خود دارد، به موضوع تازه‌ای در زمینه پاک‌تراشی جنگل هیرکانی اشاره می‌کند که ارزش توجه بسیاری دارد. او با بیان اینکه محدوده زیر دکل‌ها و کابل‌های فشار قوی برق، قبلا پاک‌تراشی و به اصطلاح «چترگشایی» شده است، توضیح می‌دهد که «به لحاظ اکولوژیک، در محدوده پاک‌تراشی شده از جنگل، نور مستقیم و با شدت بیشتری به سطح جنگل برخورد می‌کند. یعنی چتر درخت تنومندی وجود ندارد که از ورود مستیقم نور به کف جنگل ممانعت کند. در نتیجه این تابش مستقیم و شدید نور، باعث تشدید و تقویت رویش نهال در این محدوده پاک‌تراشی شده می‌شود. به عبارت ساده‌تر در این محدوده به دلیل دریافت نور زیاد، تراکم نهال در واحد سطح، به شدت افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین عدد سه هزار اصله نهال تقلیل ماجراست تا اولا، تخلف اداره منابع طبیعی مازندران را تعدیل کنند. دوما، جریمه نقدی را که قرار است از مجتمع گردشگری الیمالات دریافت کنند، کاهش دهند. هرچند که گرفتن این جریمه‌ها، دردی را از اکوسیستم جنگل تخریب‌شده هیرکانی دوا نمی‌کند».
از سوی دیگر «سازمان منابع طبیعی قصد دارد با طرح این موضوع که در جنگل الیمالات، نهال قطع شده نه درخت، ماجرا را تقلیل دهد. درحالی‌که از نگاه اکولوژیکی، هر نهال جوان به مثابه یک درخت تنومند است. یعنی هر درخت کهنسالی یک روزی از همین نهال‌های کوچک شکل گرفته است. بنابراین با تأکید بر اینکه فقط 30 اصله درخت قطع شده، نمی‌توان این جنایت را لاپوشانی کرد و کم‌اهمیت جلوه داد».
میلیون‌ها تن خاک جنگل الیمالات تخریب شده است
گرچه هنوز سازمان منابع طبیعی توضیح نداده که درختان و نهال‌های قطع‌شده جنگل الیمالات را چه کار کرده و کجا برده است، اما پرده دیگر از داستان مجتمع گردشگری الیمالات با مدیریت شرکت «نوین پویا گستر سبز نور»، برداشت و تخریب میلیون‌ها تن خاک ارزشمند جنگل هیرکانی است. شاید تاکنون در اخبار و گزارش‌ها بیشتر به نهال‌ها و درختان قطع‌شده پرداخته شده اما نباید از خاک تخریب‌شده جنگل الیمالات و تخلفات صورت‌گرفته در این زمینه غفلت کرد. بنا بر گفته حنیف‌رضا گلزار که تخصص خاک‌شناسی دارد، اهمیت تخریب خاک بیشتر از قطع درخت و نهال‌هاست. او تأکید دارد که «نهال و درخت را به عنوان «اجزای تجدیدپذیر» طبیعت می‌شناسیم اما خاک جزء «ارکان تجدیدناپذیر» طبیعت است. چون سرعت تشکیل یک سانتی‌مترمکعب خاک یعنی حجمی به اندازه یک حبه قند، در اقلیم هیرکانی که به دلیل نوع مواد مادری و شدت بارش‌ها و فعالیت بیولوژیکی سرعت بالایی در تشکیل خاک دارد، حداقل 400 سال است. اگر فرض بگیریم که محدوده تخریب‌شده، همان 12 هزار مترمربع است و اگر میانگین عمق خاک‌برداری را تنها یک متر در نظر بگیریم، با چگالی هزارو 800 کیلوگرم بر مترمکعب، می‌شود بالغ بر 21 میلیون تن خاک که تخریب شده است».
به نظر می‌رسد عمق خاک برداشت‌شده از این محدوده جنگلی، بیشتر از یک متر باشد. عکس‌هایی را از اختلاف ارتفاع خاک، در محدوده تخریب‌شده با محدوده هم‌جوار جنگلی ثبت کردم که به این گزارش ضمیمه می‌کنم. این تصاویر نشان می‌دهد برای ساخت پارکینگ در برخی نقاط شاید تا سه متر هم ترانشه زده و خاک جنگل هیرکانی را برداشت کرده‌اند. البته منابع طبیعی مازندران برای کوچک‌‌کردن عمق فاجعه ادعا می‌کند که خاک این محدوده، تنها جابه‌شده و منظورش جابه‌جایی درجای خاک است. اما با مشاهده میدانی، می‌توانم بگویم این ادعای منابع طبیعی باورناپذیر است؛ چون اختلاف سطح محدوده پارکینگ با محدوده تخریب‌نشده هم‌جوار قابل توجیه نیست، مگر با برداشت و خروج مقدار قابل توجهی از خاک جنگل.
جابه‌جایی درجای خاک هم مصداق تخریب خاک است
اما نکته پراهمیت این است که حتی اگر جابه‌جایی فیزیکی خاک صورت نگرفته باشد و اگر خاک جنگل هیرکانی بار کامیون نشده و در جای نامعلوم خالی نشده باشد، باز هم خاک، تخریب شده است. حنیف‌رضا گلزار می‌گوید: «از نظر من خاک‌شناس، برداشت و جابه‌جایی درجای خاک به معنای به‌هم‌زدن و مخلوط‌کردن افق‌های سطحی خاک با افق‌های زیرسطحی خاک است. افق سطحی خاک، به دلیل تجمع لاشبرگ و وجود مواد آلی، افق زنده خاک است. باید بدانید که جمعیت موجودات زنده شمارش‌شده در یک قاشق چایخوری خاک، از جمعیت کل انسان‌ها در زمین بیشتر است. پس خاک سطحی خودش یک اکوسیستم و یک زیستگاه زنده و ارزشمند است. در نتیجه جابه‌جایی درجای خاک یعنی مخلوط‌کردن خاک زنده، با خاک غیرزنده و این یعنی نابودی زیستگاه خاکزیان. از دید دیگر، خاک جنگلی جدای از همه کارکردهای اکولوژیکی و زیستگاهی که دارد، کارکردی ماند «بانک بذر» هم دارد. یعنی خاک جنگل میزبان و محل ذخیرسازی بذر انواع گونه‌های جنگلی هم هست. همه این کارکردهای غیر قابل قیمت‌گذاری در پارکینگ الیمالات نابود شده است».
یکی از مصادیق تخریب خاک، تغییر ماهیت خاک است. خاک بکر جنگل را با شن و ماسه و سنگ عوض کرده‌اند. یک زمین و جاده مسطح برای رفت و آمد و پارک ماشین‌ها درست کرده‌اند. در نتیجه خاک درجه یک هیرکانی به یک جاده سنگلاخی تبدیل شده است. برای همین حنیف‌رضا گلزار به عنوان یک خاک‌شناس تأکید دارد که «در این پرونده علاوه بر ضرر و زیان قطع درختان جنگل هیرکانی باید جریمه نقدی تخریب خاک هم مطرح شود. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری باید به پشتوانه قانون حفاظت از خاک مصوب سال 1398، درباره خسارتی که متولیان مجتمع گردشگری الیمالات به خاک جنگل هیرکانی وارد کرده‌اند، شکایت کند. همچنین دادستانی ساری و نور باید علاوه بر ارزش مبادله‌ای، ارزش غیرمبادله‌ای خاک را که شامل ارزش اکولوژیکی خاک هیرکانی است هم در نظر بگیرند. البته گفته‌اند که درخصوص تخریب خاک شکایت کرده‌اند ولی من شنیده‌ام کل حجم تخریب را تنها چهار هزار مترمکعب برآورد و گزارش کرده‌اند؛ یعنی کمتر از 25 درصد حجم کل تخریب انجام‌شده در واقعیت. با چنین برآورد و طرح شکایتی، نتیجه پیگیری قضائی هم قابل پیش‌بینی است که بازدارنده و واقعی نخواهد بود؛ چراکه گزارش ارسالی از سوی منابع طبیعی به مرجع قضائی دارای ایرادات فنی و کارشناسی و محاسباتی است».
شواهد نشان می‌دهد در این پروژه هم جابه‌جایی فیزیکی خاک صورت گرفته است و هم جابه‌جایی درجای خاک. سؤال مهم این است که خاک برداشت‌شده جنگل الیمالات کجاست؟ کجا تخلیه شده است؟ سازمان منابع طبیعی و شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» باید دراینباره هم پاسخ‌گو باشند.
خطوط برق بهانه‌ای برای پاک‌تراشی جنگل هیرکانی
تاکنون سازمان منابع طبیعی مسئولیت تخلفات صورت‌گرفته را نپذیرفته و فقط سعی دارد با صدور بیانیه‌هایی از مسئولیت تخریب جنگل الیمالات شانه خالی کند. در این میان پای شرکت برق منطقه‌ای مازندران را هم به میان کشیده و در بند هفتم بیانیه‌ا‌ش نوشته است که «پاک‌تراشی حریم خطوط فشار قوی برق در عرصه‌های جنگلی به منظور رعایت استانداردهای مربوطه و پیشگیری از حوادث ازجمله احتمال وقوع آتش‌سوزی ضروری است و هرساله انجام می‌شود». این فرار رو به جلوست. چون بنا به گفته حنیف‌رضا گلزار، «بر اساس ماده 19 قانون سازمان برق ایران مصوب سال 1346، در صورتی که در مسیر خطوط هوایی نیروی برق درختی وجود داشته باشد که «ایجاد مخاطرات فنی» کند، وزارت آب، برق و شرکت‌های تابعه آن می‌توانند اقدام به «هرس» یا «قطع» درخت کنند. اولا، این قانون هرس یا قطع درختان مستقر در مسیر کابل برق را مشروط به ایجاد مخاطرات فنی کرده است؛ یعنی مخاطره ناشی از پوشش گیاهی و درخت برای کابل‌های برق حتما باید محرز شود. دوما، قانون‌گذار ابتدا روی هرس تأکید کرده و در مرحله بعد به قطع اشاره می‌کند. پرسش اصلی این است که با توجه به اهمیت اکولوژیک جنگل‌های هیرکانی و سیاست‌های کنونی سازمان منابع طبیعی مبنی بر کاشت یک میلیارد نهال در ایران، چرا ماده 19 قانون سازمان برق ایران اعمال نمی‌شود و شق ساده این قانون یعنی قطع درخت در دستور کار سازمان منابع طبیعی قرار گرفته است؟».
از سوی دیگر در پاییز سال 1382، صورت‌جلسه‌ای با امضای استاندار وقت مازندران، مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای، مدیرکل منابع طبیعی مازندران، مدیرکل منابع طبیعی غرب مازندران و فرماندار نور درباره نحوه مدیریت خطوط برق فشار قوی رویان به چمستان تهیه شده و همه پذیرفته‌اند که منابع طبیعی مازندران، هر نوع نهالی را که خواست، در حریم کابل و دکل برق بکارد. گلزار در این زمینه با انتقاد از سازمان منابع طبیعی می‌گوید: «منابع طبیعی و برق منطقه‌ای پاک‌تراشی و قلع و قمع درختان را انتخاب می‌کنند. با بولدزر به جان جنگل می‌افتند، بعد ادعا می‌کنند که قانون به ما اجازه داده که در مسیر کابل برق، عملیات پاک‌تراشی را انجام دهیم. قانون چنین اجازه‌ای به ادارات برق نداده است. از سوی دیگر در صورت‌جلسه مدیران استان مازندران در سال 82، مصوب شده در نقطه‌ای که کابل فشار قوی برق به اصطلاح شکم می‌کند، یعنی کابل شکل قوسی می‌گیرد، در این نقطه به ارتفاع 10 متر با پوشش گیاهی کاری نداشته باشند. یعنی اگر درخت هم وجود داشت، تا فاصله 10 متری تا نقطه قوس کابل برق، درختان را قطع نکنند».
معمولا هر چند سال یک بار ادارات برق، کل مسیر زیر کابل‌های برق را پاک‌تراشی می‌کنند درحالی‌که سازمان منابع طبیعی موظف است از این اقدام جلوگیری و به نصّ قانون عمل کند. درباره جنگل الیمالات هم علاوه بر قطع درختان و نابودی خاک و شن‌ریزی در محدوده پارکینگ، حاشیه این محدوده تا چندصد متر پاک‌تراشی شده است، اما اخیرا و بعد از فشار افکار عمومی منابع طبیعی و پیمانکار متخلف پارکینگ، تعدادی نهال جدید کاشته‌اند و حتی ادعا کرده‌اند که قرار است پیمانکار برای جبران تخلف، پنج هزار نهال بکارد. اما سؤال مهم این است که اگر قانون به شما می‌گوید عرصه زیر کابل و دکل نباید درخت داشته باشد، پس چرا اقدام به کاشت نهال کرده‌اید؟ اگر قانون به شما اجازه قطع درخت و نهال‌های این محدوده را نمی‌دهد، پس اقدام شما برای پاک‌تراشی این محدوده غیرقانونی بوده است. از هر زاویه که نگاه کنی سازمان منابع طبیعی و شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» زیر سؤال است.
حواستان باشد شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» یا هر شرکتی که قصد دارد طرح گردشگری در محدوده‌های منابع طبیعی اجرا کند، باید از پیش طرح داشته باشد. مساحت عرصه مورد نیاز و نوع مصالح ساختمانی مورد استفاده برای ساخت تأسیسات باید از پیش مشخص شود و مورد تأیید قرار گیرد. همچنین باید مکان‌یابی پارکینگ از قبل انجام شود. اما بنا بر توضیحات منابع طبیعی مازندران، برای پارکینگ در این مجتمع گردشگری مکان‌یابی نشده است. البته مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که محدوده‌ای به عنوان پارکینگ داخل مجتمع در نظر گرفته شده چون حداقل در روزهای غیرتعطیل خودروها امکان ورود به داخل مجتمع گردشگری را دارند و به نظر می‌رسد متولیان مجتمع قصد دارند برای روزهای پرترافیک که گردشگر بیشتری در جنگل وجود دارد، پارکینگ دوم و بزرگ‌تری تعبیه کنند که خلاف قانون است.
شبهه حمایت فرزند امام‌جمعه مشهد از پروژه‌های غیرقانونی گردشگری؛ از مازندران تا قزوین
دقت کنید در روزهای گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ماجد علم‌الهدی فرزند احمد علم‌الهدی امام‌جمعه مشهد، سهامدار همین شرکتی است که چهار هزار درخت در جنگل هیرکانی قطع کرده است. ماجد علم‌الهدی این ادعا و ارتباطش با هلدینگ برادران جوانمردی را به کل تکذیب کرد؛ بااین‌حال همچنان شبهاتی دراینباره وجود دارد که شاید نام ماجد در فهرست هیئت‌مدیره شرکت «نوین پویا گستر سبز نور» نباشد، اما این شرکت و اعضای آن ازجمله مهدی و عباس جوانمرد تحت حمایت ماجد هستند و این موضوع در تسریع انجام پروژه‌های آنها مؤثر است. به‌ویژه که اخبار موثق رسیده حکایت از این دارد که این افراد سرمایه‌گذار پروژه گردشگری در دریاچه اوان قزوین هم هستند و نگرانی‌هایی از بروز تخلفات ازجمله حفر چاه غیرمجاز به گوش می‌رسد.
به هر صورت دادستانی مازندران قول پیگیری پرونده الیمالات را داده و انتظار آن است که با صدور احکام دقیق برای مدیران متخلف، در برابر تکرار چنین تخریب‌هایی بازدارندگی ایجاد شود. اگرچه سازمان منابع طبیعی قصد دارد تخلفات صورت‌گرفته در مازندران را به بخش‌نامه دولت مبنی بر ممانعت دستگاه‌های دولتی از طرح شکایت علیه یکدیگر ربط دهد و وانمود کند که به دلیل این بخش‌نامه نتوانسته از وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای مازندران در قبال واگذاری غیرقانونی جنگل به شرکت خصوصی شکایت کند، اما مسئله بغرنج‌تر از این حرف‌هاست؛ چون سیر وقایع که توضیح دادم، ثابت می‌کند همه این تخریب‌ها در جنگل الیمالات با اطلاع و اجازه اداره کل منابع طبیعی مازندان صورت گرفته است.
توجیه‌های عجیب سازمان منابع طبیعی
هرچند سکوت و انفعال سازمان‌های نظارتی مثل محیط زیست و منابع طبیعی در قبال تخلفات دستگاه‌های اجرائی مانند وزارت نیرو، تازگی ندارد. این مشکل دامنه‌دار است و بنا بر گفته حنیف گلزار «سازمان منابع طبیعی سعی دارد به این بهانه که دستگاه‌های دولتی حق شکایت از هم ندارند، روی وظایف ذاتی و قانونی خود خط بطلان بکشد. اگر سازمان منابع طبیعی این ابلاغیه را نقشه راه خود قرار دهد، ماهیت این سازمان زیر سؤال می‌رود؛ چون سازمان منابع طبیعی یک سازمان نظارتی و صیانتی است. ضمن اینکه بزرگ‌ترین متجاوز و آسیب‌زننده به محیط زیست و منابع طبیعی ایران دولت است. تغییر کاربری‌ها، سدسازی‌ها، جاده‌کشی در مناطق حساس، ساخت شهرک‌های صنعتی بدون ضابطه، احداث ساختمان‌های مسکونی و ویلا‌ها در عرصه‌های منابع طبیعی و واگذاری معادن در زیستگاه‌های حیات وحش، همگی توسط دولت صورت می‌گیرد. پس تخریبگر اصلی منابع طبیعی ایران، دولت است. حالا مدیران سازمان منابع طبیعی ادعا می‌کنند چون نمی‌توانند از دستگاه‌های دولتی شکایت کنند، دارند حرفه‌ای عمل می‌کنند و این حرف بسیار مضحک و خنده‌دار است».
خط‌ونشان سازمان منابع طبیعی برای منتقدان
گلزار این کارشناس حوزه خاک و جنگل ضمن ابراز تأسف از برخورد سازمان منابع طبیعی می‌گوید: «ای کاش مدیران ارشد سازمان منابع طبیعی از روز اول خطای خود را درباره جنگل الیمالات قبول می‌کردند، اما آنها همچنان سعی دارند با فرافکنی و کوچک‌نمایی مسئله و شانه خالی‌کردن از وظایف، موضوع را فیصله دهند. حتی برای سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها و کارشناسان خط‌ونشان می‌کشند و ادعا می‌کنند که این افراد برای رسانه‌های معاند خوراک خبری فراهم می‌کنند؛ درحالی‌که کارشناس، کنشگر و روزنامه‌نگار حق دارد نگران منابع طبیعی ایران باشد و مطالبه‌گری کند».
چنین تهمت‌هایی برای کسانی که نگران محیط زیست و منابع طبیعی ایران هستند، تازگی ندارد. ضمن اینکه پاک‌کننده صورت‌مسئله یعنی تخلفات صورت‌گرفته در جنگل الیمالات نیست. اگر از من بپرسید ناراحت‌کننده‌ترین تصویری که در جنگل الیمالات دیدی، چه بود؟ می‌گویم شن‌‌هایی که در بستر بکر جنگل هیرکانی ریخته‌اند.
برای چند دقیقه، دست از گرفتن عکس و فیلم برمی‌دارم، وسط یک ویرانه از جنگل الیمالات مات و مبهوت می‌نشینم. جایی که هزاران درختش را بی‌رحمانه قطع کردند. میلیون‌ها تن خاک ارزشمندش را شخم زدند، بار کامیون‌ها کردند و بردند. به زمین زیر پایم زل می‌زنم. دیگر خبری از خاک نرم، تازه، زنده، و قهوه‌ای‌رنگ جنگل هیرکانی نیست. سراسر با شن و سنگریزهها انباشته و کوبیده شده است.
تغییر رنگ خاک قلبت را به درد می‌آورد. تصویری که می‌بینی باور نمی‌کنی. دور تا دورت درختان سبز انبوه، نامنظم صف کشیده‌اند. باد بهاری رمق گرمای آفتاب را کم می‌کند اما در میان این زیبایی‌ها من نگاهم را دوخته‌ام به شن‌های خاکستری کم‌رنگ زیر پایم. جایی از جنگل که حالا سنگلاخ شده و هیچ نسبتی با جنگل ندارد. نگاهم را از زمین برمی‌دارم؛ تا چشم کار می‌کند، جنگل شخم‌خورده است. بدون اینکه توان مقاومتی داشته باشم، درد غم در بند‌بند تنم جاری می‌شود.